زنان عابر و راننده در فضای حمل و نقل شهری

در نخستین برنامه‌ریزی‌‌های شهری در نیمهء نخست قرن بیستم، شهر‌ها بر اساس تفكیك كاركرد‌ها به شیوهء سنتی مورد توجه قرار گرفته‌اند. یعنی زنان به حوزهء خصوصی و مردان به حوزهء عمومی تعلق داشته‌اند. این تفكیك با وجود افزایش شهرنشینی، توسعهء شهر‌ها و تغییرات همچنان باقی مانده و باعث ایجاد تناقضی شده است كه نتیجهء آن ناامنی زنان در فضا‌های شهری است. به‌طور مثال پل‌‌های عابر پیاده، پل‌‌های زیرگذر و تاریكی آن‌ها، نحوهء نورپردازی خیابان‌ها، سیستم حمل و نقل عمومی و سایر خدمات عمومی و امكانات موجود برای شهروندان در شهر به گونه‌ای است كه نیاز زنان در نظر گرفته نشده است.
لذا زنان در حوزه‌‌های مختلف و به شیوه‌‌های گوناگونی هنگام رفت و آمد و فعالیت در شهر مورد آزار و اذیت‌هایی قرار می‌گیرند كه دراینجا به ذكر برخی از این حوزه‌‌ها می‌پردازیم:
▪ حمل و نقل و جابه‌جایی
زنان بیشترین استفاده‌كنندگان وسایل نقلیهء عمومی هستند. كمبود وسایل نقلیهء عمومی به‌ویژه در شب تا چه حد می‌تواند مسالهء جابه‌جایی زنان را با مشكل مواجه سازد. همچنین كمبود نور در شب نیز امكان جابه‌جایی را برای زنان دشوار می‌كند. ایستگاه‌‌های اتوبوس در شهر‌ها از نظر روشنایی وضع مناسبی ندارند و حركت اتوبوس‌‌ها به گونه‌ای نیست كه در خدمت شهروندان باشد، بلكه این شهروندان هستند كه مطیع و تابع ساعت حركت اتوبوس‌‌ها هستند. (زنجانی‌زاده، ۱۳۸۰) حتی درطول روز نیز كه عامل روشنی هوا به كمك احساس امنیت زنان می‌آید، باز هم زنان با مشكلاتی در زمینهء حمل ونقل مواجه هستند; چرا كه ارایهء خدمات در زمینهء وسایل نقلیهء عمومی كم و نامنظم است و زنان مجبور به استفاده از وسایل نقلیهء دیگر همچون تاكسی و خودرو شخصی هستند و برخی از آنان از وقتی كنار خیابان منتظر تاكسی می‌ایستند تا نشستن در تاكسی یا خودروهای شخصی با انواع مزاحمت‌هایی روبه‌رو می‌شوند كه احساس امنیت آن‌ها را خدشه‌دار می‌سازد. در حال حاضر، اغلب زنان با هر نوع پوشش و آرایشی كه در سطح شهر ظاهر شوند در این زمینه با مشكلاتی در این زمینه مواجه هستند. مسالهء عدم امنیت زنان در زمینهء حمل و نقل نه تنها زنان استفاده‌كننده از وسایل نقلیهء شهری و عمومی بلكه زنان دارای وسیلهء نقلیه را نیز شامل می‌شود. رانندگان زن هنگام تردد در سطح شهر با برخورد نامناسب از سوی رانندگان مرد سایر خودروها، موتوری‌ها یا حتی عابران پیاده مواجه می‌شوند كه تاثیر به‌سزایی در امنیت روانی، جانی و حتی كیفیت رانندگی آن‌ها برجای می‌گذارد و این مساله به ویژه در مورد دختران جوان بیشتر صدق می‌كند.
▪ مبلمان شهری و فضا‌های بی‌دفاع
زنان هنگام تردد در سطح شهر، اغلب، احساس ناامنی می‌كنند. پل‌های زیرگذر ترسناك و وحشتناك هستند، پیاده‌رو‌ها ناهموارند و در برخی نقاط بسیار باریك‌، فاصلهء پل‌های روی جوی آب در برخی خیابان‌های شهر بسیار زیاد است و پریدن از روی جوی‌‌های عریض تنها برای كفش‌‌های ورزشی جوانان مناسب است و نه زنان. به‌طوركلی وجود فضا‌های بدون دفاع در شهر كه تعداد آن‌ها نیز در شهر تهران كم نیست، از جمله عواملی است كه موجب حس عدم امنیت زنان در شهر می‌شود. فضا‌های گمشدهء شهری كه پیامدهای رشد سریع و دید كلی نگر به رشد و توسعهء شهری است، فضاهایی را كه تحت نظارت مردمی نیست و به لحاظ ایمنی تعریف نشده، ایجاد كرده و مخاطراتی را به وجود می‌آورد كه باعث گریز از فضا‌های شهری می‌شود. زیر پل‌های شهری، داخل زیرگذرها، پل‌های هوایی پوشیده شده با آگهی تبلیغاتی، زمین‌های فرورفته و گودی‌ها، املاك بدون مالك و متولی، كنج‌ها، ساختمان‌های نیمه تمام و رهاشده یا متروك از فضا‌های بی‌دفاعی هستند كه در گوشه و كنار شهر‌ها به چشم می‌خورند و از میزان امنیت و اعتماد مردم به ویژه زنان كه به دلیل موقعیت از پیش تعریف شدهء نابرابر‌شان بیشتر مستعد احساس نا امنی‌اند، می‌كاهد.
▪ امنیت روحی- روانی
خیابان‌‌های تهران، اغلب شاهد رفتار‌های خشونت‌آمیز روزانه مانند مشاجره‌‌های زبانی و بدنی و اطلاق الفاظ ركیك توسط افراد به یكدیگر است. بر اثر توهین‌‌های زبانی و فحاشی‌‌ها، این زنان هستند كه به صورت غیرمستقیم مورد بی‌حرمتی قرار می‌گیرند. اما یك مورد از این توهین‌‌های لفظی مستقیمائ توسط مزاحمان خیابانی به زنان روا داشته می‌شود. برخی از تحلیلگران ریشه‌‌های این پدیده را فرهنگی می‌دانند و عده‌ای آن را در مسایل اقتصادی جست‌وجو می‌كنند، اما روانشناسان اجتماعی علت اصلی این پدیده را در نیاز به ایجاد ارتباط همراه با ارضای حس تسخیركنندگی مردانه و تحقیر نسبت به زنان می‌یابند. این توهین‌‌های لفظی و آزار‌های كلامی كه در اصطلاح عامه به آن متلك گفته می‌شود، می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد; اما مهم این است كه این متلك‌ها برهم زنندهء آرامش و امنیت روانی زنان هنگام تردد در سطح شهر است.

الهه عصاریان

منبع : کانون زنان ایرانی