تحول آموزش و پرورش، ریشه تحولات عظیم جامعه

“خداوند هیچ قومی را دگرگون نمی‌سازد، مگر آنکه آنان در خود تغییری بدهند.”‌(۱)تغییر، خلاقیت و نوآوری همواره ناگهانی و بدون هرگونه سابقه‌ای اتفاق نمی‌افتد، بلکه در اغلب موارد جهت‌گیری‌های اصلاحی به تدریج موجب تغییر و تحول در فعالیت، محصول و فرایند یا ابزار تولید می‌شود و در نهایت به تبلور خلاقیت و نوآوری می‌انجامد. اما گاه در مسیر تتبع و تحقیق در یک زمینه انسان به نوآوری‌هایی دست می‌یابد که بدون برنامه قبلی و به صورت کاملا اتفاقی بوده است، در این زمینه آنچه می‌تواند اصلاح و بهبود امور راجهت و سرعت بخشد و به خلاقیت و نوآوری بینجامد، چگونگی مدیریت خلاقیت و نوآوری است.
به قول آقای “اوهینو”‌ (مدیر شرکت خودروسازی تویوتا) ایده‌های خلاق و نو در فضاهای واحد وجود دارد؛ ولی این مدیریت است که باید نشان دهد تا چه حد صیاد خوبی برای صید آنها می‌باشد. مسئله اصلی نحوه فراهم آوردن شرایط مساعد برای تبلور اندیشه، هدایت آن به سوی نیازها و بهره‌گیری از آن است. با این توصیف، مدیرعلاوه بر وظایف معمول هدف‌گذاری، برنامه‌ریزی، سازماندهی، کنترل و نظارت، وظیفه مهم ایجاد و تقویت محیط مناسب برای ظهور ایده‌های خلاق را نیز برعهده دارد که می‌توان این وظیفه اخیر را محور اساسی سایر وظایف مدیریت برشمرد.
مدیر یک سازمان در ایجاد شرایط مساعد باید هم عوامل برانگیزاننده و هم عوامل بازدارنده ظهور اندیشه‌های خلاق را موردتوجه قرار دهد. تهیه وسایل و تجهیزات لازم برای آزمون اندیشه‌ها، ایجاد فضایی که در آن‌افراد به خلاقیت و نوآوری تشویق شوند و پیش‌بینی بودجه و اعتبار لازم برای به‌کارگیری اندیشه‌های جدید از جمله شرایطی هستند که می‌توانند زمینه ظهور و به کارگیری اندیشه‌های مبتکرانه اعضای سازمانی را فراهم سازند.
یکی از ویژی‌های قابل ذکرمدیریت در جهت بهره‌گیری از اندیشه‌های کارکنان، باور وی به توانایی کارکنان در این زمینه است. مدیر باید باور داشته باشد که اعضای سازمان قادر هستند با افکار و اندیشه‌های خود سازمان را در مراحل مختلف یاری دهند. اگر مدیر به این باور برسد، سایر شرایط موردنیاز فراهم خواهد شد. مدیری که به استعدادهای خدادادی اعضای سازمان اعتماد می‌کند، جرات و جسارت تغییر و تحول در فعالیت‌های سازمانی را با اتکا به منابع یاد شده به دست می‌آورد و همین موجب ایجاد بستر مناسب برای ظهور اندیشه‌ها و به کارگیری آنها در محیط سازمانی خواهد شد.
● تعریف نوآوری و تغییر و فناوری
۱) تعریف نوآوری؛ فرایند نوآوری به هر نوع فرایند فکری گفته می‌شود که مسئله را به طریق مفید حل نماید.(۲)
۲) تعریف تغییر؛ تغییر ایجاد هر چیزی است که با گذشته تفاوت داشته باشد؛ از این‌رو برخی معتقدند که تمامی نوآوری‌ها منعکس‌کننده یک تغییرند، ولی تمامی تغییرها، نوآوری نیستند.(۳)
۳) تعریف فناوری؛ فناوری به مجموعه‌ای از روش‌ها، رویه‌ها، ابزار و تجهیزاتی اطلاق می‌گردد که به وسیله آن محصولی ساخته یا خدماتی عرضه می‌شود.(۴)
● تغییر و نوآوری در سازمان و مدیریت آموزش و پرورش
در شرایط کنونی وزارت آموزش و پرورش با توجه به گستردگی و نقش زیربنایی آن مسئولیت اصلی روال بخشیدن به خلاقیت و نوآوری در جامعه را به عهده دارد. البته انجام این مهم در گرو اعمال تغییر و تحول اساسی در رسالت و ساختار سازمانی آموزش و پرورش است.در سال ۱۹۸۴ هنگامی که آقای “دولان فابیوس” نخست وزیر جوان فرانسه به صدارت رسید، در یک مطالعه مقایسه‌ای به سرعت متوجه شد که فرانسه از نظر پیشرفت علم و تکنولوژی در حال عقب ماندن است. او طی مطالعه‌ای که درباره علل پیشرفت سایر کشورها به عمل آورد، متوجه نقش مهم آموزش و پرورش گردید و بدین منظور ابتدا سازمان و مدیریت آموزش و پرورش را متحول نمود و سپس اقدام به تحول در سایر سازمان‌ها کرد. استدلال او این بود که ابتدا باید سازمانی که تحول و پویایی را در وجود نسل‌های آینده تزریق می‌نماید، متحول شود تا جامعه آمادگی لازم را برای تحول به دست آورد. این اقدام نقطه عطفی در تحولات نوین فرانسه گردید.
پس ابتدا باید بستر مناسب را برای تبلور خلاقیت و نوآوری در سازمان و مدیریت آموزش و پرورش ایجاد کرد تا بتوان خلاقیت و نوآوری را در جامعه براساس عوامل مذکور شکوفا و هدایت نمود. برای نیل به این منظور ایجاد فضای مناسب در محیط‌های آموزشی الزامی است. نخستین گام جهت ایجاد فضای مناسب برای ظهور خلاقیت و نوآوری در نظام آموزشی، دور کردن سازمان و مدیریت آموزش و پرورش از مدیریت متمرکز (دستوری) است. بررسی‌ها نشان داده که تمرکز شدید مانع بروز خلاقیت و نوآوری در محیط‌های سازمانی می‌شود.
از آنجا که اصلاح و بهبود امور، مبنای بروز خلاقیت و نوآوری است، علاوه بر میل به عدم تمرکز در فعالیت‌های سازمان، نیروی انسانی نیز به ضرورت باید به سوی انواع روش‌های اصلاح و بهبود هدایت شود. ‌این روش‌ها به‌طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند؛
۱) روش تحقیق و توسعه:
در این روش سازمان با توسل به محققان برجسته علمی و فراهم آوردن امکانات پژوهشی لازم عده‌ای را بسیج می‌کند تا از سطح بالا به مسائل و فعالیت‌های سازمان نگاه کنند و نظریات و جهت‌گیری‌های پیشنهادی را ارائه دهند تا پس از بررسی و آزمایش و در صورت به نتیجه رسیدن، آنها را پیاده نمایند. به همین جهت این روش توانایی علمی و پژوهشی بالایی می‌طلبد.
۲) روش سیستم پیشنهادها:
در این روش پیشنهادهای مختلف از کلیه کارکنان دریافت می‌شود و بنابر ماهیت و شرایط سازمان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در این بخش می‌توان برحسب پیشنهاد افراد، امکان اصلاح امور را با توجه به ضوابط به خود آنها واگذار کرد؛‌به صورتی که اجازه یابند نظریات اصلاحی خود را در ابعاد مختلف سازمان پیاده کنند. علاوه بر این، تغییر و نوآوری در سازمان و مدیریت آموزش و پرورش زمانی تحقق می‌یابد که سه عامل ساختار سازمانی، ضوابط و اصول حاکم بر سازمان و مدیریت ضمن هماهنگی کامل با هم، هریک به‌طور جداگانه نیز از ماهیتی پویا برخوردار باشند. با اعمال این شیوه‌ها به نظر می‌رسد فضای لازم جهت ظهور اندیشه‌ها و همچنین به‌کارگیری آنها در سازمان‌های آموزشی فراهم گردد.

طاهره انصاری (کارشناس آموزش ابتدایی) داراب
پی‌نوشتها:
-۱ قرآن کریم، سوره رعد، آیه ۱۱
-۲.Herbert fox H
-۳ سیدجوادین، سیدرضا، برنامه‌ریزی انسانی، چاپ دوم، انتشارات دانشکده مدیریت تهران، ۱۳۷۵
-۴ بنی‌ثیان، محمد صادق، کارآفرینی، انتشارات دفتر بین‌المللی کار، ۱۳۷۱

منبع : روزنامه رسالت