رقابت نابرابر پول و کارت های اعتباری

استفاده از كارت اعتباری باعث كاهش استفاده از پول و در نتیجه كاهش استهلاك پول می شود. امكان استفاده از اعتبار كارت حتی در صورت كم بودن موجودی وجود دارد، ضریب امنیت كارت ها نسبت به پول در موقع سرقت بالاتر است.یكی از مشخصه های كشور های در حال توسعه استفاده رایج و فیزیكی از پول است، یعنی اصل اقتصاد این كشور ها بر پایه اسكناس بوده، چك و دیگر اسناد جایگزین پول مثل اوراق معتبر بانكی، كاربرد كمتری دارند. بزودی تنها با تماس یك انگشت روی ماشین پرداخت می توانید هزینه های خرید خود را پرداخت كنید.
اشتباه نكنید این خبر مربوط به كشور ما نیست، بلكه خبر تازه ای از فن آوری اطلاعات در كشورهای آمریكایی و اروپایی است. قرار است در این كشورها تماس انگشت، جایگزین كشیدن كارت اعتباری روی ماشین های پرداخت شود. در این روش قرار است مشتریان با استفاده از اسكن انگشت، از حساب های بانكی خود برداشت كنند.با خبر بالا معلوم می شود اروپایی ها و آمریكایی ها سالیان زیادی است كه از كارت های اعتباری در دریافت و پرداخت های روزمره استفاده می كنند و حالا قرار است شیوه تازه ای را جایگزین این كارت ها كنند.اما كارت اعتباری به چه كارت هایی اطلاق می شود؟ آیا در كشور ما هم این نوع كارت ها وجود دارند و اگر پاسخ مثبت است، چرا ما بین خود و اطرافیانمان، استفاده از این كارت ها را بندرت می بینیم؟
كارت های اعتباری یا همان (Credit card) كارت هایی هستند كه از سوی بانك ها به مشتریان داده می شوند. كارت های اعتباری همانطور كه از نامشان پیداست، دارای یك میزان اعتبار مشخص هستند و به صاحبان حساب در بانك ها این امكان را می دهند كه بتوانند از مراكز خرید و فروشگاه های مختلف به اندازه اعتبار موجود در كارت ها خرید كنند. با این كار، فروشندگان یعنی پذیرندگان كارت های اعتباری با بانك ها طرف حساب می شوند، یعنی بانك ها باید با فروشندگان تسویه حساب كنند.با این توضیح به نظر نمی آید كه استفاده از كارت های اعتباری به ضرر مردم باشد، چون آنها می توانند به جای حمل مقادیر مختلف پول نقد، تنها با داشتن یك كارت به پرداخت هزینه های روزانه بپردازند، اما دلایلی چند سبب شده كه استفاده از كارت های اعتباری در بین مردم آنچنان فراگیر نشود.می توان گفت استفاده از این كارت ها در كشور ما مزایا و معایب خاص خود را دارد، اما این مزایا و معایب چیست؟ پاسخ این سئوال را در گفت وگو با چند اقتصاددان وكارشناس امور بانكی جویا شدیم.دكتر مهدی تقوی در پاسخ به این سئوال كه چرا فرهنگ استفاده از كارت های اعتباری بین مردم ما هنوز جا نیفتاده است، می گوید: عادت مردم تابعی از پیشرفت وسیله مبادله در اقتصاد است. استفاده از چك پول هم هنوز بین مردم ما متداول نشده است، پس توقع بیجایی است اگر بخواهیم مردم به این سرعت به كارت های اعتباری روی بیاورند. شما برای خرید از یك فروشگاه نمی توانید به جای پول، چك بپردازید، چون فروشنده از شما چك قبول نمی كند مگر اینكه شما را بشناسد. این اشكال نظام پرداخت در ایران است.اما دكتر تقوی معتقد است كه استفاده از كارت های اعتباری به جای پول، سه حسن بزرگ دارد؛ یكی اینكه باعث می شود مردم دیگر از پول كثیفی كه روزانه دست به دست می چرخد و آلودگی زیادی دارد استفاده نكنند.دوم اینكه هزینه بالای چاپ اسكناس ها هم از بین می رود، چون دیگر اسكناس ها به شكل فعلی فرسوده نمی شوند و آخر اینكه امنیت شما بالا می رود چون هر زمان ممكن است پول نقد از حمل كننده آن به سرقت برود.اما معایب اینگونه كارت ها چیست؟ یكی بهره آن است كه دارنده كارت باید به بانك بپردازد، اگر شخص از اعتبار كارت خود استفاده كند باید بهره مبلغی كه از كارت برداشت كرده را به بانك پرداخت كند.دیگر اینكه داشتن كارت های اعتباری باعث می شود انگیزه خرید كردن در مردم افزایش یابد، پس باز هم باعث افزایش هزینه ها می شود یعنی مردم كارتی در اختیار دارندكه توسط آن می توانند به میزان نسبتا زیادی خرید كنند. مبلغ اعتبار این كارت خیلی بیشتر از یك مقدار محدود پول نقدی است كه می توانستند در كیف دستی خود نگهداری و حمل كنند، پس احتمالا انگیزه خرید بیشتری پیدا می كنند چون محدودیت استفاده از پول نقد را ندارند.استفاده از كارت های اعتباری در كشورهای توسعه یافته، بسیار فراگیر است، اما تعداد موسسات و بانك هایی كه در كشور ما با این كارت به ارائه خدمات می پردازند، بسیار كم بوده و شرایط دریافت كارت اعتباری از همه آنها سخت تر است.به عنوان مثال برای دریافت كارت همانند چك باید یك نفر را به عنوان ضامن معرفی كرد كه بر فرض مثال تا ۲میلیون تومان ضمانت دریافت كننده كارت را بكند. پس هر شخصی توانایی دریافت كارت اعتباری را ندارد، چون نیاز به ضامن دارد، از طرفی وقتی یك ماه از اعتبار كارت استفاده شود باید پس از آن با دریافت صورتحساب بدهی به بانك پرداخت شود. در همه كشورها این ریسك وجود دارد، ولی در ایران ریسك عدم پرداخت، بالاتر است كه البته این مسئله تا حدودی به عادت عدم مسئولیت پذیری و عدم عمل به تعهدات خودمان برمی گردد.
دكتر تقوی در مورد ارتباط استفاده از كارت های اعتباری و اقتصاد كلان، معتقد است كه مهمترین نقش پول در اقتصاد كلان این است كه وسیله مبادله محسوب می شود. به هر حال درگذشته كه پول به شكل امروزی وجود نداشت، مبادلات سخت بود. پول مبادله را تسهیل می كند، اگر كارت های اعتباری رواج پیدا كند هزینه مبادله كمتر می شود و مبادلات بالاتر باعث رشد اقتصادی می شود. اما علت اینكه فقط تعداد محدودی از بانك ها خدمات مربوط به كارت های اعتباری را ارائه می دهند، این است كه تاریخ بانكداری ما از كشورهای توسعه یافته، چند دهه عقب است و به تناسب آن در ارائه خدمات هم این عقب ماندگی وجود دارد.از سوی دیگر در ارائه اینگونه خدمات، معمولا بانك های خصوصی نسبت به بانك های دولتی پیشتاز هستند.از سوی دیگر دكتر بیژن بیدآباد معتقد است كه استفاده از كارت های اعتباری مستلزم آماده سازی بسترهایی است، در حالی كه ما هم اكنون شاهد خلاء های قانونی و فرهنگی در این امر هستیم.و اما از مزایای این كارت ها، همانند كارت های عابربانك كه دریافت و پرداخت توسط دستگاه های ATM صورت می گیرد و با استانداردسازی های صورت گرفته روز به روز هم بر تعداد كاربران افزوده می شود، قابلیت این همه گیر شدن را دارند.شخصی كه از كارت استفاده می كند، می تواند اقدام به خرید كالا از طریق اینترنت بكند البته این كار هنوز در ایران چندان جا نیفتاده است، اما سایت های محدودی وجود دارند كه عملیات دریافت و پرداخت را انجام می دهند، البته این را هم بدانیم كه هنوز اعتمادسازی كافی در مورد عملیات های تجاری به وجود نیامده است.از سوی دیگر امكان خرید و فروش در پایانه های فروش (POS) به وجود می آید و فرد با مراجعه به فروشگاه و بدون پرداخت وجه از طریق دستگاه، اقدام به پرداخت پول می كند.دكتر بیدآباد عدم وجود اعتماد كافی در هنگام استفاده از دستگاه های (POS) را یكی از عوامل عدم استفاده مردم می داند: هنوز فروشنده و خریدار از این دستگاه ها مطمئن نیستند و دیگر اینكه در مواقعی میزان خرید به لحاظ ریالی آن قدر كم است كه احتیاج به حمل مبالغ زیاد پول نیست و وقتی ارقام، كوچك و حمل، ساده و بی زحمت است، آنها ترجیح می دهند از پول استفاده كنند تا دیگر از ابهاماتی كه در اثر نقص كارت ها ایجاد می شود، خبری نباشد.یكی دیگر از دلایل اقبال كم كارت های اعتباری، عدم آشنایی برخی افراد با نحوه عملیات دریافت و پرداخت است. علاوه بر آن، قواعد حقوقی كافی برای اینكه در صورت تخلف بتوان اقامه دعوا كرد مهیا نیست، اگر عملیات با صحت صورت نگیرد، امكانات لازم برای گرفتن حق وجود ندارد. این مجموعه دست به دست هم داده و استفاده از كارت های اعتباری را ضعیف كرده اند و علاوه براین، تعداد فروشگاه هایی كه مجهز به دستگاه دریافت كارت هستند هنوز چندان فراگیر نشده است.كارت های اعتباری عملا وسیله ای برای دریافت و پرداخت است و باعث كارایی این عملیات می شود به شرطی كه از توانایی های آن استفاده شود.اگر تجارت الكترونیك در ایران رونق بگیرد این كارت ها، اعتبار زیادی پیدا می كنند. اگر تمام نقاط فروش كالا مجهز به دستگاه برای استفاده كارت ها باشند اوضاع بهتر می شود.
اما فراگیری این كارت ها تاثیری در اقتصاد كلان جامعه ندارد، چون این عملیات تجاری است كه نحوه بهبود اقتصاد را تعیین می كند و نه ابزار پرداخت. مهم نیست پرداخت با چه وسیله ای صورت بگیرد، مهم كالایی است كه رد و بدل می شود، پس كارت های اعتباری اثری در رونق اقتصادی ندارند، اما به جریان دریافت و پرداخت سرعت می بخشند، یعنی حجم عملیات دستی و استفاده از پول نقد را كاهش داده، باعث افزایش بازدهی پرسنل مرتبط با بخش دریافت و پرداخت می شوند. از سوی دیگر استفاده كمتر از پول باعث كاهش استهلاك اسكناس و كاهش هزینه تولید آن می شود. دكتر بید آباد بر این عقیده است كه مردم ما همواره برای هزینه های روزمره، مقداری پول نزد خود نگهداری كرده و باقی آن را در حساب های بانكی می گذارند و با فعال شدن كارت های اعتباری ممكن است تا حدودی این رقم پول در جیب یا كیف اشخاص پایین بیاید، اما این مبلغ قابل اندازه گیری نیست و وقتی می توان راجع به آن صحبت كرد كه كارت ها وضعیت پررونق تری پیدا كند. یكی دیگر از ضعف های كارت های اعتباری در ایران عدم بین المللی بودن آنهاست، به خاطر عدم عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی، فعلا این مشكل وجود دارد و این مسئله كارایی كارت های اعتباری را محدود كرده است. به عنوان مثال امكان خرید و رزرو بلیت هواپیما در پروازهای خارجی وجود ندارد و برخی از كارت ها فقط در برخی از كشورهای حوزه خلیج فارس قابل استفاده است، اما دكتر حسین كدخدایی در پاسخ به این سئوال كه چه چیز باعث می شود مردم ما در خریدها و پرداخت های روزمره تنها از پول نقد استفاده كنند، می گوید: یكی از مشخصه های كشور های در حال توسعه استفاده رایج و فیزیكی از پول است، یعنی اصل اقتصاد این كشور ها بر پایه اسكناس و مسكوك بوده، چك و دیگر اسناد جایگزین پول مثل اوراق معتبر بانكی، كاربرد كمتری دارند و استفاده از آنها در معاملات رایج نیست. مثلا در كشور ما برای پرداخت های زیر ۵۰ هزار تومان اصلا چك مسافرتی كه معمول است وجود ندارد و استفاده از چك های شخصی هم در عرف اقتصادمان معمول نیست. جامعه ما به استفاده از پول نقد عادت دارد، اما این روزها استفاده از عابربانك ها هم رایج شده، اما در این میان دو قشر ممكن است از این عابربانك ها استفاده نكنند؛ یكی آن دسته كه با دستگاه ها آشنایی نداشته و آن را یك عملیات پیچیده كامپیوتری فرض می كنند و با ماشین بیگانه اند، اینها معمولا افراد مسن هستند. گروه دوم آنهایی هستند كه دریافت و پرداخت آنچنانی ندارند و ترجیح می دهند برای انجام خرده عملیات های بانكی به داخل بانك مراجعه كرده و از پول نقد استفاده كنند، البته این روزها عابر بانك ها هم دارای صف های عریض و طویل شده و چندان تفاوتی با گیشه های داخل بانك ندارند، اما دكتر كدخدایی مشكل اساسی استفاده از كارت های اعتباری را عدم تجهیز همه فروشگا ه ها و مراكز خرید به دستگاه های پرداخت می داند. باید همه مراكز خرید، اماكن عمومی، پمپ بنزین ها و ... به دستگاه مجهز شوند. مشكل دیگر بهره ای است كه شخص مجبور است به بانك بپردازد كه گاه باعث می شود شخص پرداخت نقدی را ترجیح دهد و البته اگر شخص اضافه بر مانده موجودی از اعتبار كارت استفاده كند، مجبور به پرداخت بهره اضافی می شود و باید صورتحساب اضافه برداشت را هم پرداخت كند.در ضمن تضمینی كه بانك در قبال ارائه كارت از مشتری طلب می كند هم یكی از موانع استفاده از آنهاست، ضامن معتبر، سفته و ... باعث عدم رغبت مردم می شود. دكتر كد خدایی معتقد است كه باید در این زمینه فرهنگسازی شود، یعنی سختگیری ها كمتر شده و از مبالغ پایین به همه اقشار مردم كارت اعتباری بدهند تا فرهنگ استفاده از آن همه گیر شود و نهایتا قدم به قدم پیش برویم. باید در این زمینه موانع رفع شود، همانطور كه چراغ قرمزها و چهارراه ها برداشته شده، باید گره های این مسئله هم از بین برود. رواج استفاده از پول یك گره اقتصادی است. رواج استفاده از كارت های اعتباری می تواند به نفع اقتصاد كلان باشد، اما این امر در كوتاه مدت امكانپذیر نیست، باید فرهنگسازی در همه ابعاد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی صورت بگیرد. در كلاس ها با آموزش های لازم فرهنگسازی شود، در این زمینه هم لازم است یك دوره اجبار و الزام وجود داشته باشد، مثلا همانطور كه مردم مجبور شده اند كارت ملی داشته باشند، مجبور شوند از كارت اعتباری استفاده كنند. اما دكتر جمشید پژویان خود از اولین كسانی است كه از خدمات یكی از موسسات داخلی ارائه دهنده كارت اعتباری استفاده كرده است، او معتقد است كه گستردگی دامنه فعالیت و استفاده از این كارت ها مهمترین نكته است و اگر مثلا ۵۰ درصد مراكز خرید ما مجهز به دستگاه شوند، حتما استقبال از كارت های اعتباری افزایش می یابد. اگر قرار باشد شخص برای رسیدن به فروشگاه دارای دستگاه pos، مسافت زیادی را طی كند استفاده از كارت به صرفه نیست. اما استفاده از كارت های اعتباری باعث كاهش بخشی از هزینه ها می شود به عنوان مثال اگر شما پول كافی برای خرید نداشته باشید، می توانید از اعتبار كارت استفاده كنید.از سوی دیگر دكتر پژویان بر این عقیده است كه استفاده از كارت های اعتباری باعث می شود مردم حساب شده تر پول خرج كنند چون بانك برای آنها صورتحساب می فرستد و با گرفتن ركورد هر شخصی می فهمد كه چقدر خرج كرده و چقدر در حسابش موجودی دارد.از سوی دیگر ممكن است استفاده از این كارت ها به كاهش تورم هم كمك كند چون تورم رابطه مستقیم با قدرت خرید دارد و مردم وقتی پول نقد، یعنی اسكناس و مسكوك در دست دارند، بیشتر خرج می كنند. پرداخت بهره به بانك ها هم یك امر بدیهی است، یعنی شخص اگر از اعتبار استفاده كند، بهره می پردازد و در غیر این صورت اگر در فرصت مقرر تسویه حساب كند دیگر مجبور به پرداخت بهره نیست.اگر بخواهیم به یك جمع بندی در مورد مزایا و معایب استفاده از كارت های اعتباری برسیم، این نكات قابل توجه است: استفاده از كارت اعتباری باعث كاهش استفاده از پول كثیف و در نتیجه كاهش استهلاك و فرسودگی پول ها می شود. امكان استفاده از اعتبار كارت حتی در صورت كم بودن موجودی وجود دارد، ضریب امنیت كارت ها نسبت به پول در موقع سرقت بالاتر است و گرفتن ركورد و موجودی حساب باعث برنامه ریزی خود به خود برای موجودی می شود. و اما معایب استفاده از این كارت ها، فراگیر نبودن دستگاه های دریافت كارت در تمام مراكز خرید و مكان های عمومی سطح شهر، وجود خلاء های قانونی در صورت بروز مشكلات حقوقی، تعلق بهره هایی كه در صورت اضافه برداشت ایجاد می شود، تشویق مردم به خرید بیشتر، سرویس دهی محدود كارت های اعتباری داخلی و بین المللی نبودن آنها از جمله نقص هایی است كه در برخی موارد باعث عدم محبوبیت این كارت ها در بین مردم می شود. اما در نهایت انتخاب با خود شماست. هر شخصی باتوجه به روحیاتش می تواند تصمیم بگیرد كه از كارت اعتباری استفاده كند یا نه. به اعتقاد كارشناسان امور بانكی، شخص باید در این زمینه تحلیل هزینه و فایده كند مثلا كسانی كه همیشه می ترسند پول كم بیاورند و معمولا از وام استفاده نمی كنند و عادت به نسیه خریدن ندارند از طرفی مراجعه زود به زود به بانك برایشان كار سختی نیست، بهتر است از كارت های اعتباری استفاده نكنند. نبود امكان استفاده از كارت اعتباری یكی از مشكلات گردشگران ایرانی است چرا كه توریست ها نمی توانند در كشور ما از حساب شخصی خود برداشت كنند اما قرار است اقدامات تازه ای هم در این زمینه صورت بگیرد چون یكی از بانك های بزرگ دولتی خبر از صدور مستر كارت بین المللی داده است و عنوان كرده عدم عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی باعث نمی شود ما فعالیتی در این زمینه نداشته باشیم. اما در حال حاضر به علت تحریم، امكان اتصال به كارت های جهانی بین المللی وجود ندارد.كارت های اعتباری در دنیا معمول است و در ایران هم باید وجود داشته باشد البته در تمام سیستم های جدید الكترونیك، امكان نفوذ غیر،هك كردن و تقلب وجود دارد، همانطور كه در آمریكا شمار زیادی باند خلافكار اینترنتی وجود دارد كه به دزدی اطلاعات شخصی و شماره حساب های بانكی می پردازند. اخیرا هم یك خرابكار كامپیوتری توانسته به اطلاعات بیش از ۴۰میلیون دارنده كارت اعتباری در آمریكا و ژاپن دسترسی پیدا كند. پس بی دلیل نیست كه قرار است سیستم اثر انگشت جایگزین كارت های اعتباری شود. اما از سوی دیگر بد نیست بدانید كه سیستم دریافت كارت اعتباری ایران گاهی اوقات متفاوت از سیستم بین المللی است. به عنوان مثال در یكی از بانك های خصوصی شرط دریافت كارت اعتباری با هر موجودی، داشتن ۱۲۰درصد موجودی در حساب شخصی است. به عنوان مثال برای گرفتن كارت اعتباری با ۲۰۰ هزارتومان اعتبار، شخص دریافت كننده كارت باید ۲۴۰ هزار تومان موجودی در بانك داشته باشد و در عوض دیگر نیاز به معرفی ضامن و ارائه سفته وجودندارد. به هر حال هر سیستم جدیدی در اوایل راه با مشكلات و كاستی هایی مواجه است و هر چندكه در زمینه كارت های اعتباری هنوز با استانداردهای بین المللی فاصله داریم اما حداقل این امیدواری وجود دارد كه این سیستم در آینده ای نه چندان دور، پیشرفت كرده و مورد اقبال عمومی قرار بگیرد. در آن زمان معایب موجود فعلی رفع شده و بر مزیت این كارت ها افزوده می شود.الهام اناری

منبع : روزنامه همشهری