قلعه فلک‌الافلاک ، خرم‌آباد

بر فراز یك تپه بزرگ سنگی در میان شهر خرم‌آباد، قلعه‌ معروف و تاریخی «فلك‌الافلاك» قرار دارد. از زیر تپه‌ای كه قلعه روی آن ساخته شده، یك چشمه بزرگ و پرآب جاری است. پایه‌های قلعه روی تیغه‌های سنگی استوار شده است. تاریخ بنا و نام سازنده اصلی آن مشخص نیست، ولی در گذشته به نام قلعه «شاپورخواست» مشهور بوده است. بیش‌تر تاریخ‌نگاران اسلامی نیز این قلعه را به همین نام در آثار خود ذكر كرده‌اند. از اوایل قرن هشتم، پس از بنای شهر جدید خرم‌آباد، قلعه نیز به این نام خوانده شده است.
نام «فلك‌الافلاك» از زمان قاجاریه بر این قلعه گذاشته شد و با گذشت زمان، تغییراتی در وضع ظاهری آن ایجاد شد؛ ولی اصالت بنا و ساختمان تاق و برج‌های آن هم‌چنان دور از دگرگونی باقی مانده‌اند.
قلعه دارای هشت برج است. محیط كلی آن 228/60 متر و ارتفاعِ بلندترین دیوار آن تا سطح تپه 22/5 متر می‌باشد. در گذشته، تمام قلعه یك صحن داشت؛ اما در دوره‌های بعد، با ساختن چند اتاق در وسط قلعه، آن را به دو قسمت تقسیم كردند.
درِ ورودی قلعه در شمال آن 2/10 متر پهنا و 3 متر بلندی دارد. این در، به یك راهروی سرپوشیده منتهی می‌شود كه در داخل آن در سمت غربی،‌ دو اتاق و در سمت شرقی آن یك اتاق وجود دارد. این راهرو با شیب كم، پس از یك پیچ، به سمت شرق با اولین صحن مرتبط می‌شود.
صحن اول 22/5×31 متر و طول آن شمالی - جنوبی است و هشت اتاق دارد. در شمال شرقی آن، راهرویی ساخته شده كه با هفت پله به محوطه‌ای كه چاه معروف قلعه در آن واقع شده است، منتهی می‌شود. عمق این چاه تا انتهای تپه و تا چشمه زیر تپه می‌رسد. در گذشته، آب مورد نیاز ساكنان قلعه از این چاه تأمین می‌شده است. دهانه چاه، چهارگوش و هر ضلع آن 2/75 متر و دیواره آن تا اندازه‌ای كه اكنون پیدا است (تا عمق هفت متری) با آجر ساخته شده است. در این عمق، دهانه‌ چاه را مسدود كرده و طوری دیواره آن را ساخته‌اند كه بتوانند روی آن را در هر چند متر بپوشانند. درباره این چاه افسانه‌های بسیاری ساخته و پرداخته شده است.
در جنوب قلعه، راهرویی وجود دارد كه به صحن قلعه راه دارد. طول این راهرو 22 متر است و در سمت چپ آن، آبریزگاه قلعه ساخته شده است. در سمت دیگر قلعه، راهی وجود دارد كه به پشت بام قلعه می‌رود.
صحن دوم قلعه، مستطیل شكل و مساحت آن 21×29 متر است. طول این صحن به صورت شرقی - غربی است و 16 اتاق و 11 كفش‌كن در بین اتاق‌ها قرار دارد. كف اتاق‌ها، یك متر و نیم بلندتر از كف حیاط است و ورودی آن‌ها، دارای چهار پله است. در قست جنوبی آن سه اتاق به طول و عرض 3/80×10/8 متر و سه كفش‌كن به اندازه 1/9×10/8 متر ساخته شده است. اتاق‌های وسطی و غربی درازترند و به دو برج جنوبی منتهی می‌شوند. در شمال قلعه، چهار اتاق و چهار كفش‌كن وجود دارد كه بزرگ‌ترین آن‌ها، اتاقی است كه سه ستون دارد. اتاق دیگر دو ستون دارد. هر ستون، قطری به اندازه 9/7×9/7 متر دارد، و در هر اتاق دو پنجره‌ شمالی و دو درِ جنوبی ساخته شده است.
سمت شرقی آن دارای پنج اتاق و دو كفش‌كن است كه یكی از اتاق‌ها به داخل برج راه دارد و در دیوار برج، چند مزقل ساخته شده است. تاق برج‌ها، مُقَرنَسی است كه با تاق‌های زنجیره‌ای به هم متصل‌اند و با آجرهای قرمز و بزرگ ساخته شده‌اند. بلندترین دیوارهای خارجی قلعه در این سمت واقع شده‌اند. در سمت غربی قلعه، برجی تازه‌ساز است با چهار اتاق و دو راهرو، كه درازا و پهنای هر یك از اتاق‌های آن 3×5 متر است.
در شمال شرقی آن نیز، راهرویی است كه به اتاقی تاریك كه گویا زندان بوده است،‌ منتهی می‌شود. این راهرو، هم‌چنین به پله‌هایی كه برای رسیدن به پشت‌بام ساخته شده‌اند، راه دارد. یكی از برج‌های شمالی قلعه در سال 1328 هجری شمسی فرو ریخت و ارتش وقت آن را دوباره بازسازی كرد.
كنگره‌های قلعه، گویا به فرمان رضاشاه ساخته شده‌اند. در اطراف تپه نیز آثار سنگ‌قلوه‌ای دیده می‌شود و برج‌های جنوبی بر بنای سنگ قلوه‌ای نهاده شده‌اند.
قلعه فلك‌الافلاك در دوره پهلوی محل نگهداری زندانیان سیاسی بود و بیشتر زندانیان سیاسی قدیمی بخشی از عمر خود را در این قلعه گذرانده‌اند. این قلعه، یكی از بناهای تاریخی است كه با گذشت زمان هنوز استوار و پابرجا مانده و اثری مهم و محكم با جاذبه‌های جهانگردی فراوان است. بخشی از این قلعه به موزه تبدیل شده است.