دعا برای امام زمان (عج)، نردبان قرب

خداوند عزوجل فرمان داده است كه به سوی او وسیله گرفته شود و فرموده است:
یا أیـّها الّذین آمنوا اتـّقوا لله و ابتغوا إلیه الوسیلهٔ و جاهدوا فی سبیله لعلّكم تفلحون.۱
ای كسانی كه ایمان آورده‌اید تقوای الهی پیشه كنید و به سوی او وسیله برگیرید و در راه او جهاد كنید، باشد كه رستگار شوید.
در این آیه سه عامل، سبب رستگاری و نجابت معرفی شده كه هر سه در دعا برای حضرت صاحب‌الزمان(ع) جمع است، زیرا: اولین مراتب تقوا ایمان است و بدون تردید دعا برای آن حضرت نشانهٔ ایمان و سبب كمال آن است. هم‌چنین از اقسام جهاد با زبان است، كه وسیله به سوی پروردگار رحمان می‌باشد و آن را در دو سطح می‌دهم.
اول، معنی «وسیله» ـ آن‌گونه كه در مجمع البیان
نقل شده است ـ رشتهٔ ارتباط و نزدیكی است و تردیدی نیست كه «دعا» رشتهٔ ارتباط و نزدیك شدن به خداوند متعال است مانند سایر عبادت‌ها كه با آن‌ها قرب و نزدیكی حاصل می‌شود، و دعا از مهم‌ترین وسایل تقرب و نزدیك‌ترین راه‌های ارتباط، و ارزنده‌ترین آن‌ها است.۲
دوم، منظور از وسیله ـ خصوصاً در این آیهٔ شریفه ـ همان امام معصوم(ع) است، چنان كه در تفسیر علی بن ابراهیم قمی از امام معصوم(ع) دربارهٔ این آیه نقل شده است كه فرمود:
به وسیلهٔ امام به او (خدا) تقرب جویید.
و در تفسیر البرهان از امیر مؤمنان علی(ع) شده كه در مورد آیه:
و ابتغوا إلیه الوسیلهٔ.۳
فرمود: «من وسیلهٔ او هستم.»۴
و در مرآت الأنوار از كتاب الواحده به نقل از «طارق بن شهاب» بیان شده است كه گفت: در حدیثی امیرالمؤمنین(ع) فرمود:
امامان از آل محمد(ص) وسیلهٔ به سوی خداوند و رشتهٔ اتصال به عفو او هستند.۵
و نیز در كتاب ریاض الجنان از «جابر» نقل شده كه پیغمبر اكرم(ص)، در حدیثی كه فضیلت خود و خاندانش را بیان می‌كرد، فرمود:
ما وسیلهٔ به سوی خدا هستیم.۶
و در بعضی از زیارت‌ها آمده است:
و آنان را وسیلهٔ به سوی رضوانت قرار دادی.
و در «دعای ندبه» می‌خوانیم:
و آنان را مایهٔ رسیدن به قرب خویش و وسیلهٔ به سوی رضوانت ساختی.
و در دعای حضرت زین‌العابدین(ع) در روز عرفه می‌خوانیم:
و آنان را وسیلهٔ به سوی خود و راه به سوی بهشت خویش قرار دادی.۷
بنابراین منظور از وسیله، همان امام معصوم(ع) است، و منظور از وسیله برگرفتن به سوی خداوند انجام دادن اموری است كه مایهٔ رضایت و نزدیكی به درگاه آن حضرت(ع) می‌باشد. خداوند عزوجل برای هر قوم، هدایت‌كننده و برای هر امت، امامی قرار داده، چنان‌كه فرموده است:
و لكلّ قومٍ هادٍ.
و برای هر قوم هدایت‌كننده‌ای هست.
او، امام(ع) را وسیله‌ای برای آن‌ها به سوی خویش تعیین كرده است. پس بر هر قومی لازم است كه هادی و وسیلهٔ تقرب خود را به سوی حق بشناسند و هر آن‌چه موجب نزدیك شدن به او و مایهٔ رضایتش هست انجام دهند، زیرا كه بدون شناخت او تقرب سودی ندارد.
از همین رو در حدیثی كه مورد قبول شیعه و سنی است از رسول اكرم(ص) آمده است:
من مات و لم‌یعرف إمام زمانه مات میتهًٔ جاهلیـّهًٔ.۸
هر كس بمیرد در حالی كه امام زمانش را نشناخته باشد، به مرگ جاهلیت مرده است.
بنابراین آن‌كه امام زمانش را نشناخته باشد، مثل كسی است كه هیچ یك از امامان را نشناخته و دلیل بر این معنی روایات متواتری است كه بعضی از آن‌ها را بیان می‌كنیم.
در مرآت الانوار و دیگر منابع از امام صادق(ع) نقل شده كه فرمود:
حسین(ع) بر اصحاب خود بیرون آمد و گفت: آی مردم، ای مردم خداوند عزوجل، بندگان را نیافرید مگر برای این‌كه معرفت یابند، پس اگر او را شناختند و عبادت كردند از عبادت غیر او بی‌نیاز شوند. مردی به آن حضرت عرض كرد: ای فرزند رسول خدا(ص)، پدر و مادرم به فدایت، معرفت خدا چیست؟ فرمود: در هر زمان، شناخت خداوند به شناختن امامی است كه بر مردم اطاعتش واجب است.۹
آن‌گاه مؤلف كتاب از استادش ـ علامه مجلسی ـ حكایت كرده كه در بحارالانوار گفته است:
به این جهت معرفت خداوند به معرفت امام(ع) تفسیر شده، كه معرفت الله جز از ناحیهٔ امام حاصل نمی‌شود، و یا این‌كه بهره گرفتن از معرفت الهی مشروط به معرفت امام(ع) است.
اكنون باید گفت، بی‌تردید دعا برای تعجیل فرج مولایمان صاحب‌الزمان(ع) از والاترین وسائلی است كه خداوند متعال آن را وسیله تقرب به سوی خودش قرار داده، و نه تنها به سوی خداوند كه به سوی تمام امامان بلكه تمام انبیا و اوصیا است كه وسایل ربانی و پدران روحانی می‌باشند و این دعا مایهٔ سرور و خرسندی آن‌ها و طلب هدف و مقصود آنان است، افزون بر همهٔ این‌ها در زمرهٔ اطاعت اولی‌الامر است كه خداوند عزوجل اطاعتشان را فرض نموده و فرموده است:
أطیعوا الله و أطیعوا الـرّسول و أولی الأمر منكم.۱۰
خداوند را اطاعت كنید و رسول و اولی‌الامر را [نیز].
زیرا خود آن حضرت امر فرموده است كه برای تعجیل فرج او بسیار دعا كنیم.
و شاهد بر آنچه گفته شد، در البرهان و غیر آن از حضرت ابوجعفر باقر(ع) دربارهٔ فرمودهٔ خداوند است.
فإذا قضیت الصـّلاهٔ فانتشروا فی الأرض و أبتغوا من فضل الله.۱۱
پس چون نماز پایان یافت، در زمین پراكنده شوید و از فضل الهی طلب نمایید.
فرمود:
منظور از نماز (صلاهٔ) بیعت امیرالمؤمنین(ع) و مراد از زمین، اوصیا هستند كه خداوند به طاعت و ولایت آن‌ها امر فرموده، هم‌چنان كه به اطاعت پیغمبر(ص) و امیرمؤمنان(ع) فرمان داده و از آنان به كنایه نام برده است. و دربارهٔ «و از فضل الهی طلب نمایید» فرمود: و طلب كنید فضل الهی را بر اوصیا۱۲.
تشبیه جانشینان پیامبر(ص) به زمین، به سبب چند وجه است از جمله:
۱) خداوند متعال، زمین را محلّ قرار و سكونت خلایق قرار داده كه در آن زندگی می‌كنند و آرامش و راحت می‌یابند، و سكون و برقراری زمین به وجود امام(ع) است، پس آرامش و استراحت تمام موجودات زمین به وجود امام(ع) بستگی دارد.
۲) زمین، واسطهٔ رسیدن بركت‌های آسمانی به اهل عالم است چنان‌كه خداوند فرماید:
و تری الأرض هامدهٔ فإذا أنزلنا علیها الماء أهتزّت و ربت و أنبتت من كلّ زوجٍ بهیج.۱۳
و زمین را خشك و بی‌گیاه چون باران بر آن فرو ریزیم، سبز و خرم شده و نمو می‌كند و از هر نوع گیاه زیبا برویاند.
امام(ع) نیز واسطهٔ رسیدن بركت الهی به اهل عالم است.
۳) خداوند متعال انواع مختلفی از نعمت‌ها را از زمین رویانیده، میوه‌ها، علف‌ها و غیر آن را بر حسب نیاز خلق از ان برآورده تا انسان و حیوان متناسب با حال خویش از آن برخوردار شوند، و می‌فرماید:
ثمّ شققنا الأرض شقّاً ٭ فأنبتنا فیها حبـّاً ٭ و عنباً و قضباً ٭ و زیتوناً و نخلاً ٭ و حدائق غلباً ٭ و فاكههٔ و أبـّاً ٭ متاعاً لكم و لأنعامكم.۱۴
پس خاك زمین را شكافتیم ٭ و از آن حبوبات رویاندیم ٭ و انگور و نباتاتی كه هی بدروند ٭ و زیتون و خرما ٭ و باغ‌های پر درخت (جنگل‌ها) ٭ و میوه‌ها و علف‌ها رویاندیم.
از وجود امام(ع) نیز انواع بسیاری از علوم و احكام برحسب نیازهای خلق و مصالح آنان ظاهر گردیده تا به دیگری نیازمند نشوند. و وجوه دیگری نیز از این تشبیه با دقت و تدبر به دست می‌آید.

سید محمدتقی موسوی اصفهانی
پی‌نوشت‌ها:
٭ مكیال‌المكارم فی فوائد الدعاء للقائم، ج۱، صص۴۱۰ـ۴۰۶. (چاپ اول)، ترجمهٔ سید مهدی حائری قزوینی.
۱. سورهٔ مائده (۵)، آیهٔ ۳۵.
۲. مجمع‌البیان، ج۳، ص۱۸۹.
۳. تفسیر قمی، ج۱، ص۱۸۹.
۴. مرآت الأنوار، ص۳۳۱.
۵. همان.
۶. امام زین‌العابدین(ع) صحیفهٔ سجادیه، دعای ۴۷.
۷. نعمانی، غیبت، ص۱۸۰.
۸. مرآت الأنوار، ص۵۸.
۹. سورهٔ نساء (۴)، آیهٔ ۵۹.
۱۰. سورهٔ جمعه (۶۲)، آیهٔ ۱۰.
۱۱. علامه بحرانی، تفسیر البرهان، ج۴، ص۳۳۵.
۱۲. سورهٔ حج (۲۲)، آیهٔ ۵.
۱۳. سورهٔ عبس (۸۰)، آیات ۳۳ـ۲۶.
۱۴. مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۴۴۰.

منبع : ماهنامه موعود