امنیت شغلی قربانی منازعات سیاسی

به بیان دیگر تنها علت های ناموافق اقتصادی نیستند كه فضای فعالیت بسامان مطبوعات و در نتیجه وضعیت شغلی روزنامه نگاران را به مخاطره می اندازند، بلكه تحولات و منازعات ناموافق سیاسی هم پیوسته امنیت شغلی روزنامه نگاران را تهدید می كنند. دكتر حسن نمك دوست استاد روزنامه نگاری دانشگاه علامه طباطبایی در این زمینه می گوید: ساختار مناسبات رسانه ای در كشور ما اساساً مسئله دار است و احساس ناامنی شغلی را در میان روزنامه نگاران مطبوعات مستقل و غیردولتی به شكل ها و شیوه های آشكار و نهان تولید و بازتولید می كند. در ایران دولت همیشه دست بالا را در فعالیت های رسانه ای داشته است. مطبوعات دولتی در مراحل راه اندازی، تیراژ گرفتن و جذب آگهی و حتی سال ها پس از تثبیت موقعیت از انواع یارانه های مستقیم و غیرمستقیم برخوردارند، در مقابل مطبوعات بخش خصوصی از هیچ یك از این امكانات بهره ای ندارند. در حقیقت فضای مطبوعاتی كشور اساساً یك فضای رقابتی نیست. حاصل این حمایت ناعادلانه از رسانه های حكومتی، وضعیت همیشه در خطر مطبوعات مستقل به لحاظ اقتصادی است. در همین رابطه دكتر محسنیان راد استاد دانشگاه و پژوهشگر كه در این مورد در كشورهای اسلامی تحقیقی انجام داده با اشاره به این موضوع كه میان ایران و دیگر كشورهای اسلامی در این زمینه تفاوت وجود ندارد می گوید: بحث ناامنی شغلی روزنامه نگاری یا شاید دقیق تر بگویم ناامنی شغل در پیام آفرینان رسانه ها در كشورهای در حال توسعه دارای وجوه مشتركی است. این كشورها به دلیل نداشتن ثبات سیاسی، نهادینه نشدن قواعد بازی در آنها و حرفه ای نبودن پیام آفرینان سبب به وجود آمدن شرایط مستمر احساس ناامنی در میان این گروه می شوند. این استاد دانشگاه این وضعیت را به جاده سنگلاخی تشبیه می كند و می گوید: این جاده سنگلاخ و خاكی نقشه ای ندارد و راننده مسابقه ای كه باید در آن براند راننده حرفه ای نیست و به همین دلیل در طول رانندگی احساس ناامنی می كند. این همانند وضعیتی است كه روزنامه نگار جهان سومی با آن روبه رو است و اغلب آنها مدتی در این حرفه مشغولند و سپس آن را كنار می گذارند. دكتر نمك دوست نیز در بخش دیگری از این مبحث با اشاره به وضعیت رادیو و تلویزیون در كشور می گوید: رادیو و تلویزیون در ایران در انحصار حكومت است. همین رادیو و تلویزیون انحصاری با وجود آنكه هر سال به میزان قابل توجهی از بودجه دولتی برخوردار است، برخلاف رویه مرسوم در تمام جهان، كه رادیو و تلویزیون های دولتی را از دریافت آگهی منع می كند، به مهم ترین رقیب مطبوعات در عرصه دریافت آگهی تبدیل شده است. اگر بر سهم رادیو و تلویزیون از بازار محدود آگهی، صفحات فراوان آگهی و نیازمندی های روزنامه های حكومتی و نیمه حكومتی را بیفزاییم، آن موقع در خطر بودن یكی از منابع اصلی نشریات مستقل آشكارتر می شود. این دو وضعیت سبب بروز یك شكاف به لحاظ چشم انداز شغلی میان روزنامه نگاران مطبوعات حكومتی و مطبوعات مستقل شده است. به این معنی كه كسانی كه در مطبوعات، خبرگزاری ها و سایت های خبری دولتی- حكومتی و یا واحدهای خبر رادیو و تلویزیون كار می كنند معمولاً از امنیت شغلی بالنسبه پایداری برخوردارند، حال آنكه همكاران آنها در مطبوعات مستقل و بخش خصوصی وضعیت خود را ناپایدار می یابند. البته این قاعده، استثنایی هم دارد و آن به هنگام تغییر مدیریت های كلان در كشور است؛ مانند تغییر دولت كه نگرانی هایی را نزد همكاران روزنامه نگار در مطبوعات و نهادهای رسانه ای دولتی ایجاد كرده است. عذرا دژم روزنامه نگار و دبیر تحریریه ماهنامه روند اقتصادی نیز با اشاره به این موضوع كه امنیت شغلی تعریفش را در حرفه روزنامه نگاری از دست داده می گوید: روزنامه نگار معاون وزیر، مدیركل و یا حتی رئیس دفتر یك مقام نیست كه با تغییر یك مقام با دلهره از دست دادن شغلش روبه رو شود، امری كه در كشور ما بسیار محسوس است و نشأت گرفته از فضای حاكم بر جامعه است. سنگینی فضای سیاسی بر مطبوعات كشور این نگرانی را دامن می زد كه با وزش هر نسیمی در این فضا باید در انتظار توفان در سوی دیگر بود. همین امر سبب می شود كه نشریات جامعه از نقل و انتقال قدرت به قول معروف فتیله ها را پایین بكشند تا شاید چند صباحی به عمر خود ادامه دهند. دكتر محسنیان راد با نگاه به شرایط حاكم در كشورهای مسلمان می گوید: این وضعیت در اندونزی نیز مشابه بود. در زمان حكومت سوكارنو، مالكین دو رسانه رادیو و تلویزیون اقوام و فامیل رئیس جمهور بودند و با سرنگونی وی نظام این رسانه به هم ریخت. در بسیاری از كشورهای آفریقایی نگاه حكومت ها به رسانه ها و كاركرد آنها دور از واقعیت است. خیلی از سردمداران در این حكومت ها توقع دارند كه رسانه ها مبلغ حكومت بوده و خطاها را پرده پوشی كنند. روزنامه نگاران در این كشورها باید مدح و ثنا گویند و وقتی كه كودتا در این كشورها رخ می دهد چه وضعیتی در انتظار این پیام آفرینان است. وی همچنین قوانین كشورها را در بروز این ناامنی موثر می داند و می گوید: قوانین در كشورهای اینچنینی در كاغذ یك جور و در اجرا به گونه ای دیگر است. به طور مثال در قانون تصویب شده در مجلس كوپن فروشی جرم است حال اینكه سال ها است كه این كار انجام می شود. به تعبیر دیگر قوانین مربوط به مطبوعات قوانینی از جنس فولاد نیست بلكه جنسی ژله ای دارد و به راحتی قابل چشم پوشی است. دكتر نمك دوست نیز با اشاره به تاثیرات منازعات سیاسی در امنیت فعالان رسانه ای می گوید: انتقال منازعات حزبی از سوی جناح های مختلف حاكمیت به فضای فعالیت های مطبوعاتی از معضلات اصلی است. هنگامی كه پیكره اصلی روزنامه های كشور از سوی بخش ها و جناح های گوناگون و بعضاً متخالف حاكمیت منتشر می شود و بازتاب دهنده منازعات سیاسی میان آنها است، طبعاً كسانی هم چاره كار را در تعطیلی نشریات جناح رقیب می جویند. در منازعات سیاسی، قربانی دادن امر رایجی است. چه بسا برخی جناح ها برای دستیابی به هدف های كاملاً غیرمطبوعاتی حاضر به قربانی كردن مطبوعات خود شوند. آستانه نقدپذیری در كشور ما اساساً پایین و گستره مناطق ممنوعه وسیع است. در عین حال سنت، میزان و دوره های برخورداری مطبوعات از آزادی بیان، محدود است. اگر بر این كاستی ها سوءبرداشت ها و سوءنیت ها را بیفزاییم، دشواری كار برای روزنامه نگاران دوچندان می شود. عذرا دژم نیز در همین خصوص می گوید: مشكل دیگر مطبوعات كه در این سال ها كاملاً محسوس است حضور افرادی در این حوزه است كه بیش از اینكه روزنامه نگار باشند سیاسی اند.این گروه به جای تشكیل حزب و معرفی یك ارگان برای انتشار دیدگاه های حزب به هر دلیلی چنین نكرده و راهی دیگر در پیش گرفته و وارد فضای مطبوعاتی شدند. همین امر نیز بیشترین آسیب را به امنیت شغلی روزنامه نگاران وارد كرده است. این آسیب سبب دور شدن تنی چند از روزنامه نگاران باتجربه از فضای مطبوعاتی شده كه تاثیر مستقیم آن را در فعالیت روزنامه نگاران جوان می توان مشاهده كرد. دكتر محسنیان راد یكی دیگر از مسائل را سوءاستفاده دولت ها از عدم امنیت روزنامه نگاران عنوان می كند و می گوید: در این كشورها برای سرپوشی خطاها از انواع راه ها چون دادن سكه یا... استفاده می شود. وی با اشاره به ضریب دسترسی پایین به رسانه ها در این كشورها همچنین گفت: جزیره ای بودن زبان از نكات مهم در این خصوص است زیرا زبان های این كشورها در جهان چندان متداول نیست ضمن آنكه سطح سواد و یا بهتر بگویم معدل سواد در این كشورها پایین است و بازار رسانه ای محدود سبب درآمد پایین روزنامه نگاران می شود. از طرفی چون این روزنامه نگاران حرفه ای نیستند پدیده خودسانسوری در اثر وجود ناامنی در آنها وجود دارد.


نیكی محجوب

منبع : روزنامه شرق