خرمشهر چگونه آزاد شد؟

خرمشهر یكی از بنادر مهم، تجاری و زیبای ایران، قبل از آغاز تجاوز و اشغال و تخریب بود. اسكله های متعدد تخلیه و بارگیری كه به سیستم های مدرن حمل و تخلیه كالا مجهز بود، بندر خرمشهر را قادر می ساخت كه در سال بیش از ۵/۱میلیون تن كالای وارداتی را از طریق خلیج فارس به نقاط مختلف كشور انتقال دهد.
اسكله های گسترده خرمشهر به طور همزمان قادر به جای دادن حدود ۱۲ كشتی عظیم با آبخورهای ۱۴ متری در كنار خود بودند. سیستم تخلیه كالا در این بندر، مطابق با معیارها و استانداردهای بین المللی بود و وجود راه آهن، حمل كالا را به سایر نقاط كشور تسهیل می ساخت. این شهر زیبای بندری كه در جنوبی ترین نقطه خوزستان قرار دارد، از غرب به خط مرزی شلمچه، از جنوب غربی به اروندرود، از شرق به آبادان و از شمال به اهواز محدود می شود.
این شهر در نخستین روزهای جنگ از طریق مرز شلمچه هدف توپ های دوربرد دشمن بعثی قرار گرفت و در اوائل مهر ماه سال ،۵۹ نیروهای متجاوز، یورش سراسری خود را از مرز شلمچه آغاز كردند. با پیشروی دشمن به سوی غرب خرمشهر، نیروهای مردمی به همراه واحدهایی متشكل از ارتش، سپاه، نیروهای انتظامی، ژاندارمری و پایگاه دریایی خرمشهر، برای دفع تجاوز به مقابله پرداختند و نبرد نفر با تانك در قسمت هایی از غرب خرمشهر قوت گرفت و تا زمان اشغال این شهر كه حدود چهل روز به طول انجامید فرزندان خرمشهر یكی از پرشكوه ترین حماسه های مقاومت و ایثار را در تاریخ جنگ های دنیا خلق كردند.
در آن زمان خرمشهر و مردم بومی آن بدون آشنایی با كوچك ترین فنون نظامی و جنگی، با مقاومت ۴۰ روزه خود از حركت تانك ها و نفربرهای دشمن جلوگیری كردند.معمولا كشوری كه اینگونه در معرض تهاجم ناگهانی دشمنی مجهز و مسلح قرار می گیرد، به خاطر اینكه اولین ضربات كاری را متحمل می شود و فرصتی برای آماده ساختن و جمع و جور كردن نیروهای خود نمی یابد، به سرعت تسلیم بی قید و شرط دشمن مهاجم گشته، به طوری كه تن به قبول و امضای هرگونه قرارداد و شرایطی می دهد.
رژیم عراق بر همین اساس و تصور، نیروهای خود را با تسلیح و تجهیز كامل در اوائل مهر ماه سال ۵۹ به منظور تسخیر شهرهای جنوب ایران روانه نمود و این تصور واهی را در فكر خود می پروراند كه اگر ایران تسلیم نشود، شهرهای در مسیر تهران را یكی پس از دیگری تصرف و تا ظرف یك هفته خیمه فرماندهی ارتش بعث را در پایتخت ایران برپا خواهد كرد و اگر ایران به خاطر از دست دادن ده ها هزار كیلومتر از سرزمین و شهرهای مرزی ناچار به تسلیم شد، آن را مجبور به امضای قراردادهایی خواهند نمود كه خواست ها و مطامع استكبار جهانی در آن پیاده شود.
پیش بینی دشمن از نظر ارزیابی عدّه و عُدِّه و ناآمادگی رزمی برای ایران درست به نظر می رسید وهیچ عامل یا سدی دیده نمی شد تا بتواند مقابل این حركت عظیم نظامی ایستادگی و مقاومت كند. همه چیز مهیا بود؛ مدرن ترین تانك ها، توپ ها و اسلحه های اهدایی مختلف در اختیار ارتش بعث قرار گرفت و این یورش، مستقیما به فرماندهی ابوجهل به سوی خرمشهر اعمال شد.
تصرف سریع هزاران كیلومتر مربع از خاك مطهر میهن اسلامی، صدام را مست تر نمود، اما توقف ۴۰روزه اش پشت دروازه های خرمشهر، او را وادار كرد تا سرمایه گذاری بیشتری برای هجوم وحشیانه اش به خرج دهد و از سویی معلوم شد كه این شهر مقدس، برای ملت ایران تا چه اندازه اهمیت دارد. سقوط خرمشهر در آبان ماه سال ۱۳۵۹ و ورود چكمه های خونین مزدوران بعث به داخل این شهر، بوق های تبلیغاتی استكبار جهانی را به صدا درآورد و تابلوهای از قبل آماده شده « المحمره » را بر دیوارهای داغدار و توپ و خمپاره خورده اش نصب كردند.
۵۷۸ روز این شهر عزیز و این پاره جگر ایران اسلامی در چنگال دشمن دست و پا می زد و در آرزوی ورود رزمندگان سلحشور اسلام در تمامی دوران اسارتش روزشماری می كرد.
سنگینی ارابه های فرعون بر خاك پاك خونین شهر، بر قلب تمامی امت سنگینی می نمود و با عشق و علاقه در انتظار باز پس گیری آن بی تابی می كردند.
●عملیات فتح المبین
به طور كلی چهار هدف عمده از نظر تاكتیكی در عملیات فتح المبین دنبال می شد كه عبارت بودند از:
الف: انهدام نیروهای متجاوز در منطقه بین غرب كارون تا خط مرزی.
ب: ترمیم خط مرز بین المللی و پاك كردن این قسمت از خاك میهن اسلامی.
ج: آزادسازی خرمشهر از اشغال متجاوزان.
د: خارج كردن شهر و نقاط مسكونی این منطقه از برد توپخانه سنگین دشمن كه بدون هیچ گونه رعایت اصول اسلامی و قوانین بین المللی مناطق مسكونی ما را مورد گلوله باران و بمباران و موشك قرار داد.
نحوه اجرای عملیات:در این میان وسعت میدان رزم و پیچیدگی عملیات طلب می كرد تا عملیات به دو مرحله تقسیم بندی شود.
▪ مرحله یكم عملیات در دهم اردیبهشت ماه سال ۶۱ با رمز «یا علی بن ابی طالب(ع)» در ساعت سی دقیقه نیمه شب آغاز و واحدهای هجوم برنده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران همچون صاعقه بر سر خصم زبون فرو باریدند و با كشتن هزاران تن از مزدوران بعث و به اسارت درآوردن هزاران نفر، از رودخانه ای كه در جناح شرقی عملیات قرار داشت عبور كردند و در همان روز منطقه سرپل را به تصرف خود درآوردند.
در جناح شمالی رزمندگان ما با مقاومت دشمن مواجه شدند و نتوانستند آنها را از مواضع مستحكم خود بیرون كنند، اما این امر باعث شد تا دو لشكر دشمن در این جناح درگیر شده و جرات انتقال به جناح شرقی را كه نیروهای ما موفق شده بودند نداشته باشند. این مرحله از عملیات با موفقیت كامل به پایان رسید و قبل از آنكه دشمن بتواند خسارت خود را جبران كند، اجرای مرحله دوم عملیات لازم به نظر می رسید.
▪ مقارن ساعت ۳۰:۲۱ روز ۱۶/۲/۱۳۶۱ آغاز دومین مرحله از عملیات بیت المقدس بود كه به مراتب وسیع تر و سرنوشت سازتر از مرحله اول رخ می نمود. یورش برق آسای نیروهای مسلح، وجود روح ایمان و فداكاری و ایثار در رزمندگان، موجب گشت تا نیروهای بعث در منطقه وسیعی به سمت غرب مرز بین المللی عقب بنشینند و نیروهای دیگرشان در منطقه جنوب كرخه كور و خرمشهر به خطر بیفتد. از این رو لشكر اسلام با یك عقب روی ماهرانه موفق شد تا دو لشكر زرهی و مكانیزه مستقر در جنوب كرخه كور را به خارج از خط مرز و در مثلث بین رودخانه دجله و خط مرزی كشانده و از محاصره و انهدام نجات دهد.
نبردهای بسیار سخت و سرنوشت ساز بین قوای نور از یك طرف و نیروهای ظلمت از سوی دیگر در جریان بود. هواپیماهای مهاجم عراقی كه برای نجات واحدهای در حال انهدام زمینی خود مرتب پرواز می كردند یكی پس از دیگری توسط پدافند هوشیار و پرنده های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران ساقط می شدند.هوانیروز قهرمان با پروازهای متوالی گاهی رزمندگان پیاده ما را تدارك و گاهی با انتقال سریع و جابه جایی نیرو، خطوط مورد خطر را تقویت می كردند و در مواقع لازم با آتش دقیق و كوبنده خود تانك ها و توپ های دشمن را از روی زمین همچون گنجشك برمی چیدند.
تازیدن بر دشمن خفته دل از همه سو انجام گرفت. بهترین عامل برای سد قدرت تانك های دشمن كه بسیار زیاد هم بود وجود هلی كوپترهای راكت دار هوانیروز «كبری» بود كه از سه گروه رزمی جهت شركت در عملیات فتح المبین و بیت المقدس اعزام شده بودند.
مجموعاً با صدها ساعت پرواز، تانك و نفربر بعثی ها را به آتش كشیدند، ضمن اینكه تخلیه مجروحان را به پشت جبهه به خوبی انجام می دادند.
این پشتیبانی قدرتمندانه از پیاده نظام پرصلابت اسلام از یك سو و هجوم بی پروای سلحشوران لشكرهای نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران كه سنگر به سنگر خصم زبون را نابود كرده و پیش می رفتند از سوی دیگر، حماسه هایی را ترسیم كردند كه از دید هر دوربین و میكروفون، هر ضبط صوت و قلم هر گزارشگری به دور و مخفی ماند.
دشمن سرسختانه مقاومت می كرد، اهمیت نبرد باعث شده بود كه صدام شخصاً در منطقه حضور یابد و از نزدیك شاهد عملیات باشد. دشمن هر گونه تدبیری كه توانست به كار گرفت تا بتواند خرمشهر را در چنگال خود داشته باشد.
جنگ تن به تن سختی در شمال و غرب خرمشهر درگرفته بود. دو هفته تمام این نبرد ادامه داشت. حماسه آفرینی، غرور، شجاعت و قدرت لشكر اسلام، دشمن را مجبور كرد تا به شكستی سخت تن دردهد.
و به این ترتیب روز سوم خرداد سال ۶۱ با فتح خرمشهر عزیز، آخرین مواضع دشمن از هم فروپاشید و شجاعان ارتش اسلام پیروزمندانه و سرافرازانه خاك خونین خرمشهر را كه ۵۷۸ روز در اشغال نامحرم بود در آغوش كشیدند.
واحدهای دشمن كه در عملیات بیت المقدس به دست توانمند قوای اسلام از ۲۰ درصد تا ۱۰۰درصد منهدم شدند عبارت بودند از: لشكر ۶ زرهی، لشكر ۵ مكانیزه، لشكر ۹ زرهی، لشكر ۱۵ زرهی، لشكر ۳ زرهی، لشكر ۱ مكانیزه، تیپ ۱۱ پیاده، تیپ ۱۰ زرهی، تیپ مكانیزه گارد ریاست جمهوری، تعداد ۵ تیپ مستقل، ده ها گردان ارتش خلقی، ده ها گردان كماندویی و نیروهای دیگری كه در حین عملیات به كمك واحدهای شكست خورده آمده بودند.
انسجام و وحدت فرماندهی بین تمامی نیروهای ما از ارتش و سپاه هوایی، دریایی و زمینی به بالاترین درجه خود رسیده بود.
عمده ترین و سنگین ترین نقش بر دوش پرصلابت و خم نگشته نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران قرار داشت كه دوازده واحد قدرتمند خود را در این عملیات شركت داده بود كه هر یك در نابودی سپاه كفر و آزادسازی خرمشهر سهم بسزایی دارند و جا دارد جهت تقدیر از تمامی این عزیزان تنها به ذكر نام واحدهایشان در آن زمان اكتفا كنیم و بر دست و بازوی توانمند تك تك آنان بوسه زنیم.
واحدهای نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در عملیات پیروز بیت المقدس: لشكر ۱۶زرهی قزوین، لشكر ۵۸ تكاور ذوالفقار، لشكر ۹۳ زرهی اهواز، لشكر ۲۱ پیاده حمزه، لشكر ۷۷ پیاده ثامن الائمه، تیپ ۴۰ پیاده سراب، تیپ ۵۵هوابرد شیراز، تیپ ۳۷ زرهی شیراز، تیپ ۲۳نیروهای مخصوص هوابرد تهران، گروه ۲۲توپخانه شهرضا، گروه ۳۳ توپخانه و هواپیمایی نیروی زمینی «هوانیروز قهرمان».
تصرف سریع هزاران كیلومتر مربع از خاك میهن اسلامی، صدام را مست تر نمود، اما توقف ۴۰روزه اش پشت دروازه های خرمشهر، او را وادار كرد تا سرمایه گذاری بیشتری برای هجوم وحشیانه اش به خرج دهد و از سویی معلوم شد كه این شهر مقدس، برای ملت ایران تا چه اندازه اهمیت دارد. سقوط خرمشهر در آبان ماه سال ۱۳۵۹ و ورود چكمه های خونین مزدوران بعث به داخل این شهر، بوق های تبلیغاتی استكبار جهانی را به صدا درآورد و تابلوهای از قبل آماده ،«المحمره» را بر دیوارهای داغدار و توپ و خمپاره خورده اش نصب كردند.
بازوی دیگر انقلاب یعنی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واحدهای زیر را در عملیات بیت المقدس شركت داده بود: لشكر یكم، لشكر ۳ پیاده، لشكر ۵ پیاده، تیپ ۵ پیاده، تیپ ۳۰ زرهی.
عمده ترین عوامل اصلی این پیروزی عظیم در عملیات پیروز بیت المقدس به شرح زیر است:
اصل وحدت فرماندهی: با توجه به شركت گسترده نیروهای ارتش، سپاه و بسیج مردمی و لزوم فرماندهی مشترك آنان كه در تاریخ جنگ بی سابقه بود سبب شد كه دوگانگی ظاهری باعث اختلال در امر فرماندهی نشود.
هماهنگی: اجرای هماهنگی كامل در بین فرماندهان ارتش و سپاه و تمام نیروهای عمل كننده.
پشتیبانی: پشتیبانی جانی و مالی مردم برای شركت در عملیات یكی از عوامل موثر پیروزی در این نبرد سرنوشت ساز بود.
روح ایمان و از خودگذشتگی: برتری كامل قوای اسلام نسبت به دشمن زبون، همانا وجود روح ایمان و از خودگذشتگی بود و هیچ عاملی نمی توانست مانع فداكاری های این دلاورمردان شود، لذا تمامی نیروهای شركت كننده در این عملیات در گذشتن از جان برای كسب پیروزی از یكدیگر گوی سبقت می ربودند.
حفظ اسرار و افشا نشدن اطلاعات: یكی از عوامل بسیار مهم در موفقیت حملات و یا جلوگیری از حملات دشمن، كسب اطلاعات و اخبار به شیوه های مختلف است، لذا در این عملیات رزمندگان آگاه ما نهایت سعی خود را در حفظ اسرار نظامی كردند، به طوری كه بعثی ها به كلی غافلگیر و سردرگم شدند و به رغم تلاش دشمن در كسب اطلاعات و اخبار، دشمن نتوانست بفهمد كه نیروهای ما حمله خود را از چه جناحی آغاز خواهند كرد.
سازماندهی: تقسیم بندی دقیق و به كارگیری نیروها در مقاطع مختلف و استفاده صحیح و به موقع از واحدها و سپردن مسئولیت به اندازه توان به هر واحد و همچنین پذیرش مسئولیت از سوی واحدها، از عوامل عمده پیروزی در نبرد و تقویت توانایی به شمار می آید كه در این عملیات به رغم گستردگی نیروهای مسلح و نیروهای بسیجی و مردمی، به خوبی طرح ریزی و به مرحله اجرا درآمد.
●تلفات و ضایعات دشمن
تلفات و ضایعاتی كه در عملیات بیت المقدس نصیب متجاوزان بعثی شد، عبارتند از:
۱- ۱۶۵۰۰ كشته، بیش از ۱۹ هزار اسیر، انهدام بیش از ۲۸۵۰ دستگاه تانك، نفربر و خودرو، سرنگونی ۵۳ فروند هواپیما، همچنین انهدام دهها انبار مهمات، دهها قبضه تفنگ ۱۰۶ میلی متری و خمپاره انداز، تعداد زیادی ضدهوایی و لودر، چندین فروند هلی كوپتر و... غنایم به دست آمده نیز كه به دست رزمندگان پرتوان اسلام در عملیات بیت المقدس افتاد، عبارتند از: ۱۰۵ دستگاه تانك نفربر، ۳۰ دستگاه جیپ حامل تفنگ۱۰۶ ، ۶۰ دستگاه خودرو، ۱۸ قبضه توپ ۱۳۰ میلی متری، صدها دستگاه خودرو سنگین و سبك، ده ها انبار مهمات سالم، تعداد زیادی لودر، كامیون و بلدوزر و...

حسین ایرجی

منبع : روزنامه همشهری