چکیده‌نامه

چکیده‌نامه[۱] . مجموعه‌ای از خلاصه مطالب جاری کتاب‌ها، جزوه‌ها، و مقاله‌های مجلات را چکیده‌نامه گویند (:۸ ذیل "واژه"). در هر چکیده‌نامه مشخصات کتابشناختی آثار، همراه خلاصه‌ای نظام‌یافته از محتوای آن، درج می‌شود تا جوینده پیش از مراجعه به متن اصلی از محتوای آن آگاه گردد (:۲ ۵۴). مجموعه چکیده‌های هر چکیده‌نامه معمولا به‌صورت موضوعی تنظیم می‌شوند (:۷ ذیل "واژه"). در انتهای چکیده‌نامه‌ها نمایه‌ای نیز برای بازیابی آسان‌تر چکیده‌ها در نظر می‌گیرند (:۶ ۶۸). چکیده‌نامه معمولا حاوی آخرین یافته‌های پژوهشی بوده و به‌صورت ادواری منتشر می‌شود (:۴ ذیل واژه). از جمله چکیده‌نامه‌هایی که در حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی برای متخصصان این حوزه کاربرد فراوان دارد می‌توان به چکیده‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی (لیزا)* اشاره کرد. این چکیده‌نامه حاوی چکیده مقالات و مطالب مربوط به حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی است و از سه قسمت اصلی
۱) متن چکیده‌ها که شامل چکیده و اطلاعات کتابشناختی مربوط به هر چکیده است؛
۲) نمایه موضوعی؛ و
۳) نمایه مؤلفان تشکیل یافته است (:۴ ذیل "لیزا").
تاریخچه. در قرن هجدهم، اروپا به قلمروهای کوچکی تقسیم گردیده بود ومرزها اغلب توسط حکام خودکامه به‌شدت کنترل می‌شد. حمل و نقل و ارتباطات نامناسب بود و مردم در انزوا به‌سر می‌بردند و در عین حال دربار و سلاطین هم نیاز داشتند که بدانند در نقاط دیگر چه می‌گذرد. بنابر این، به ایجاد انگیزه در روشنفکران نیاز داشتند و این امر با دسترسی به منابعی چون چکیده‌نامه‌ها میّسر می‌شد و، به این ترتیب، چکیده‌نامه‌ها در آلمان، انگلیس، و فرانسه پدید آمد. در قرن نوزدهم، به‌تدریج مجلات تخصصی انتشار یافتند و به‌دنبال آن چکیده‌نامه‌های تخصصی نیز منتشر شد (:۵ ۷-۹). از نیمه دوم قرن بیستم، توجه دانشمندان به نشریات تخصصی شدت گرفت و درنتیجه در حوزه‌های مختلف علوم و فنون نشریات فراوانی انتشار یافت.
استقبال از این نوع نشریات سبب شد که چکیده‌نامه‌های تخصصی رشته‌های مختلف نیز به‌سرعت انتشار یابد. مؤسسات علمی و آموزشی و مراکز اطلاع‌رسانی در سراسر جهان در بالا بردن سطح چکیده‌نامه‌ها از لحاظ کیفی و کمّی سهم بسزایی داشته‌اند (:۱ ۱۷-۲۰).
چکیده‌نویسی به‌شیوه نسبتآ نظام‌یافته در ایران برای نخستین بار در مرکز اسناد و مدارک علمی مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی معمول گردید و نخستین چکیده‌نامه در ایران در سال ۱۳۴۸ در زمینه علوم و علوم اجتماعی توسط این مرکز منتشر شد. این نشریه تا سال ۱۳۵۰ به‌طور مداوم منتشر می‌شد و سپس انتشار آن به‌مدت ۳ سال متوقف گردید. در سال ۱۳۵۳ این نشریه به دو بخش جداگانه علوم و علوم اجتماعی تفکیک گردید و هر یک به‌صورت نشریه جداگانه‌ای در آمد. انتشار چکیده مقاله‌های مجله‌های ایران در زمینه علوم تا سال ۱۳۵۶ و مجله چکیده مقاله‌های مجله‌های ایران در زمینه علوم اجتماعی تا سال ۱۳۵۸ ادامه یافت و سپس متوقف گردید (:۵ ۱۱-۱۲؛ :۶ ۶۵).
صرف وقت و هزینه گزاف از طرف مسئولان و استقبالی که دانشمندان، محققان، و مؤسسات علمی و آموزشی از چکیده‌نامه‌ها به‌عمل آوردند ارزش والای چکیده‌نامه‌ها را در اشاعه اطلاعات تأیید کرد. چکیده‌نامه‌ها با طبقه‌بندی موضوعی دقیق چکیده‌ها و انتشار مسلسل و مداوم آنها، برای متخصصان و پژوهشگران امکان آگاهی و دستیابی به مقالاتی را که در سراسر جهان در رشته آنان منتشر گردیده است به‌صورت مختصر، مفید، و مداوم فراهم می‌کنند (:۱ ۱۷-۲۰).
چکیده‌نامه‌ها معمولا برای پاسخگویی به مسائل محققان و انعکاس صحیح محتوای منابع تهیه می‌شوند (:۶ ۶۵) و با توجه به نقش مهم آنها در امر اطلاع‌رسانی می‌توانند به‌عنوان منابع راهنما در کار مرجع و تحقیق مورد استفاده پژوهشگران قرار گیرند و هرگاه خوب تهیه شده باشند قادرند تا حد زیادی جایگزین مطالب عمده متن اصلی شوند (:۳ ۲۶).

مسعود بهمن آبادی
مآخذ:
۱ ) اعتمادی، پریچهر. "چکیده و چکیده‌نامه". نشریه فنی مرکز مدارک علمی. دوره دوم، ۴ (زمستان ۱۳۵۲): ۱۵-۲۱؛ ۲) حُرّی، عباس. مراجع و بهره‌گیری از آنها. تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا، ۱۳۵۶؛ ۳) دیانی، محمدحسین. مواد و خدمات مرجع. مشهد: انتشارات کتابخانه رایانه‌ای، ۱۳۷۹؛ )۴ محمدی‌فر، محمدرضا. فرهنگ جامع مرجع‌شناسی. ذیل "چکیده‌نامه" و "لیزا"؛ )۵ مهدوی، محمدنقی. چکیده‌نویسی: مفاهیم و روش‌ها. تهران: مرکز اسناد و مدارک علمی ایران، ۱۳۶۶؛ )۶ مهراد، جعفر. مقدمه‌ای بر خدمات مرجع عمومی. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز، ؛
۱۳۶۷ ۷) Prytherch, Ray. Harrod&#۰۳۹;s Librarian&#۰۳۹;s Glossary of Terms Used in Librarianship, Documentation and the Book Crafts and Reference Book. S.V. "Abstract"; ۸) Thompson, Elizabet H. AlA Glossary of Library Terms. S.V. "Abstract Bulletin".
ـــــــــــــــــــ
.[۱] Abstract bulletin