علم ورزش

علم ورزش ، علمی است که در آن به مسائل علمی و تخصصی ورزش پرداخته می شود و هدف از این علم آن است که علاقه مندان به ورزش از این طریق پی به کلیه مسائل مربوط به علوم ورزش برده و آن را به کار بندند تا کمتر دچار آسیب شده و همچنین از طریق علم ورزش مهارت خود را در هر رشته ورزشی افزایش دهند.
آدمی در مراحل تمدن به درجات عالی رسیده و اندیشه و فکر او بسیار تابناک شده و حاصل کار و اندیشه و هوشمندی انسان یعنی علوم و معارف بشری نیز روز به روز وسعت یافته است . هر یک از دانش ها و فروغ معرفت های انسانی در قرن بیستم به صورت دریای پهناور درآمده است به طوری که در هر یک از رشته های علوم باید سال ها وقت صرف کرد تا در آن تخصص یابد و به مقام شامخی برسد، نه تنها ناگزیر است از برگزاری مسابقه آن علم یا فن در جهان آگاه گردد و از بزرگان آن رشته تا سی جوید و پیش برود، بلکه همین فرد باید علاقمند به این رشته هم باشد و همین موارد لزوم داشتن اطلاعات کافی و یا معلومات عمومی را ایجاب می کند. امروزه هیچ کس حتی کسانی که فقط ارزش روش های علمی در بالا بردن سطح تکنیک ، تاکتیک و به طور کلی کیفیت تیم ها در هر نوع ورزشی باشند . در ورزش اجرای صحیح مهارت ها وابسته به رعایت اصول و قوانینی علمی متکی بر اصول مکانیکی و بیومکانیکی است.
وقتی رقابت ها در سطح حتی صدم ثانیه ها کشیده می شود صرف نظر از تلاش شخصی ورزشکاران در پیروزی ، به طور دقیق ارزش تمرینات و نحوه ی استفاده حداکثر از قدرت و توان ورزشکار در تمرینات توسط یک مربی آگاه و با استفاده از روش های علمی و سایر خصوصیـــاتی که یک مربی موفق باید داشته باشد از جمله اصول علمی تربیــت بدنــی، برنامه ریزی صحیح تمرینات به نحوی که ورزشکار در روز مسابقه در حداکثر کیفیت بدنی و توان مسابقه باشد به طور کامل روشن و غیر قابل انکار است.
اگر ما ادوار گذشته را مورد مطالعه قرار دهیم در می یابیم که در مسیر عمومی تاریخ زندگی انسان ، فرهنگ ها و تمدن های بسیاری به وجود آمده است و پیدایش اجتماعات و حرکت آنان اگر چه به ظاهر مستقل بوده ولی به حقیقت در یکدیگر تأثیرات متقابل داشته و تاریخ عمومی بشر را از جنبه های حرکت درونی و بیرونی به وجود آورده است.
● نقش اساسی علوم ورزشی :
اگر چه علوم ورزشی و نقش اساسی آن در بین تمامی ملل هنوز به مراحل كمال نرسیده ولی بدین نتیجه نهایی نرسیده است كه
اولاً ) اجتماع انسانی چون تشكل الكترونی و پروتونی و تجمع منظومه‌های شمسی پیوسته متحرك و متكامل بوده و از مراحل مختلفی گذشته است و در
ثانی ) تحول و حركت افراد اجتماع نه فقط از جنبه‌های معنوی و درونی مورد مطالعه بوده بلكه برای تطابق حركات روحی و جسمی انگیزه‌های علمی را مورد توجه قرار داده و دوام حیات و زندگی خویشتن را در این ایام یافته است كه جسم و روح خود را مبتنی بر تحول زمان و نظام خلقت هماهنگ ساخته تا با توازن این دو پدیده‌ی محسوس و معقول سزاوار عدل آفرینش و محق به ادامه‌ی زندگی سالم و متعالی باشد.
ورزش محتوی زندگی نیست بلكه نوایی است كه زندگی را همراهی می نماید . حفظ سلامت ملل و ایجاد تحول در همه‌ی این تلاش‌ها ، تحقیق‌ها ، تفسیر‌ها و تجربیات و آزمایش‌های علمی در این مدت بیش از دو قرن باعث شدند تربیت بدنی به صورت علم جداگانه‌ای درآمده و انجام ورزش برای مردم جوامع صنعتی جنبه‌ی حیاتی پیدا كند برای این كه احتیاج جوامع كنونی ، به نیروی انسانی سالم بیش از هر زمان دیگر قابل لمس است، در جوامعی كه نارسائی های كمی و كیفی ورزش وجود دارد عقب افتادگی آن جامعه نیز چشمگیر است و از این روست كه ورزش امروز در جوامع مترقی دنیا علاوه بر اثرات بهداشتی و نقش مهم آن در سلامت یك ملت به عنوان یك پدیده‌ی اجتماعی و عامل مهم اقتصادی مورد مطالعه و پ‍ژوهش علمی قرار می گیرد به این دلیل كه ترقی دانش و فنون و پیشرفت تمدن مسائل تازه‌ای به وجود آورده است كه در گذشته یا مورد نظر نبوده و یا آن كه چندان توجهی به آن نمی شد.
بررسی‌های علمی ورزش و تربیت بدنی در جوامع صنعتی امروز جدا از پژوهش های پزشكی ، آموزش و پرورش ، روانشناسی ، بهداشت، جامعه شناسی ، اقتصاد و تاریخ نبوده بلكه با همه‌ی علوم فوق رابطه مستقیم دارد .
تربیت بدن فرصت را به كودك، نوجوان و جوان می دهد كه استعداد‌های خود را بیازماید و به پرورش خود با راهنمایی مربی آگاه همت ورزد . نوجوان و جوان امروزی فقط در محیط ورزش حاضر است نظم را بپذیرد ، چرا كه در آن محیط همه مانند او به دستور و مقررات مربوط احترام می گذارند و مسئله تبعیض مطرح نیست همسالان و همراهان دیگرش هم مجبورند به دستورهای مربی عمل كنند.
● سازمان كلی فلسفی ورزشی:
هر كشور بر اساس طبیعت، آب و هوا،‌محیط جغرافیایی و فطرت مردم آن سرزمین دارای فلسفه خود می‌باشد. چون نداشتن فلسفه ورزشی در هر كشور نمی تواند پایه و اساس درستی برای ورزشی آن كشور باشد.
مثلاً در اروپا فلسفه ورزشی مردم شباهت زیادی به فلسفه ورزشی رم و یونان باستان دارد. و یا كشور خودمان ایران سوابق طولانی تری نسبت به رم و یونان در ورزش دارد. بطوری كه طبق مستندات تاریخی دو هزار و پانصد سال سابقه فلسفی در ورزش دارد، تا آنجا ضرب المثل پر مغز و بیاد ماندنی گواهی می‌دهد: عقل سالم در بدن سالم است، فلسفه ورزشی ایرانیان بوده است .
در نوشته‌های "شیلر" و "گوته" نویسندگان بزرگ آلمان ، سه جمله ذیل را می توان در فلسفه ورزشی بسیار مؤثر دانست:‌
۱ ) هر انسانی دوست دارد بازی كند و بازی كردن جزئی از زندگی می باشد.
به عنوان مثال: كودك دوست دارد با انگشت دست خود بازی كند. شما حتی در سن كهولت علاقمند به ورزش هستید حتی اگر از نوع سبك آن را انتخاب كنید . بنابراین بازی كردن ( ورزش)‌ جزئی از رشد انسان است و اگر انسان ورزش نكند رشد سالم و صحیح نخواهد داشت.
۲ ) هر كس مطابق با شعور و ذهن خود بازی خاصی را انتخاب می كند. مثلاً، بعضی‌ها بازی گروهی توأم با خشونت را دوست دارند. پس به فوتبال، یا بسكتبال، یا هندبال، و یا راگبی روی می آورند. و بعضی ها برخورد بدنی را دوست ندارند پس به ورزش‌هایی چون والیبال، تنیس و یا بدمینتون و ... می پردازند. و عده‌ای به ورزش‌های انفرادی مانند دو میدانی، ‍ژیمناستیك، شنا و وزنه برداری علاقه دارند.
۳ ) هـــركس شخصیــت خـــود را در جریان بازی نشان می دهد. به همین دلیل، مربیــان می بایست علاوه بر شناخت روان شناسی، رفتار بازیكنان را مورد دقت و مطالعه قرار داده تا انعكای از شخصیت فردی بازیكن را در زندگی بدست آورند.
مثلاً بعضی از بازیكنان در زمین تمرین و مسابقه مرتب حرف می زنند. اینگونه افراد در كلاس درس هم بی دلیل صحبت خواهند كرد. یا در بازی و مسابقه با داور، در اداره با رئیس و سرپرست نیز حالت پرخاش و اعتراض گونه دارند. بنابراین در اثر شناخت مراحل علمی و تجربی انسانها در ورزش، می توانند اثرات بسیاری موثری در رشد زندگی آینده جوانان و نوجوانان ترسیم نمایند.
● سیاست‌های شناخته شده ورزشی در جهان :
اصولاً انتخاب و سیاست ورزشی، جزئی از وظیفه هر حكومت است. سیستم حكومت‌ها نیز متفاوت است و هر كدام حالت خاص سیاست خود را دنبال می كنند.
برای مثال به چند نمونه از سیاست‌های ورزشی كه توسط حكومت‌ها اعمال می شود اشاره می كنیم :
۱ ) حكومتی سیاست ورزشی خود را بر مبنای تعلیم و تربیت قرار می دهد . معنی این سیاست آن است كه هر حركت و فعالیتی در مدارس مورد توجه قرار می گیرد. زیرا حكومت تشخیص داده تربیت بدنی از تربیت كلی سیاست آنهاست. بنابراین ورزش زیر نظر آموزش و پرورش قرار دارد.
۲ ) حكومت دیگر ورزش را زیر نظر وزارت بهداری و بهزیستی اداره می كند. زیرا ورزش و تربیت بدنی را در جهت رعایت اصول بهداشت و سلامت جامعه پایه گذاری می كند.
۳ ) حكومت سوم هدف از ورزش را نزدیكی طبقات ، از غنی گرفته تا فقیر و از سیاه گرفته تا سفید، می داند و بطور كلی تشكیل جامعه یكپارچه مورد نظر است. مثلاً آنها به بازی‌هایی فكر می كنند كه بتوانند اجتماعات ورزشی را به وجود آورند،‌ چنین سیاست ورزشی زیر نظر وزارت كشور اداره می شود.
۴ ) نوع دیگر حكومت، سیاست ورزشی را در جهت فراهم كردن پرستیژ به معنی اعتبار و آبرو، و حیثیت حكومتی خود می داند، این نوع حكومت می خواهد نان دهد دارای حكومتی بهتر از سایر حكومت‌ها بوده از نظر سلامت جامعه، دارای وضع بهتری می باشد. در واقع بسیاری از حكومت‌ها به دنبال همین سیاست هستند . حكومت‌های پیرو این نظریه نیاز به سازمانی دارند كه در حد آرزوهایشان گسترده باشد. البته انواع دیگری از سیاستهای ورزشی نیز ممكن است وجود داشته باشد كه بر حسب نیاز جامعه ، قابل مطالعه متخصصین است.
● تغذیه و اساس عملكرد انسان در ورزش :
تغذیه مناسب ، پایه و اساس عملكرد جسمانی را تشكیل می دهد زیرا علاوه بر فراهم كردن سوخت برای اعمال زیستی، مواد شیمیایی مورد نیاز برای استخراج و استفاده از انر‍ژی بالقوه موجود در این سوخت را نیز مهیا می كند. غذا همچنین تأمین كننده عناصر ضروری برای تشكیل بافت جدید و ترمیم یاخته‌های موجود است. شاید بعضی چنین پندارند كه چون تغذیه مناسب برای تمرین های ورزشی را می توان به آسانی از طریق رعایت رژیم غذایی كاملاً متعادل به دست آورد در مطالعه عملكردهای ورزشی تغذیه مناسب چندان اهمیتی ندارد. با این حال، این موضوع مورد تأكید است كه وقتی مطالعه تمرین‌های ورزشی از بعد ظرفیت‌های انر‍ژی مورد توجه قرار می گیرد، باید از منابع انر‍ژی غذایی و نقش مواد غذایی در مراحل آزادسازی انرژی آگاه بود. با این دیدگاه برای علاقمندان به ورزش این امكان وجود دارد كه اهمیت تغذیه مناسب را درك نمایند و اعتبار ادعاهای مربوط به مكمل‌های غذایی و اصطلاحات تغذیه‌ای ویژه برای كمك به عملكردهای جسمانی را به شكل نقادانه‌ای ارزیابی كنند . چون مواد غذایی مختلف عامل ایجاد انر‍ژی تنظیم مراحل فیزیولو‍ژیك مربوط به تمرین‌های ورزشی هستند بنابراین می توان اصطلاحات رژیم غذایی را با بهبود عملكرد ورزشی مرتبط دانست. اغلب افراد وقت و انرژی چشمگیری را صرف دستیابی به عملكرد ورزشی بهینه می كنند و تنها به دلیل پیروی از یك برنامه تغذیه‌ای ناكافی، مغایر و گاه مضر با شكست روبرو می شوند. سرانجام اینكه اكنون مشخص شده است كه روش‌های گوناگون تغذیه صحیح می‌تواند با امراض مختلف مقابله كند و تمرین‌های ورزشی منظم در این امر سهم مهم و مثبتی دارد.
● تغذیه ورزشكاران :
ر‍ژیم غذایی یك ورزشكار باید در یك مطلب اساسی با رژیم غذایی فرد عادی تفاوت داشته باشد . ورزشكاران علاوه بر احتیاجات زندگی روزمره، نیاز به سوخت برای تمرین ومسابقه دارند غذا سوخت لازم برای ورزشكاران را تأمین می كند ولی اغلب ورزشكاران از سوختی كه در مخازن خود می ریزند غافلند. پروتئین، چربی و كربوهیدارتها سوخت بدن(انرژی) شما هستند. همه غذاها تركیب یكسانی از نظر محتوا ندارند. همانگونه كه ماشینهای مسابقه نیاز به بنزین با درجه اكتان بالا دارند. ورزشكاران نیز نیاز به مواد غذایی دارای درجه كربوهیدارت بالا دارند.
● كالری :
یك ورزشكار نوجوان ( به خصوص فردی كه در حال رشد است) نسبت به هر زمان دیگری از زندگی نیاز بیشتری به كالری دارد . انرژی مورد نیاز همچنین به نوع ورزش تخصصی و برنامه‌ تمرین شما بستگی دارد. یك دختر نوجوان با جثه متوسط كه دارای فعالیت متوسط و هنوز در حال رشد است به حدود ۲۲۰۰ كالری در روز نیاز دارد، حال آنكه یك دختر ۱۵ ساله با جثه كوچك كه رشدش كامل شده به حدود ۱۸۰۰ كالری یا كمتر نیاز دارد. پسران نوجوان بالاخص نیاز بسیاری به كالری دارند. یك پسر نوجوان در حداكثر رشد ممكن است به ۴۰۰۰ كالری در روز احتیاج داشته باشد . میزان كالری كه در ورزش نیز می سوزد متفاوت است تمرین پیش از یك فصل در یك تیم فوتبال ممكن است در روز ۵۰۰ كالری یا بیشتر بسوزاند.
● كربوهیدارتها :
كربوهیدارتها بهترین سوخت برای ورزشكاران هستند چرا كه در مقایسه با چربی و پروتئین نیاز به اكسی‍ژن كمتری دارند. در صورتی كه به اندازه كافی از كربوهیدراتها استفاده كنید قادر خواهد بود شدیدتر ورزش كنید. (چه در هنگام ورزش و چه در مسابقه )
یك رژیم كربوهیدارت به شماره اجازه می دهد كه به خاطر بازسازی ذخایر كربوهیدارتی و كاهش زمان بازكشت و حالت اولیه سخت‌تر تمرین نمایید. رژیم غذایی در زمان تمرین به ویژه حائز اهمیت است. چرا كه اگر شما قادر به تمرین شدید‌تر باشید، در طی مسابقه نیز به سطوح بالاتری از كارایی می رسید. هر بادی ۶۰-۵۰ درصد كالری مصرفی خود را از كربوهیدارتها تأمین كند. به عنوان یك ورزشكار شما حتی به مقادیر بیشتری در حد ۷۰-۶۰ در صد كالری مصرفی ۱۰-۶ گرم به ازای هر كیلوگرم از وزن بدن نیاز خواهد داشت . در صورتی كه یك ورزشكار استقامتی هستید، نیاز شما به كربوهیدارت می تواند تا ۹۰-۷۰ درصد كالری مورد نیاز روزانه شما افزایش یابد.
غذاهای كم محتوا ذخایر كربوهیدرات بدن شما را كاهش خواهد داد و انر‍ژی شما را تحلیل خواهند برد به نحو مشابه، در صورتی كه به جای كربوهیدراتها از غذاهای پرچرب و پروتئین استفاده كنید، نخواهید توانست انر‍ژی مناسب برای تمرین و مسابقه مطلوب را تأمین نماید.
● پروتئین :
زمانیكه به عنوان منبع maintenance انر‍ژی به كار رود پروتئین در رشد، نگه دارد و ترمیم بافتهای بدن دخالت دارد. برخلاف كربوهیدارتها یك سوخت گرانبها و كم بازده به شمار می آید. از آن جهت گرانبها محسوب می شود كه به خاطر مصرف شدن به عنوان سوخت ، پروتئین نخست باید به كربوهیدارت یا چربی تبدیل شود كه مستلزم صرف انر‍ژی و تولید سموم است. شما برای دفع سموم آب را از دست می دهید كه می تواند به كم آبی (دهیدراسیون ) منجر شود كه خطری برای ورزشكاران است . از جهت كم بازده است كه استفاده از پروتئین به منظور تأمین انرژی با نقش اولیه پروتئین یعنی رشد، نگهداری و ترمیم بدن سازگار نیست .
از آنجا كه بدن ورزشكاران كمی بیشتر درمعرض آسیب و جراحت می باشد ، نیاز ورزشكار به پروتئین كمی بیشتر از یك فرد غیر ورزشكار است. در صورتی كه ورزشكار به برنامه‌های پرورش اندام و افزایش حجم عضله می پردازد ، نیاز به پروتئین بیشتری دارد. برای ورزشكاران استقامتی پروتئین نقش یك باك سوختی ذخیره و به عنوان پشتیبانی كربوهیدارتها سوخت اصلی را ایفا می كند. در كتب، توصیه می شود كه یك ورزشكار درحال رشد حدود ۵/۱ گرم پروتئین به ازای هر كیلوگرم از وزن بدن مصرف كند. استفاده از یك ر‍ژیم متعادل نیاز پروتئینی ورزشكار را تأمین می كند و نیازی به مكمل‌های پروتئینی وجود ندارد. مصرف زیاد پروتئین می تواند با افزایش ازت، اوره و آمونیوم موجب ضعف شدید گردد. در ورزشكارانی كه فراورده‌های گوشتی و لبنی را مصرف نمی كنند یا رژیم های خاص گیاهخواری دارند ممكن است نیاز به پروتئین تأمین نشود.
به هر حال همیشه باید این ۸ نكته را مد نظر قرار داد كه رشد عضلانی با خوردن غذاهای پر پروتئین افزایش نمی‌یابد بلكه ورزش است كه باعث بزرگی عضلات می گردد.
● چربی :
با وجود آنكه اغلب ورزشكاران تلقی نامناسبی از چربی دارند، شما باید بدانید كه چربی یك ماده مغذی ضروری است و نقشهای حیاتی زیادی را ایفا می كند.
▪ چربی پوست و بدن را تشكیل می دهد.
▪ از طریق ساخت هورمونها بدنتان را تنظیم می‌كند.
▪ به حالت عایق و محافظ برای احشای داخلی عمل می كند .
▪ به ترمیم بافتهای آسیب دیده و جنگ با عفونت ها كمك می كند.
▪ منبعی برای انر‍ژی است.
چربیها راهی برای ذخیره انر‍ژی در بدن هستند. چربیها را به عنوان یك باك ذخیره در نظر بگیرید:
شما دوست دارید كه سوخت ذخیره كافی داشته باشید ولی یك باك سنگین به قیمت ازدست رفتن سرعت و قدرت شما تمام می شود.
ورزشكاران تقریباً به همان اندازه افراد غیر ورزشكار به چربی نیاز دارند. ولی از آنجا كه ورزشكاران به كالریهای بیشتری نیازمندند و باید نیاز مضاعف خود به كالری را از كربوهیدارتها تأمین كنند، درصد توصیه شده كالری از چربی كمتر است (۲۵-۲۰ درصد برای ورزشكاران درمقابل ۳۰-۲۰ درصد برای غیر ورزشكار)
به عنوان مثال یك غیر ورزشكار و یك ورزشكار ممكن است هر دو ۶۰۰ كالری از چربی بدست آورند، در فرد غیر ورزشكار ۲۰۰۰ كالری و در فرد ورزشكار ۳۰۰۰ كالری است.كربوهیدارتها و پروتئین باید ۱۰۰۰ كالری اضافی مورد نیاز ورزشكار را تأمین كنند.
● مایعات و الكترولیتها :
ورزشكاران به نوشیدن مایعات و الكترولیتهای اضافی نیاز دارند تا بدنشان را سرد نگه دارند. یك فرد بزرگسال متوسط باید در روز ۱۰-۸ لیوان مایعات مصرف نماید. نیاز شما به مایعات ممكن است در زمان بیش از یك ساعت فعالیت در گرما به دو یا حتی سه برابر افزایش بیاید حتی در روزهای خنك و فعالیتهای كوتاه مدت شما باید بیشتر از یك فرد غیر ورزشكار بنوشید.
● ویتامین و املاح :
زمانی كه انر‍ژی بیشتری مصرف كنید، افزایش می یابد. شما به بسیاری از ویتامین‌های خانـــواده B كه به بدن در سوختن كربوهیدارتها كمك می كنند در غلات و حبوبات یافت می شود. ویتامین‌های B و آنهایی كه به پردازش پروتئینی ها یـــــاری می رساننــد در فراورده‌ های گوشتی و لبنی وجود دارند . بنابراین شما می توانید از طریق خوردن بیشتر این غذا با یك تیر دو نشان بزنید و افزایش نیاز خود به انر‍ژی را رفع كنید.● تغذیه نامناسب سطح یك ورزشكار عالی را به سطح متوسط كاهش می دهد .
پزشك تیم فوتبال پگاه گیلان گفت: سازمان بین‌المللی تغذیه در شعــار معـــروف خود می گوید: «تغذیه، یك بازیكن متوسط را به یك بازیكن عالی تبدیل نمی‌كند اما تغذیه نامناسب ورزشكار عالی را تا سطح یك ورزشكار متوسط پایین می آورد.»‌ دكتر حمیداوی پزشك سابق تیم فولاد خوزستان درباره‌ی جایگاه تغذیه درمیان ورزشكاران در گفت و گو با ایسنا، اظهار كرد: باشگاه فولاد خوزستان ، نخستین باشگاه ایرانی است كه به بازیكنان خود برنامه‌ی غذایی ارایه می دهد. در سال گذشته در ابتدای فصل به صورت دو هفته‌ای به بازیكنان برنامه داده می شد و بازیكنانی كه بومی بودند این برنامه را رعایت می كردند و برای بازیكنان غیر بومی با قراردادی كه با یكی از رستوران‌های اهواز منعقد شده بود، غذا تهیه می شد .
وی افزود:
همچنین ما برنامه‌ی غذایی خودمان را بر اساس پیشنهاد هتل المپیك به آنها دادیم و در این هتل منوی غذایی فولاد برای ورزشكاران سرو می شود.
● پزشك تیم ملی فوتبال :
«تغذیه» بخشی از طب ورزشی است؛ در حال گذر از طب ورزشی هستیم . مشكل تداركات تجهیزات تغذیه داریم . باشگاه‌های حرفه‌یی رویكرد علمی داشته باشند.
دكتر &#۷۸۲;پرهام خانلری&#۷۸۲; ، گفت :
«تغذیه» بخشی از طب ورزشی است و تا زمانی كه طب ورزشی در كشور مرحله‌ی مقدماتی را پشت سر می گذارد نباید توقع پیشرفت در حد مطلوب را داشت .
پزشك تیم ملی فوتبال درگفت و گو با ایسنا، اظهار كرد:
طب ورزشی مراحل مقدماتی شناخت و رشد را طی می كند و موضوع چندان شناخته‌ شده‌ای نیست.
وی افزود:
زمانی كه تمام باشگاه‌های حرفه‌ ای رویكردی علمی را سرلوحه‌ی كار خود قرار دهند می توان توقع داشت كه گام نخست را به سمت علمی شدن برداشته‌ایم.
خانلری با بیان این كه نكات كلی در تغذیه‌ی ورزشی وجود دارد، اضافه كرد: در سطح ملی از لحاظ نیروی متخصص تغذیه كمبودی احساس نمی شود و امكانات خوبی نیز در اختیار داریم و دسترسی به سطح اطلاعات نیز آسان است اما به طور كل در كشور مشكل تداركات مشاهده می شود. به عنوان نمونه محلول «ایزوتونیك» را تمام كشورهـــای جهان می توان از سوپر ماركت‌ها خریداری كرد اما در ایران هنوز یك قلم آن را نمی توان پیدا كرد.
وی نوشابه‌های انر‍ژی زای موجود در كشور را مفید ندانست و افزود:
این نوشابه‌ ها در كشور ما متأسفانه بیشتر جنبه‌ی تبلیغاتی دارند و مواد اضافی موجود در آنها مضر است.
پزشك تیم ملی درباره‌ی برنامه‌ی غذایی ورزشكاران گفت:
نمی توان به یك باره بازیكنی كه از فلان شهرستان به تیم تهرانی آمده و به تیم ملی دعوت شده را با این برنامه تطبیق داد. اما بازیكنان با تجربه‌ی ملی مانند دایی كه الگوی دیگر بازیكنان هستند و با استفاده از برنامه‌ی غذایی ، بازیكنان جوان را مجاب به پیروزی از این برنامه می كنند.
● مشاور تغذیه‌ی فدراسیون فوتبال :
توجه به تغذیه ورزشكاران ، در ورزش كشور تحول ایجاد می كند. باشگاه‌ها باید از وجود متخصصان تغذیه استفاده كنند . دكتر ایروانی با اشاره به لزوم توجه به جایگاه‌ تغذیه در ورزش گفت:
فعالیت جدی در این بخش باعث تحول اساسی در ورزش كشور می شود.
مشاور تغذیه فدراسیون فوتبال در گفت و گو با ایسنا، اظهار كرد :
یكی از مهم‌ترین عواملی كه یك ورزشكار باید رعایت كند، برنامه‌ی تغذیه‌ای است و خوشبختانه در چند سال اخیر در این زمینه شاهد تحولات فراوانی بوده ایم.
ایروانی ، افزود :
تغذیه به مانند بنزین برای ورزشكاران است و استفاده از متخصصین تغذیه در فدراسیون‌های مختلف ورزشی باعث شده است كه فدراسیون‌های ورزشی كشور به صورتی علمی تر اداره شوند . اما حضور متخصصان ورزشی به تنهایی در فدراسیون‌ها كفایت نمی‌كند و باشگاه نیز باید از وجود این متخصصان در تیم‌های خود استفاده كنند .
وی ادامه داد :
متأسفانه هم اكنون مشاهده می شود در بسیاری از باشگاه‌ها تداركاتچی ، برنامـــه‌ی غذایی بازیكنان را تنظیم می كند و این حالی است كه بسیاری از متخصصــــان فارغ التحصیل از دانشگا‌ه‌هایی كشور بی كار هستند.
وی با یادآوری بازی ایران و بحرین در رقابتهای مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۲ افزود‌:‌ شب قبل از دیدار حساس به بازیكنان غذایی سنگینی مانند كشك بادمجان داده شد كه این مسأله به هیچ وجه با برنامه‌ی تغذیه‌ی ورزشكاران تناسبی ندارد .
ایروانی در مورد تأثیر استفاده از برنامه‌ی غذایی در عملكرد ورزشكاران، گفت:
بی تأثیر نیست و تغذیه و تمرین مناسب مكمل یكدیگر هستند و نبود هر كدام از آنها باعث كاهش بازدهی ورزشكاران و در نتیجه ناموفق بودن آنها می شود .
مشاور تغذیه‌ی فدراسیون فوتبال درباره‌ی جایگاه مكمل غذایی در برنامه‌ی روزانه‌ی ورزشكاران، تصریح كرد: مكمل‌های غذایی بحث بسیار پیچیده‌ای هستند. دركشور ما در بر روی تمام این مكمل‌ها باز است و خیلی از آنها دارای مجوز و بسیاری از آنها فاقد مجوز بوده و استفاده از آنها برای ورزشكاران مضر است و باید در استفاده از آنها با پزشك متخصص مشورت كرد.
ایروانی درباره‌ی نوشابه‌های انرژی زا نیز ، گفت:
نمی‌توان نه آنها را تكذیب كرد و نه تكذیب چرا كه قدیمی‌ترین آنها تنها دو، سه سال هستند كه در كشورمان تولید می شوند. اما نكته‌ی بارز این است كه باید استانداردهای خاصی در ساخت آنها رعایت شود.
● توصیه‌های غذایی برای ورزشكاران :
نیازهای غذایی و میزان انرژی برای هر ورزشكار بر اساس وزن، قد، جنس، متابولیسم و نوع شدت، تكرار و مدت فعالیت متفاوت است.
فشارهای روحی وجسمی در زمان تعلیم دیدن و رقابت همراه با برنامه‌های مسافرتی روی نیاز دریافتی تغذیه ورزشكاران اثر می گذارد؛ در نتیجه میزان كالری و غذای اصلی باید با دقت برای نگهداری سلامت و نیاز تغذیه‌ای آنها برنامه‌ریزی شود.
بر اساس برنامه تمرینهای ورزشكاران؛ حداقل ۵۰درصد و ترجیحاً ۶۰ تا ۷۰درصد از انر‍ژی آنها بهتر است كه از مواد قندی تأمین شود. باقیمانده انرژی باید به صورت مواد پروتئینی ۱۰ تا ۱۵ درصد،
چربی ۲۰ تا۳۰ درصد، كالری و مواد غذایی روزانه بدست آید.
مواد قندی مانند دستگاه عصبی مركزی، برای عضلات در حال ورزش سوخت خوبی هستند؛ مصرف مواد قندی توسط عضلات اسكلتی، به منابع قابل دسترسی انر‍ژی در بدن و نیز به شدت و مدت ورزش بستگی دارد.
شدت و مدت ورزش بر مصرف مواد قندی تأثیر دارند و میزان انرژی بدست آمده از سوخت مواد قندی با شدت وربزش افزایش می‌یابد، در حالی كه اگر ورزش طولانی شود، به وضوح كاهش می یابد.
بر اساس این گزارش ، وقتی مدت تمرینات از ۹۰ دقیقه بیشتر می شود نظیر دوی ماراتن ، ذخایر گلیكو‍ژن ماهیچه‌ای به طور واضحی كاهش می یابد. وقتی این میزان به محدوده ‌بحرانی می رسد، دیگر نمی توان ورزش با شدت بالا را ادامه داد. به اصطلاح عملی، ورزشكار خسته می شود باید ورزش را متوقف و یا سرعت خود را كم كند.
بر اساس نتایج تحقیقات ، محتوای گلیكوژن ماهیچه‌های در ۶ ساعت اول ورزش، با مصرف قندهای ساده به طور واضح بیشترست و سطح انسولین سرم نیز افزایش می یابد.
تغذیه قبل از ورزش با دو هدف انجام می شود:
یكی عدم احساس گرسنگی قبل و طی ورزش و دیگری باقیماندن قند خون در زمان تمرین و رقابت در حد مناسب است؛ تغذیه مواد قندی قبل از ورزش می تواند به ذخیره سازی مجدد گلیكوژن در كبد كمك كند. این ماده ضمن رقابت و تمرینات طولانی، مصرف خواهد شد.
به طور متوسط، هر ساعت پس از ورزش فقط ۵درصد از گلیكوژن ماهیچه‌‌های مصرف و طی ورزش بازسازی می شود؛ لذا برای ذخیره سازی كامل و ساخت تقریباً ۶۰۰ گرم قند مصرف شده، حداقل به ۲۰ ساعت وقت نیاز است.
● ورزش و مكملهای غذایی :
بیشتر متخصصین تغذیه معتقدند كه غذا بهترین منبع مواد مغذی است درصورتی كه غذاهای متنوعی از غلات، سبزیجات، میوه‌جات، لبنیات و گوشت مصرف كنید، به قرص‌های ویتامین و مواد معدنی نیاز پیدا نمی كنید . با این وجود در صورتی كه نوعی بیماری یا نیازهای تغذیه‌ای خاصی دارید كه با منابع معمول غذایی قابل رفع نیست یا اینكه اصولاً از یك نوع مواد غذایی خاص استفاده نمی كنید. ( مثلاً از شیر تا سایر محصولات لبنی مصرف نمی كنید) ممكن است مكمل برای شما سودمند باشد .
● شرایط زیر احتمالاً نیاز به مكمل‌ دارد:
كمبود لاكتات:
افراد مبتلا به كمبود لاكتات قادر به هضم شیر و برخی فرآورده‌های شیر نیستند درصورتی كه این افراد به اندازه كافی از سایر مواد غذایی محتوی كلسیم فراوان (نظیر اسفناج ، كلم و باقلا) استفاده نكنند، مصرف مكمل كلسیمی مفید خواهد بود. به طور مشابه افرادی كه آلرژی به شیر دارند یا از شیر و محصولات آن خوششان نمی آید نیز احتمالاً از مكمل كلسیمی سود خواهند برد. رژیم گیاهخواری،ویتامین B۱۲ آهن، روی و مكمل‌های كلسیمی ممكن است موردنیاز باشند.
● كمبود ویتامین یا مواد معدنی:
در صورت تشخیص كمبود ویتامین‌ یا یك ماده معدنی بخصوص ، استفاده از مكمل‌ در درمان این كمبود كمك كننده می باشد.
اما چگونه می تواند بفهمید كه نیازهای خاص دارید یا اینكه رژیم غذایی شما فاقد مواد مغذی كلیدی است؟ به عنوان یك ورزشكار شما از ارزیابی تغذیه‌ای برای بررسی عادات غذایی اخیرتان،‌ تشخیص مواردی كه به طور مناسب رعایت می‌كنید، برای نشان دادن راههای بهبود و شناسایی نیاز خود به مكمل‌ها سود خواهید برد. تجربه نشان می دهد ورزشكاران از مكملهایی استفاده می كنند كه رژیم غذای آنها به طور كامل این نیازها را تأمین نموده و در مورد مواد مغذی كه كمبود دارند از مكمل‌ مناسب استفاده نمی نمایند یك ارزیابی تغذیه‌ای می تواند خلاءهای تغذیه‌ای شما را پر كند.
بسیاری از ورزشكاران حرفه‌ای ادعا می كنند كه از مصرف مكملها سود برده‌اند مع الوصف در مورد ادعای این ورزشكاران دو نكته را باید به خاطر داشت :
نخست آنكه بسیاری از این ورزشكاران حرفه‌ای از طریق انجام فعالیت‌های بسیار شدید و طاقت فرسا به بدنشان فشار می آورند. ممكن است در برخی مراحل تمرین خود به مواد مغذی اضافی نیاز داشته باشند. بسیاری از تبلیغاتی كه رأی مكمل‌ها می شوند. اغوا كننده و فریبنده هستند وفوایدی برای آنها ذكر می شود شاید مصرف یك قرص از اینكه در روز سه لیوان شیر بنوشید و یك ظرف لوبیا بخورید، ساده‌تر به نظر برسد ولی مصرف مكملها یك راه حل ساده نیست. قسمت دشوار در ارزیابی دعوی سازندگان مكمل این است كه بر خلاف داروها و مواد غذایی لازم نیست كه سازندگان مكمل به طور قانونی بی خطر بودن یا موثر بودن مصرف آنها را اثبات نمایند. این بدان معنی است كه شما به عنوان یك مصرف كننده باید در اینكه از مكمل استفاده كنید یا خیر، بسیار محتاط باشید قبل از مصرف یك مكمل غذایی، به سئوالات زیر پاسخ دهید:
● آیا مصرف مكملها قانونی است؟
بسیاری از مواد موجود در مكملهای غذایی برای ورزشكاران شركت كننده در مسابقات ممنوع بوده و جزو موارد دوپینگ محسوب می شوند. بنابراین مراقب باشید كه اشتباهاً از مكملی استفاده نكنید كه باعث محرومیت شما از ورزش شود و بر چسب روی مكمل‌ را با دقت مطالعه كنید تا بدانید واقعاً چه چیزی در این مكمل وجود دارد.
● آیا مصرف مكملهای غذایی بی خطر است ؟
بعضی مكملهای غذایی (حتی مواد مغذی آلی) در صورتی كه بیش از حد توصیه شده دریافت شوند، دارای عوارض سمی خواهند بود. سایر مواد نیز ممكن است باعث عدم تعادل و كمبود شوند كه به چگونگی تداخل عمل آنها با سایر مواد مغذی در بدن بستگی دارد . بر خلاف داروها،‌ مكملهای غذایی قبل از اقدام به فروش تحت آزمونهای امنیتی وسیع قرار نمی گیرند لذا احتمال بروز عوارض پیش بینی نشده در آنها وجود دارد.
یك نمونه از مكمل‌ها گیاهی وجود دارد كه می توانند عوارض جانبی خطرناكی داشته باشد و۲۰ مورد مرگ در اثر مصرف آن گزارش شده است.
● آیا مصرف مكملهای غذایی موثر است؟
به منظور تعیین اثر بخشی یك ماده غذایی، مطالعات كیفی زیادی مورد نیاز هستند. یك مطالعه منفرد روی تعداد كمی از افراد كافی نیست. لذا به درستی به این سوال نمی توان پاسخ داد.
● آیا مصرف مكمل‌ برای ورزشكاران ضرورتی است؟
با وجودی كه مكمل ممكن است قانونی ، بی خطر و موثر باشد (به عنوان بهبود دهنده كارایی) لازم است تعیین كنید كه آیا واقعاً به آن نیاز دارید به عنوان مثال در بسیاری از دوندگان مسافتهای طولانی زن ذخایر آهن پایین است و می توانند از مكمل آهن بهره ببرند، ولی در صورتی كه ذخایر شما طبیعی باشند، این مكمل برای شما ضروری نمی باشد . كراتین ممكن است برای ورزشكاران درگیر در ورزشهای قدرتی تا حدی ارزشمند باشد ولی درصورتی كه یك ورزشكار استقامتی هستید نیاز به آن ندارید و عوارض جانبی احتمالی آن توجیه پذیر نیست. این مطلب را همیشه در نظر داشته باشید كه هیچ رژیم غذایی وجود ندارد كه موجب قهرمانی یك ورزشكار عادی گردد. فقط رژیم غذایی صحیح و منطقی، شرایط را برای حداكثر آمادگی جسمانی و انجام مطلوبی فعالیت مهیا می كند.

سید حسین میری
سیدحسین میری دبیر ورزش دبیرستان محمودیه ۶

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان