زندگی با رگهای بسته

ساماندهی‌واژه قشنگی است. به‌خصوص وقتی قرار است در شهری زندگی کنی که ترافیک‌های وحشتناک دارد، آلودگی هوا و آلودگی صوتی و تورم و مشکل جای پارک هم دارد. ساماندهی واژه قشنگی است به‌خصوص وقتی زمانی را به یاد بیاوری که برای یافتن یک خانه کوچک روزهای بی‌شمار از این سر شهر تا آن سر شهر راهی خیابان‌ها شده‌ای بی‌آنکه نتیجه‌ای گرفته باشی. ساماندهی در این شهر بزرگ که هر روزش را باید با یک موضوع تازه آغاز کنی واژه قشنگی است. این شهر شهر تبکرده من و تو است. با خیابان‌هایش که دیگر گنجایشی برای عبور و مرور این همه خودرو در آنها دیده نمی‌شود.
این شهر در حال ساماندهی هر روز بزرگ‌تر می‌شود، هر روز به عجیب‌تر گونه‌ای بر قیمت هر متر خاک آن افزوده می‌شود، هر روز ترافیک‌اش گسترده‌تر می‌شود تا کسانی را که در آن زندگی می‌کنند به این نتیجه زیبا برساند که با ساماندهی می‌توان جلوی بسیاری از این مشکلا‌ت را گرفت.
اینگونه است که وقتی برق قطع می‌شود، وقتی چراغ چهارراه‌ها خاموش می‌شود، وقتی ترافیک قفل می‌شود و هر شخصی در جست‌وجوی نجات خویش راهی می‌جوید و بی‌نظمی فضای خیابان را می‌گیرد، می‌توان با امید ساماندهی راهی برای خویش جست و از آن وضعیت نجات پیدا کرد. اینجاست که شهر و خیابان‌هایش فراموش می‌شوند تا من و تو در تلا‌ش برای حل مشکل خویش هر یک تصمیمی جداگانه بگیریم. ترافیک، آلودگی صوتی، جای پارک، مشکل زباله، مسکن همه و همه دست به دست هم می‌دهند تا روزی را که آغاز می‌کنی بدون مشکل نباشد.
آیا می‌توان به بهبود این وضعیت امیدوار بود؟ برای کسانی که در این شهر زندگی می‌کنند، درگیری روزمره با انوع و اقسام مشکلا‌ت رنگارنگ به امری عادی بدل شده است. با این حال گرفتار شدن طولا‌نی در ترافیک‌های وحشتناک موضوعی نیست که بتوان به آسانی با آن کنار آمد. ترافیک‌هایی که هر روز شاهد آن هستیم و اتفاقا در چند هفته گذشته شکلی شدید‌تر به خود گرفته بود. در خبری که چندی پیش از سوی واحد مرکزی خبر منتشر شده بود، ۸۸ درصد شهروندان تهرانی در یک نظرخواهی از طریق اس‌ام‌اس ترافیک را بزرگ‌ترین مشکل شهر تهران اعلا‌م کرده‌بودند. ‌
به گزارش روابط عمومی معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، پاسخ‌دهندگان به این نظر‌سنجی، مهم‌ترین علت لا‌ینحل ماندن مشکل ترافیک را دخالت سازمان‌های دیگر و وجود متصدیان مختلف در موضوع ترافیک اعلا‌م کردند. در این نظر‌سنجی پس از موضوع حمل‌ونقل و ترافیک، بازسازی بافت‌فرسوده از نظر شهروندان تهرانی مهم‌ترین مشکل شهری پایتخت به‌شمار می‌آید.
روزی نیست که در اخبار شهری منتشر شده در رسانه‌ها خبری از ترافیک تهران نباشد. اگر این رسانه‌ها را به‌عنوان یک کلیت واحد در نظر بگیریم آنگاه می‌توان به حضور همیشگی اخبار ترافیکی در سطح شهر تهران به عنوان یک موضوع پراهمیت برای این کلیت واحد سخن گفت. ترافیک یک معضل آشکار است که به‌وجود آمدن آن در پایتخت کشور محصول سال‌های بی‌شمار است و به امروز و دیروز محدود نمی‌شود. وضعیت این شهر با انبوه ترافیک‌‌و خودرو‌هایی که هر روز نیز بر حجم آنها افزوده می‌شود به گفته برخی کارشناسان اگر به همین شکل پیش برود تا چند سال دیگر تهران را تا آستانه قفل شدن پیش خواهد برد. در چنین وضعیتی مدیران شهری و متولیان امر حمل‌ونقل در پایتخت از گسترش حمل‌ونقل عمومی و مدیریت واحد به‌منظور غلبه بر مشکلا‌ت ترافیک به‌عنوان بخشی از راهکارها یاد می‌کنند. ‌ دکتر مهرداد تقی‌زاده مشاور عالی شهردار تهران در امور حمل‌ونقل و ترافیک چندی پیش در گفت‌وگو با مهر این بحث را اینگونه توضیح داده بود: <هرگونه تصمیم متناقض با تحقق اهداف مدیریت واحد شهری در زمینه ترافیک، مشکلا‌ت زیادی را در آینده برای دولت، مدیریت شهری و شهروندان به دنبال دارد. > به گفته وی لا‌زمه موفقیت شهرداری‌ها در کنترل و مدیریت ترافیک شهرها و کلا‌ن‌شهرهای کشور، دارا بودن اختیارات و توانایی در تصمیم‌گیری‌ها است که در حال حاضر اکثر کلا‌ن‌شهرهای توسعه‌یافته جهان از آن بهره‌مند هستند.
وی در خصوص واگذاری اختیار تعیین نرخ مجوز طرح ترافیک به شورای عالی ترافیک کشور، تصریح کرده بود: <دولت و بخش‌های دولتی باید به مسائل کلا‌ن رسیدگی کنند و ورود دولت به مسائل جزیی مدیریت شهرها می‌تواند در ابتدا خود دولت و سپس شهرداری‌ها و شهروندان را دچار مشکل کند.>
این کارشناس ترافیک با بیان اینکه سال‌ها است از تحقق مدیریت واحد شهری صحبت می‌کنیم ولی هنوز هم در مجموعه اقدامات یکپارچه در حوزه ترافیک و حمل‌ونقل با مشکل مواجه هستیم، افزود: <تصمیماتی نظیر واگذاری اختیارات مربوط به مجوزهای طرح ترافیک به شورای‌عالی ترافیک کشور بر خلا‌ف مدیریت واحد شهری است و اینگونه تصمیمات متناقض، شهرهای ما را در آینده با مشکل روبه‌رو می‌سازد.> یکی از برنامه‌های مورد تاکید مدیران شهری که معتقدند اجرای آن کمک فراوانی به حل معضل ترافیک می‌کند، طرح جامع حمل و نقل ترافیک است که چندی پیش بعد از حدود ۴ سال از ارائه آن در شورای شهر تصویب شد. بر اساس توافق نمایندگان فرمانداری و شهرداری تهران و دبیر شورای‌عالی ترافیک، این طرح برای تایید، به شورای‌عالی ترافیک رفت. ‌
در جلسه‌ای ‌که چندی پیش در فرمانداری تهران برگزار شد، حاضران پس از بحث و بررسی در مورد این طرح، توافق کردند که این طرح برای بررسی کامل و تایید نهایی به شورای‌عالی ترافیک به‌عنوان مرجع بالا‌تر ارائه شود و در کنار لحاظ شدن موارد مورد نظر نمایندگان شورا و شهرداری تهران، نظرات این شورا، فصل‌الخطابی در مورد طرح جامع حمل‌‌و‌نقل شهر تهران باشد و چنانچه پس از اعلا‌م نظر، باز هم موارد اختلا‌فی وجود داشته باشد، شورای شهر تهران نظر خود را اعلا‌م کند. ‌
سابقه آغاز تهیه طرح جامع حمل‌‌ونقل شهر تهران، به بیش از ۴ سال قبل و به دوره مسوولیت شهردار سابق تهران بر‌می‌گردد، در همان زمان نیز< شهریار افندی‌زاده> مدیرعامل شرکت مطالعات جامع حمل‌ونقل و ترافیک تهران در شورای شهر دوم تهران تاکید کرده بود که این طرح در مدت زمان یک‌سال، قابلیت تهیه و تکمیل را ندارد و تهیه آن با توجه به پارامتر‌های متعدد، به حداقل ۳ سال زمان نیاز دارد. ‌ در عین حال شرکت مطالعات جامع حمل‌‌و‌نقل و ترافیک تهران در ابتدا برای این طرح، بیش از ۱۸ مدل طراحی شده را پیشنهاد کرده بود و تاکید شده بود که این طرح باید با طرح تفصیلی شهر تهران و تعداد سفرهای درون‌شهری به‌عنوان دو پارامتر اصلی و مهم انطباق داشته باشد. بنابر این گزارش، در ماه‌های پایانی سال ۸۵، در نهایت بخش‌های اولیه طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک تهران برای ارائه به شورای شهر تهران آماده شد. ‌
● نگاهی به یک طرح
‌ گفته‌های بسیاری از مدیران شهری در ارتباط با چگونگی حل معضلی که به اعتقاد شهروندان تهرانی بدترین مشکل کنونی زندگی در تهران به‌شمار می‌آید، یکجا به اجرای طرح جامع حمل و نقل در تهران ختم می‌شود.
‌ به گفته بسیاری از متولیان امور شهری با تصویب طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک در شورای شهر تهران، چشم‌انداز پایتخت در حوزه حمل‌ونقل عمومی ترافیک در افق ۱۴۰۴ تشریح شد. در طرح مذکور ۸ هدف اساسی به‌عنوان اهداف طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران مطرح شده است که در نهایت قرار است با اجرای آنها موجبات ارتقای سطح زندگی شهروندان فراهم شود. بدون اینکه توضیحی درباره چگونگی اجرایی شدن این موارد بدهیم بهتر است نگاهی به مفاد کلی این طرح بیندازیم.
فراهم کردن سیستم حمل‌ونقل یکپارچه، کاهش تقاضای سفر و افزایش سهم وسایل نقلیه عمومی، افزایش سهم سفرهای غیرموتوری نظیر پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری از جمله اهداف طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک بیان شده است. همچنین ارتقای ایمنی سیستم حمل‌ونقل شهری، ارتقای فرهنگی ترافیک، ایجاد هماهنگی بین کاربری زمین و سیستم حمل‌ونقل و افزایش مشارکت بخش خصوصی، بهینه‌سازی جریان ترافیک، بهینه‌سازی مصرف سوخت و کاهش آلودگی محیط زیست نیز از دیگر اهداف این طرح است.
در طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران راهکارهای مختلفی نیز جهت تحقق اهداف در نظر گرفته شده مورد اشاره قرار گرفته است که در دو بخش مدیریت عرضه و تقاضای سفر بیان شده است. در بخش مدیریت عرضه سفر، توسعه و تکمیل سیستم قطار شهری، توسعه و ساماندهی شبکه اتوبوسرانی و مینی‌بوسرانی، استانداردسازی سامانه تاکسیرانی، تکمیل شبکه بزرگراهی و ساماندهی پایانه‌های مسافربری مورد اشاره قرار گرفته است. همچنین احداث پارکینگ‌های عمومی و به‌کارگیری امکانات و تجهیزات هوشمند نیز از جمله مواردی است که مورد تاکید قرار گرفته است.
مدیریت تقاضای سفر نیز با اتخاذ تدابیری در ارتباط با کاهش سهم وسایل نقلیه شخصی، انجام تمهیداتی در رابطه با تغییر الگوی سفرهای روزانه و اجرای سازوکارهای تحقق مدیریت واحد با هدف توسعه حمل‌ونقل عمومی مورد اشاره قرار گرفته است.
در جهت اعمال مدیریت تقاضای سفر همچنین ۵ محور تغییر الگوی سفرهای اجباری، تغییر الگوی سفرهای غیراجباری یا حذف سفرهای غیرضروری و تغییر شیوه‌ها و سیاستگذاری‌ها در چارچوب نظام کاربری‌ها و اعمال راهبردهای موردی در مقیاس ملی بیان شده است. در طرح مذکور شرایط تحقق اهداف طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک جهت دستیابی به اهداف بیان شده است.
تامین به موقع منابع مالی مورد نیاز از طریق دولت و شهرداری، همراهی و همکاری سایر دستگاه‌های دست‌اندرکار در اجرای پروژه‌های طرح جامع، اصلا‌ح قوانین و مقررات موجود جهت تامین اختیارات جهت اعمال محدودیت تردد وسایل نقلیه شخصی و اصلا‌ح قیمت سوخت از مهم‌ترین مواردی است که جهت تحقق طرح جامع بیان شده است.
در این خصوص همچنین تامین به موقع امکانات و تجهیزات الکترونیکی، همکاری تمامی دستگاه‌های دولتی و غیردولتی مستقر در تهران جهت تغییر الگوی سفرهای روزانه و ایجاد نظام پایش و نظارت مستمر در جهت تحقق راهبردهای طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک نیز مورد اشاره قرار گرفته است. در طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک سهم حمل و نقل عمومی ۷۵ درصد اعلا‌م شده که سهم قطار شهری ۳۰، اتوبوس ۲۲ و تاکسی ۱۵درصد عنوان شده است. همچنین جهت اجرایی شدن طرح جامع حمل ونقل و ترافیک، ساخت ۳۷۰ کیلومتر قطار شهری تا سال ۱۴۰۴ در شهر تهران پیش‌بینی شده است. تا سال ۱۴۰۴ جهت توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی باید ۵ هزار اتوبوس، ۱۵۰۰ دستگاه مینی‌بوس و ۹ هزار ون به مجموع ناوگان افزوده شود. جهت روان‌سازی ترافیک معابر شهر تهران در افق ۱۴۰۴ باید ۱۱۵ کیلومتر بزرگراه ، ۹۷ کیلومتر رمپ و لوپ و ۱۲ کیلومتر شریان اصلی ساخته شود.
آنچه در قالب این طرح بدان اشاره شده چشم‌اندازی آرمانی است که تا اجرایی نشدن کامل نمی‌توان امیدواری چندانی به آن داشت. محور‌های مورد تاکید در بند‌های مختلف طرح در شهری که هنوز هم مدیران آن از تعدد مراکز تصمیم‌گیری گلا‌یه دارند تا چه اندازه قابل اجرا خواهد بود؟ پاسخ به این پرسش‌ها بر عهده کارشناسان و مدیرانی است که دستی در اجرای برنامه‌ها دارند. اگر حتی همین طرح را به‌عنوان جدی‌ترین گزینه برنامه‌ریزی برای حل معضل ترافیک در نظر بگیریم باز هم نمی‌توان نسبت به تاخیر چندین ساله در زمینه اجرای آن سکوت کرد. آیا باید منتظر بود تا تهران به طور کامل قفل شود آنگاه برای اجرای هر گونه طرح و برنامه‌ای اقدام کرد؟
اگر به وضعیت ترافیک در همین چند هفته گذشته نگاه کرده باشیم متوجه می‌شویم که چگونه با ناهماهنگی می‌توان وضعیت ترافیک را پیچیده‌تر کرد. قطع برق و به دنبال آن قطع چراغهای راهنمایی در برخی تقاطع‌ها تاثیر آشکاری بر وضعیت ترافیک داشته است. در توضیح چنین وضعیتی آیا می‌توان بر گزینه‌ای به نام ناهماهنگی و عدم برنامه‌ریزی چشم بست؟
‌ زیستن در محیطی که الگو‌های ساده یک محیط سالم یا الگو‌های حداقلی در آن رعایت شده باشد بخشی از حقوق شهروندی همه کسانی است که در چنین محیطی زندگی می‌کنند. فراهم شدن شرایط مناسب در چنین شهری تنها به اعمال برنامه‌های مدیریتی محدود نمی‌شود. همه ما به‌عنوان ساکنان این شهر در قبال این محیط باید احساس مسوولیت داشته باشیم. حس مسوولیت در این زمینه هنگامی خود را نشان می‌دهد که نسبت به اجرای قوانین تعهد اخلا‌قی هم در خود ایجاد کنیم؛ قوانینی که با اندکی دقت می‌توان نسبت به رعایت درست آنها اقدام مناسب انجام داد.

داوود پنهانی

منبع : روزنامه اعتماد ملی