باختر امروز و ملی شدن صنعت نفت

بررسی نقش روزنامه باختر امروز در تحولات ملی شدن صنعت نفت (۱۳۲۸،۱۳۳۲) در پیوند با واکاوی شخصیت سیاسی دکتر فاطمی معنا می یابد. سرمقاله های تند و آتشین دکتر فاطمی علیه سلطنت به خصوص در آخرین روزهای انتشار این روزنامه بیانگر یک ژست مطبوعاتی ویژه برای باختر امروز در فرهنگ پاتریمونیال این سالهاست. روزنامه باختر امروز از ۹ تیر۱۳۲۸ به صورت پیش شماره و از ۸ مرداد همان سال با شماره مسلسل انتشار یافت . از زمانی که جبهه ملی ایران به رهبری دکتر محمدمصدق تشکیل شد، روزنامه باختر امروز منعکس کننده دیدگاهها و مواضع آن بود. حسین فاطمی از همراهان اصلی محمد مصدق در جبهه ملی ایران موسس ، سردبیر و ناشر آن بود. هیات تحریریه آن را کسانی چون محمد محیط طباطبایی و جلالی نائینی و رحمت مصطفوی و سپهر ذبیح و ناصر امینی و اسماعیل پوروالی ، که بعضی از آنها از روزنامه نگاران برجسته بودند، تشکیل می دادند؛ نصرالله شیفته و سعید فاطمی نیز با هیات تحریریه همکاری داشتند. قطع آن از قطع کوچک روزنامه ای اندکی بزرگتر بود (۳۲*۵۲ سانتی متر)؛ تعداد صفحات به چهار و شش و گاه هشت صفحه می رسید و به اخبار داخلی و خارجی اختصاص داشت . معمولا صفحه اول آن مصور و همراه با تفسیر سیاسی بود.
نام « باختر امروز‌» ترکیبی از نام دو روزنامه قدیمتر، باختر و مرد امروز‌، بود که حسین فاطمی با آنها همکاری داشت . سرمقاله های مهیج روزنامه را که تفسیر نکته آموز رویدادهای روز و روشنگر دیدگاهها و مواضع جبهه ملی بود، خود فاطمی می نوشت . باختر امروز به عنوان سخنگوی غیر رسمی جبهه ملی ، مبارزه افکار عمومی را برای ملی شدن شرکت نفت ایران و انگلیس - که اندیشه و پیشنهاد اصلی آن را مصدق پس از مرگ فاطمی به وی نسبت داد- حمایت و رهبری می کرد. باختر امروز چندبار توقیف شد و در دو نوبت سرگذشت و باختر به جای آن انتشار یافت . یک بار نیز در دوره نخست وزیری رزم آرا ، که با قانون ملی شدن نفت مخالف بود، فاطمی بازداشت شد. پس از آنکه مجلس سنا در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ لایحه ملی شدن نفت را تصویب کرد، مصدق در ۷ اردیبهشت ۱۳۳۰ به نخست وزیری رسید و فاطمی را به عنوان معاون خود و سخنگوی دولت برگزید. از آن پس به حیثیت سیاسی باختر امروز که روزانه در۰۰۰ ، ۳۰ نسخه به چاپ می رسید (و این تعداد تا آن زمان در ایران بی سابقه بود) بمراتب افزوده شد، و دیدگاههایش چه در ایران و چه در خارج به عنوان بازتاب افکار باطنی زمامداران حکومت تعبیر می شد. فاطمی در ۲۵ آذر برای شرکت در انتخابات از معاونت استعفا داد. در ۲۷ بهمن ۱۳۲۹، هنگامی که وی بر مزار محمد مسعود مدیر مسئول و سردبیر مقتول مرد امروز خطابه یادبود ایراد می کرد، ترور شد. فاطمی که بزحمت از مرگ رهیده بود، چندماهی بستری شد. در این مدت نظارت مستقیم او بر باختر امروز قطع شد و حتی گاه سرمقاله را نیز نمی توانست بنویسد.
فاطمی در ۸ مهر ۱۳۳۱ به وزارت خارجه منصوب شد و تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که حکومت مصدق با براندازی طراحی شده سازمان سیا ساقط شد، در این سمت باقی بود. در آن روز دفتر و چاپخانه باختر امروز غارت شد و روزنامه به دست روزنامه فروشها نرسید. تقریبا ده سال پس از آن تاریخ ، گروهی از هواداران جبهه ملی که در آمریکا و اروپا به حال تبعید به سر می بردند، سعی کردند تا تحت لوای این روزنامه مجددا متشکل شوند و نام باختر امروز موقتا احیا شد. از فروردین ۱۳۴۰ هفته نامه منظمی با عنوان باخترامروز ، دوره جدید به قطع خبرنامه زیر نظر خسرو قشقایی و به سردبیری محمد عاصمی در مونیخ انتشار یافت . از لحاظ صورت و محتوا میان باخترامروز اصلی و این دوره جدید مشابهت بسیار اندک بود و گفته اند که این نشریه تحت نفوذ حزب توده و هواداران آن بوده است . این دوره انتشار پس از دوسال به پایان رسید. میان سالهای ۱۳۴۲ ش تا ۱۳۴۴ ش هواداران جبهه ملی در آمریکا به رهبری سیدعلی شایگان ، از همکاران نزدیک محمد مصدق باختر امروز را نام نشریه رسمیشان قرار دادند که در این دوره حدود ده شماره نامنظم از این نشریه انتشار یافت .

منبع : روزنامه رسالت