ویروسها و سرطان

هر عاملی که بتواند مواد ژنتیکی سلول را تغییر دهد قادر است سلولهای طبیعی را به سلولهای سرطانی تبدیل کند. ویروسهای مولد سرطان در حیوانات و انسان را ویروسهای سرطانزا یا انکوژن می‌نامند.
● دید کلی
ویروسها در ایجاد انواع مختلفی از تومورهای انسانی دخالت دارند. دو ویروس عمده که در سراسر جهان پراکنده‌اند شامل عامل ایجاد کننده سرطان گردن رحم و سرطان کبد ، عامل حدود ۱۵ درصد از سرطانهای انسان در سراسر جهان هستند. ویروسهای حیوانی که از طریق اطلاعات ژنتیکی محدود سبب تغییرات شدیدی در رشد سلولها شده و موجب تبدیل سلول طبیعی به سلول نئوپلاستیک (سرطانی) می‌گردند، به منظور شناسایی چگونگی بروز تغییرات تحت بررسی هستند. ویروسهای سرطان زا شامل ویروسهای DNAدار و ویروسهای RNAدار هستند. در این مقوله خصوصیات سرطانزایی ویروسها ، مراحل تولید سرطان و انواع این ویروسها ، بررسی می‌شود
● اصول تولید سرطان توسط ویروسها
▪ ویروسها قادرند در حیوانات و انسان ایجاد سرطان کنند.
▪ ویروسهای ایجاد کننده تومور اغلب عفونتهای پایداری در میزبان طبیعی خود ایجاد می‌کنند.
▪ عوامل میزبانی در تحریک ویروس در ایجاد سرطان از اهمیت خاصی برخوردار است.
▪ موارد عفونت ویروسی از تشکیل تومور بوسیله ویروس شایع‌تر است.
▪ دوره کمون طولانی بین آغاز عفونت ویروسی و پیدایش تومور وجود دارد.
▪ ویروسهای انکوژن مسیرهای کنترل رشد سلولها را تنظیم می‌کنند.
▪ یک ویروس ممکن است با بیش از یک نوع سرطان در ارتباط باشد
● مراحل تولید سرطان
تولید سرطان ، طی روند چند مرحله‌ای صورت می‌گیرد. بدین صورت که تغییرات ژنتیکی متعددی لازم است تا یک سلول طبیعی به سلول بدخیم تبدیل شود. زمان طولانی برای ظهور تومور ضروری است. در انسان و حیوان ، سیر طبیعی سرطان معمولا طی چندین مرحله و به موازات تکامل سلولهای سرطانی روی می‌دهد. در این مراحل ، احتمالا سلولهایی که خصوصیات مناسب‌تری برای تکثیر دارند، انتخاب می‌شوند.
طی این روند حدود ۸ - ۳ جهش ژنی صورت می‌گیرد. فعالیت انکوژنهای سلولی متعدد و غیر فعال شدن ژنهای مهار کننده تومور در ایجاد تومور توسط ویروس دخالت دارند. ویروسها برای پیشرفت تومورهای ناشی از ویروس ضروری هستند، ولی کافی نیستند. ویروسها اغلب به عنوان آغازگر روند سرطان عمل می‌کنند و این عمل را به روشهای مختلف انجام می‌دهند.
● واکنش ویروسهای ایجاد کننده تومور با میزبان
▪ واکنشهای پایدار
ویروسهای شناخته شده تومور معمولا عفونتهای پایدار طولانی مدت را در انسان ایجاد می‌کنند. به علت تفاوت در حساسیت ژنتیکی افراد و پاسخ ایمنی میزبان ممکن است مقدار تکثیر ویروس و گرایش بافتی در افراد مختلف ، متفاوت باشد.
▪ پاسخ ایمنی میزبان
ویروسهایی که عفونتهای پایدار را برقرار می‌سازند باید از شناسایی توسط سیستم ایمنی میزبان که عفونت را حذف می‌کند، دور باشند. روشهای مختلفی از جمله بیان محدود ژنهای ویروسی ، جهش آنتی ژنهای ویروس که امکان شناسایی توسط دستگاه ایمنی را مقدور نمی‌سازد باعث فرار ویروسها از دست دستگاه ایمنی بدن می‌شود. اگر میزبان دچار اختلال سیستم ایمنی باشد، سلولهای سرطانی ممکن است تکثیر یافته و از کنترل دستگاه ایمنی میزبان خارج شوند.
● حساسیت سلولها به عفونتهای ویروسی
سلولهای میزبان برای تکثیر ویروس مورد نظر ممکن است مجاز یا غیر مجاز باشند. سلولهای مجاز تکثیر ویروسها را حمایت می‌کنند. اکثر ویروسهای ایجاد کننده تومور معمولا به بافت خاصی گرایش دارند که احتمالا به علت وجود گیرنده‌های ویروسی در سطح برخی از سلولها می‌باشد و یا فاکتورهای داخل سلولی برای بیان ژنهای ویروسها وجود دارد.رترو ویروسها ژنوم این ویروسها RNA می‌باشد. اگر چه رترو ویروسها به عنوان عامل ایجاد کننده سرطان در حیوانات بویژه در موش و ماکیان شناخته شده‌اند اما تعداد کمی از آنها در انسان ایجاد بیماری می‌کنند. یکی از رترو ویروسهای انسانی به نام HTLV-۱ که به سلولهای T لنفوسیتها گرایش دارد، عامل برخی از سرطانهای پوستی در بزرگسالان است.
همچنین عامل نوعی اختلال تخریب کننده سیستم عصبی به نام فلج تشنجی گرمسیری می‌باشد. تغذیه با شیر مادر ، روش موثری برای انتقال ویروس از مادر به کودک است. این ویروسها از طریق سوزنهای آلوده یا تماس جنسی هم منتقل می‌شوند. یکی از رترو ویروسهای انسانی ، عامل سندرم اکتسابی نارسایی ایمنی (ایدز) می‌باشد.
● ویروسهای DNAدار ایجاد کننده سرطان
▪ هرپس ویوروسها
این ویروسهای بزرگ به قطر ۲۰۰ - ۱۰۰ نانومتر دارای یک ژنوم خطی از زنجیره مضاعف DNA هستند. این ویروسها در تمام میزبانهای خود از جمله انسان موجب عفونتهای حاد می‌شوند. این ویروسها با سرطان بینی و سرطان گلو در ارتباط هستند.
▪ پوکس ویروسها
ویروسهایی بزرگ و آجری شکل با ژنوم خطی از زنجیره مضاعف DNA هستند. ویروس مولوسکوم کونتاجیوزوم ، تومورهای کوچک و خوش خیمی را در انسان ایجاد می‌کنند. در مورد چگونگی بروز این بیماریها اطلاعات بسیار اندکی موجود است.
▪ ویروس هپاتیت B و هپاتیت C
این ویروسها علاوه بر ایجاد دو نوع هپاتیت ، عامل سرطان کبد در انسان هستند. واکسن موثری علیه هپاتیت B به منظور جلوگیری از عفونت اولیه و پیشگیری از سرطان کبد ، ساخته شده است.
▪ آدنوویروسها
آدنو ویروسها گروه بزرگی از ویروسها هستند که به مقدار فراوان در طبیعت پراکنده هستند. آدنو ویروسهایی که معمولا انسان را آلوده می‌کنند موجب بیماریهای حاد خفیف در مجاری تنفسی و گوارشی می‌شوند. از این ویروسها ، عامل مولد سرطان در انسان شناخته نشده است.
▪ ویروسهای پاپیلوم
این ویروسها تمایل زیادی به سلولهای پوششی پوست و سلولهای مخاطی دارند. این ویروسها در تولید انواع مختلفی از زگیلها (Warts) ، سرطان رحم ، سرطانهای مقعد و تناسلی ، نقش دارند.
● چشم انداز
اکنون مسلم شده است که ویروسها در پیدایش انواع مختلفی از تومورهای خاص انسانی دخالت دارند. بطور کلی اثبات ارتباط بین یک ویروس و سرطان مربوط به آن خیلی مشکل است. چنانچه ویروس عامل سرطان خاصی باشد، انتشار جغرافیایی عفونت با آن ویروس باید با بروز آن تومور مطابقت داشته باشد. ایجاد تومور در حیوانات آزمایشگاهی دلیل خوبی برای خاصیت تومورزایی ویروس است. با این همه هنوز دلایل کافی وجود ندارد که ویروس ، عامل سرطان انسانی باشد.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان