جایگاه مجسمه های آفریقایی در میان قبیله ها

شاید ما فکر می‌کنیم با نگاه کردن به یک مجسمه آفریقایی می‌توانیم هدف مجسمه ساز را از خلق آن دریابیم، درصورتیکه این طرز تفکر اشتباه می‌باشد. خیلی از تزئیناتی که ما فکر می‌کنیم به منظور زیابیی صورت گرفته‌اند، مفاهیم دیگری دارند، برای مثال در مجسمه سازی نقاشی یک آرایش محسوب نمی‌شود بلکه واسطه‌ای است که توسط آن روح نیاکانشان را تسخیر کنند.
گاهی اوقات ما مجسمه‌هایی را می‌بینیم که از نظر تناسب اندام متناقض هستند برای مثال تنه حجیم با پاهای بی تناسب و کوچک و سر بزرگ که گاهی اوقات ریش نیز دارد، این ویژگیهای متناقض که هم ویژگی های یک فرد بالغ و هم ویژگی های اندامی‌یک طفل را داراست مثل پاهای کوچک و سر بزرگ در مجسمه ها نشانگر میل به بچه دار شدن است.
برخی از این مجسمه‌ها فقط برای مراسم آیینی استفاده می‌شوند و فقط رئیس قبیله می‌تواند آنها را ببیند و افراد شرکت کننده در مراسم حق دیدن این مجسمه‌ها را ندارند. درعوض بعضی مجسمه‌های سفالین نیز هستند که فردی که عهده‌دار مراسم مذهبی است نباید به آنها نگاه کند ولی پرستش کنندگان عادی می‌توانند آنها را ببینند.
نمونه هایی از مجسمه‌ها نیز هستند که نقش محافظت از افراد یک خانواده و یا حتی یک قبیله را دارند. بعضی از آنها هم بر بالای جعبه های حاوی استخوانهای اجداد یک خانواده قرار دارند تا از این استخوانها محافظت کنند.
ماسکهایی که در مراسم مذهبی استفاده می‌شوند یک راه ارتباطی با خدای بزرگ زلان۱ هستند« مما» واسطه های واقعی روح نیاکان است که به وسیله این ماسکها احضار می‌شود. قدرت یک ماسک به شخصیت اجتماعی صاحبش بستگی دارد، زیرا که یک مرد فقط با کمک این ماسک است که می‌تواند به برتری برسد و موفقیتهای زیادش نشان دهنده توجه اجدادش نسبت به اوست. این ماسک همانند صاحبش از قدرت بالایی برخوردار است، بنابراین قدرت و اهمیت یک ماسک از ظاهر آن فهمیده نمی‌شود بلکه از اطلاعات پیرامون اینکه چه فوایدی برای صاحبش داشته می‌فهمیم که ماسک خوبی است یا نه.
ماسکهایی با درجات پایین تر نیز برای مراسم رقص و آواز استفاده می‌شوند و اساساً کاربردشان سرگرم کردن بینندگان می‌باشد. این ماسکها نیز شاید بعد از مرگ صاحبانشان به درجات بالاتری برسند، اگر که صاحبان آنها در زندگی به مقامهای بالا رسیده باشد. بنابراین هیچ ارتباطی بین کاربرد یا درجه یک ماسک با شکل ظاهریش وجود ندارد.
همچنین اگر ثابت شود که ماسکها بی فایده هستند یا خراب شده اند ممکن است مقامشان تنزل پیدا کند، زیرا که ماسکها باید کامل باشند تا اجداشان را خوشحال کنند. این ماسکها سابقاً دور انداخته می‌شدند، اما اکنون اغلب به اروپاییان فروخته می‌شوند.
در اطراف فلات نیجریه۲شمالی گروه های کوچکی وجود دارند که زنانشان از نگاه کردن به ماسکهایی که مردان از آنها استفاده می‌کنند و ازشان لذت می‌برند منع شده اند و نباید به موزه ای که ماسکها در آنجا به نمایش درآمده‌ا‌ند بروند. به زنهای باردار نیز توصیه می‌شود که به برخی از مجسمه ها نگاه نکنند چون باعث می‌شوند بچه هایشان صاحب بینی دراز و چشمهای درشت و صورتی نازیبا شوند.
یکی از آرایشات رایج در مجسمه‌های آفریقایی استفاده از اشیاء منحنی شکل مثل شاخ حیوانات و یا صدف حلزون می‌باشد که گاهی به مجسمه وصل می‌شوند. در حالیکه احتمالاً این نظریه که تمام ادیان آفریقایی با حاصلخیزی و افزایش ارتباط دارند درست است، ولی لزوماً دلیل نمی‌شود که شاخی که در مجسمه نشان داده شده است را سمبل فراوانی بدانیم. قربانیها بخش اعظم تمام ادیان آفریقایی هستند و معمولاً یک نوع غذای پیشکشی نیز می‌باشند. حیوانات شاخدار ارزشمندترین مخلوقاتی هستند که قربانی می‌شوند و استخوانهایشان معمولاً به عنوان چوب خط در قربانگاه نگه داشته می‌شوند و یک یادآوری برای خدا و یا اجدادشان به حساب می‌آیند. گاهی اوقات هم مواد جادویی را درون این شاخها قرار داده و به مجسمه وصل می‌کنند، همچینن که قبلاً نیز مرسوم بوده که اولاً به عنوان یک طلسم محافظ و سپس به عنوان یک نشان افتخار شاخهای قوچ را با مواد جادویی پر کرده و به پوشش موی جنگجویان برجسته وصل می‌کردند.
عموماً اظهار شده که هیچ "هنری صرفاً به خاطر هنر"در آفریقا وجود نداد و نیز تمام هنر آفریقا مذهبی است. ولی در میان مجسمه‌ها نمونه هایی هم هستند که فقط جنبة زیبایی دارند، برای مثال مجسمه‌ای که یک مرد برای همسرش می‌سازد تا او را خوشحال کند و کاربردی صرفاً تزئینی دارد. نمونه های هم هر دو کاربرد را دارند و هم به عنوان سمبل و هم یک شیء تزئینی به کار برده می‌شوند. گونه هایی هم هستند که در زندگی خانوادگی و شخصی کاربرد دارند. یک نمونه جالب توجه از این نوع درپوشهای چوبی کنده کاری شده دیده شده در کونگو۳ می‌باشد. هر دختر در هنگام ازدواج معمولاً تعدادی از این درپوشها را از مادر و مادر شوهرش می‌گیرد. در میان این مردمان رسم است که زن و مرد جدا از هم غذا می‌خورند. وقتی که یک زن با شوهرش اختلاف دارد غذای او را با یکی از این درپوش ها می‌پوشاند، و تصویرهای کنده کاری شده روی این درپوشها هرکدام مفهوم خاصی دارند و نشان دهنده احساسات و دلیل نارضایتی زن می‌باشند.
بنابراین تا مشکل حل نشده مرد حق ندارد که دست به غذا بزند. البته معمولاً زن زمانی را انتخاب می‌کند که شوهرش با دوستانش وارد شده و آنها می‌توانند به نمایندگی از طرف زن و شوهر مشکلشان را حل کنند. این درپوشها طبق اظهار عمومی‌برای زندگی زناشویی خوشبختی می‌آورند.
این نمونه ها که در بالا ذکر شد این نظریه را که تمام هنر آفریقا هنری مذهبی است را رد می‌کند.

۱- Zlan
۲- Niger Delta
۳- Kongo
ترجمه و تدوین گروه فرهنگ و هنر سیمرغ - مریم محبعلی نژاد
اختصاصی سیمرغ www. seemorgh. com/culture
منبع : کتاب African Art

منبع : سایت سیمرغ