ارتباطات ، زمینه ساز ارتقاء سرمایه اجتماعی

تفاوت دنیای دیروز و امروز در این است که در گذشته ، نگاه ها تک بعدی بوده و کمتر جامعیت داشته است .اما امروز باورهای جدید، جهان هستی را یک کل به هم پیوسته می داندکه هیچ جزئی منتزع از جز دیگر نیست. از اینرو در عرصه کسب و کار هم اگر توجه به مسئولیت های جدید بر مبنای انتظارات جدید عامه مردم نباشد ،توفیقی حاصل نخواهد شد.یکی از مصادیق ناکامی در بر نیاوردن توقعات اجتماعی کاهش سرمایه های اجتماعی و نهایتا ماندن در وضع موجود، علی رغم تلاش برای تحقق وضع مطلوب است. در این نوشتار سرمایه اجتماعی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
● مقدمه:
هر سازمانی علاوه بر داشتن ارتباطات درون سازمانی ، دارای نوعی رابطه با محیط پیرامونی و بیرون از سازمان است. این رابطه که از نوع رابطه تاثیرگذار و تاثیر پذیر است
می تواند به نحوی به عنوان سرمایه اجتماعی آن سازمان قلمداد کرد . در این خصوص فعالیت
در راستای افزایش میزان سرمایه اجتماعی سازمان با استفاده از مدیریت ارتباطات ، یکی از کلیدی ترین و عمده ترین فعالیتهای سازمانها می باشد.
● تعریف سرمایه اجتماعی:
سرمایه اجتماعی واژه ای است که به تازگی وارد حوزه علوم اجتماعی گردیده است. در زمینه بررسی روند و یافتن علت و عوامل تاثیرگذار بر آن مطالعات وسیعی توسط صاحبنظران و دانشمندان علوم مختلف، از جمله نظریه پردازانی همچون پیربوردیو، جیمزکلمن، رابرت پوتنام وفرانسیس فوکویاما صورت گرفته که تعاریف متعددی از سرمایه اجتماعی ارائه کرده اند. تعریف مفهوم سرمایه اجتماعی همانند بسیاری دیگر از مفاهیم مطرح در جامعه شناسی و علوم اجتماعی ، به دلیل وجود نگرش ها ، ارزشها و مولفه های موجود در جوامع مختلف مطمئنا نمی توان به تعریفی واحد و همانند دست یافت . شاید پرداختن به ویژگیها و مولفه های مشترک در تعاریف مختلف سرمایه اجتماعی به درک مشترک این مفهوم کمک کند .
سرمایه اجتماعی به عنوان مجموعه ای از نگرش ها ، هنجارها ، مولفه ها و مفاهیمی است که با ایجاد روابط موثر و همکاری آگاهانه بین جوامع می تواند به اهداف جمعی و معین در یک جامعه و در جهت رسیدن به کارایی و زندگی اجتماعی مطلوب ترمساعدت کند . در تعریف دیگر سرمایه اجتماعی را می‌توان حاصل پدیده‌های اعتماد متقابل، تعامل اجتماعی متقابل، گروه‌های اجتماعی، احساس هویت جمعی و گروهی، احساس وجود تصویری مشترک از آینده، کار گروهی در یک سیستم اجتماعی دانست.
سرمایه اجتماعی به طور کلی شامل نهادها، ‌روابط، گرایش‌ها، ارزش‌ها و هنجارهایی است که بر رفتارها و تعاملات بین افراد حاکم است (گروتِر و فُن بَستِلِر ، ۲۰۰۲). به عبارت دیگر، سرمایه اجتماعی آن دسته از شبکه‌ها و هنجارهایی است که مردم را قادر به عمل جمعی می‏کند (وولکاک و نارایان ، ۲۰۰۰‌) گفته می شود. این دو تعریف به گونه‌ای شامل تمام تعاریفی است که تا به حال از سرمایه اجتماعی ارائه شده است.
از آنجا که خاستگاه سرمایه اجتماعی در جوامع مدرن اتفاق می افتد لذا شایسته است ابتدا مفهوم جوامع مدنی مورد بررسی قرار گیرد و سپس اجزای دیگر مطرح شود.
● جامعه مدنی :
در جامعه مدنی ساختار قدرت به سمت عدم تمرکز و توزیع قدرت تمایل دارد . جامعه مدنی جامعه ای نقاد است و ابزار انتقال نقد در جامعه مدنی رسانه است . اگر چه جامعه مدنی گرایش زیادی به نقد دارد ولی محدودیتهای تکنولوژی تا قبل از دهه ۹۰ باعث شده بود که جریان اطلاعات خاصیت یکسویه بودن خود را حفظ نماید . رادیو ، تلویزیون و سینما و نشریه به عنوان رسانه های شاخص جامعه مدرن به صورت مونولوگ ارتباط برقرار می کنند و بیننده ، شنونده و یا خواننده نمی تواند به صورت بلادرنگ نظرو دیدگاهش را منتشر کرده و در دسترس دیگران قرار دهد .
شاهد این ویژگی یعنی علاقه جامعه مدنی به نقادی و محدودیتهای تکنولوژیک و ساختاری مهمترین دلیل گرایش رسانه ها و نهادهای جامه مدنی به جامعه اطلاعات است . همانگونه که می دانید جهت رسیدن به سرمایه اجتماعی می بایست تک تک افراد جامعه یا شرکت سرمایه فردی داشته باشند . معیارها و یا ویژگیهای توسعه فردی یا سرمایه فردی می تواند به شرح ذیل باشد :
۱) آمادگی برای پذیرش اندیشه های نو و آزمودن شیوه های تازه و جدید است .
۲) آمادگی برای بیان نظر
۳) علاقمندی به حال و آینده به جای علاقه شدید به گذشته
۴) وقت شناسی و گرایش در جهت سازمان دادن و برنامه ریزی و افزایش کارایی ،قابل محاسبه دانستن به دلیل برخورد منطقی با مسایل
۵) اعتقاد به علم و تکنولوژی به عنوان وسیله ای برای کشف و شناخت
۶) اعتقاد به اینکه همه مردم حقوق مساوی دارند .
● مولفه های سرمایه اجتماعی :
روابط موثرچند جانبه، خودآگاهی، مشارکت، هماهنگی ، الزامات مسئولیت اجتماعی ، تفاهم با مخاطبان ، اطلاع یابی و اطلاع رسانی ، عمل به اصول اخلاقی ، جلب اعتماد مخاطبان ، ارتقاء سطح کیفی سازمان و ... از مولفه های سرمایه اجتماعی است.
سرمایه اجتماعی به عنوان نسبی برای سازمانها و افرادی است که با استفاده از آن به اهداف خود دستیابی پیدا می کنند. ارتباطات می تواند نقش مهمی را در ایجاد سرمایه اجتماعی به جود آورد .
میزان اطمینان و شکیبایی در جامعه مدنی معیارهای کلیدی سرمایه اجتماعی هستند . اطمینان زندگی اجتماعی را قابل پیش بینی می کند ، احساس نزدیکی و وحدت به وجود می آورد و همکاری مردم با یکدیگر را آسان تر می سازد . همبستگی اجتماعی برای رونق اقتصادی و توسعه پایدار در جوامع بسیار ضروری و مهم است .
مدارا و شکیبایی نگرشها و عملکردهای شخصی هستند پس اعتماد از جمله مولفه های اساسی سرمایه اجتماعی است که در جوامع مدرن براساس منافع اجتماعی و تفکیک های کارکردی تحقق می یابد . به گفته" دورکیم" در جامعه ای که انسجام بالا باشد ، اعتماد هم بالا است ." و بر" خطر بزرگ جوامع امروز را ، نظم بدون اعتماد می داند و" ذیمل" اعتماد را از جمله عوامل مهم تحقق و تقویت فرآیند مبادله در جامعه به حساب می آورد .
اعتماد ، محصول وابستگی مشترک و متقابل فرد و جامعه و احساسات مشترک مبنی بر نیازها و ادراکات مشترک است که از طریق فعالیتها و بحث های مشترک تقویت می شود . پس مولفه های اعتماد را می توان به شرح ذیل مطرح کرد:
۱) انسجام اجتماعی
۲) مبادله
۳) نقد و گفتگو
۴) رشد اقتصادی
۵) رسانه ها ( بیشتر باشند )
۶) ارتباطات میان فردی و ...
● نتیجه گیری:
پس می توان نتیجه گرفت که در صورتیکه ارتباطات بتواند به اهداف سازمانی و جمعی خود دستبابی پیدا کند نه تنها برای سازمان قدرت به وجود می آاورد بلکه سرمایه اجتماعی سازمان را از یک سو و جامعه را از سو دیگر افزایش می دهد، به نحوی که یک جامعه به طور مطلوب تر می تواند به اهداف معین دست پیدا کند.

نویسنده : منصور عبدالهی
منابع:
- معیارهای اندازه گیری توسعه فردی –دکتر رحیم رحیم زاده اسکویی
- مقالات ارایه شده در چهارمین سمپوزیوم بین المللی روابط عمومی
- Grootaert, Christiaan and Thierry van Bastelaert (eds.), ۲۰۰۲, Understanding and measuring Social Capital. A Multidisciplinary Tool for Practitioners. The World Bank.
- Woolcock, Michael, ۱۹۹۸, Social Capital and Economic Development: Toward a Theoretical Synthesis and Policy Framework, Theory and Society ۲۷(۲):۱۵۱–۲۰۸

منبع : مجله صنعت حمل و نقل