شنبه, ۲۹ دی, ۱۴۰۳ / 18 January, 2025
مجله ویستا
ده قرن دانشنامه نویسی در ایران
نخستین تلاش در روشمند كردن دانشنامهنگاری در سال ۱۶۲۰ صورت گرفت. در این تاریخ سیاستمدار و فیلسوف انگلیسی، فرانسیس بیكن (۱۵۶۱-۱۶۲۶ م) با اثر خود <احیای علوم كبیر> ساختاری را برای دانشنامه در سه بخش عمده (طبیعت، انسان و تاثیر انسان در طبیعت) ترتیب داد. (انكارتا، ۲۰۰۱، ذیل <>Encyclopedia)
سده هجدهم تا بیستم را میتوان دوره تحول دانشنامهنگاری در غرب و متعاقب آن در جهان دانست كه حاصل تحول فلسفی و فرهنگی موسوم به <روشنگری> بود. از آثار مهم این دوره كتابی از افرایم چیمبرز (۱۶۸۰-۱۷۴۰م) است با نام فرهنگ جهانی هنرها و علوم در دو جلد. به همین سبب او را پدر دانشنامهنگارینوین مینامند.
به نقل از: مقدسی، مهناز (۱۳۸۴). دانشنامههای ایرانی. تهران. دفتر پژوهشهای فرهنگی.
● دانشنامههای سده پنجم تا چهاردهم هجری
▪ دانشنامه علائی، نوشته ابنسینا و ابوعبید جوزجانی، قرن پنجم هجری، در فلسفه
▪ بهمنیار بن مرزبان آذربایجانی، ترجمهشده از عربی به فارسی
▪ نزهتنامه علائی، نوشته شاهمردان ابن ابیالخیر رازی، قرن ششم هجری، در علوم طبیعی
▪ بحر الفوائد، نویسنده ناشناس، قرن ششم هجری، در علوم مذهبی
▪ یواقیت العلوم و دراری النجوم، نویسنده ناشناس، قرن ششم هجری، در علوم مذهبی
▪ عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات، نوشته محمد بن محمود بن احمد طوسی سلمانی، قرن ششم هجری، در علوم مذهبی
▪ جامع العلوم، نوشته امام فخرالدین محمد بن عمر رازی، قرن ششم هجری، عمومی
▪ الرساله الكمالیه فی الحقایق الالهیه، نوشته فخرالدین رازی، قرن ششم هجری
▪ فرخنامه جمالی، نوشته ابوبكر جمالی یزدی، قرن ششم هجری، در علوم طبیعی
▪ نوادر التبادر لتحفه البهادر، نوشته شمسالدین دنیسری، قرن هفتم هجری، در علوم طبیعی
▪ دره التاج لغره الدباج، نوشته قطبالدین شیرازی، قرن هفتم و هشتم هجری، در فلسفه
▪ نفایس الفنون فی عرائس العیون، نوشته شمسالدین محمد بن محمود آملی، قرن هشتم هجری، عمومی
▪ نزهه القلوب، نوشته حمدالله مستوفی، قرن هشتم هجری، در جغرافیا
▪ مونسنامه، نویسنده نامعلوم، قرن هشتم هجری
▪ ریاض الناصحین، نوشته محمد بن محمد جامی الماسی حنفی، قرن نهم هجری
▪ دانشنامه جهان، نوشته غیاثالدین علی حسینی اصفهانی، قرن نهم هجری، در فلسفه و علوم طبیعی
▪ گنج معنی، نوشته ابونصر محمد محمودی بخارایی، قرن دهم هجری
▪ جواهر العلوم همایونی، نوشته محمد فاضل مسكینی قاضی سمرقندی، قرن دهم هجری
▪ ریاض الابرار، نوشته ملاحسین عقیلی رستمداری، قرن دهم هجری
▪ سلم السماوات، نوشته ابوالقاسم انصاری كازرونی، قرن یازدهم هجری، در علوم مذهبی
▪ كشكول، نوشته میرزا سلطان محمود، قرن یازدهم هجری
▪ گنج بادآورده صاحبقرانی، نوشته امانالله خان كابلی شیرازی، قرن یازدهم هجری، در پزشكی
▪ شاهد صادق، نوشته میرزا صادق اصفهانی، قرن یازدهم هجری
▪ شجره دانش، نوشته نظامالدین احمد گیلانی، قرن یازدهم هجری، به عربی و فارسی
▪ تحفه الهند، نوشته میرزاخان بن فخرالدین محمد، قرن یازدهم هجری، درباره هند
▪ عقول عشره، نوشته محمد براری امی، قرن یازدهم هجری
▪ بهارستان علوم، نوشته ملا قطب طالقانی، قرن دوازدهم هجری
▪ رشحات الفنون، نوشته امینالدین خان حسینی هروی، قرن دوازدهم هجری
▪ جنات الخلود، نوشته میرزا محمدرضا مومن امامی مدرس، قرن دوازدهم هجری
▪ كشاف اصطلاحات فنون، نوشته محمداعلی بن علی تهانوی، قرن دوازدهم هجری، به عربی و فارسی
▪ گنجینه صادق، نوشته شاكرخان صادق بهادر، قرن دوازدهم هجری
▪ مختصر مفید، نوشته محمداسلم بنگالی پندوایی، قرن سیزدهم هجری
▪ ریاض الجنه، نوشته محمد حسن حسینی زنوزی، قرن سیزدهم هجری
▪ بحر العلوم، نوشته محمد حسن حسینی زنوزی، قرن سیزدهم هجری
▪ مطالع الهند یا مطلع الهند، نوشته سلامت علی طبیب، قرن سیزدهم هجری
▪ قواعد المصدرین، نوشته احمدالله بن محمدواحد قریشی، قرن سیزدهم هجری
▪ مطلع العلوم و مجمع الفنون، نوشته واجدعلی خان هوگلی، قرن سیزدهم هجری
▪ دایرهالمعارف اعلمی، نوشته محمدحسین اعلمی مهرجانی، قرن چهاردهم هجری، درباره تشیع دانشنامههای معاصر
▪ نامه دانشوران ناصری، نوشته جمعی (به سرپرستی علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه و محمدحسن خان اعتمادالسلطنه)، انتشار ۱۲۹۶ تا ۱۳۲۴ ق.
▪ فرهنگنامه نفیسی نوشته سعید نفیسی، انتشار ۱۳۱۹ ش.
▪ لغتنامه دهخدا نوشته جمعی (به سرپرستی علیاكبر دهخدا، محمد معین، سید جعفر شهیدی، و محمد دبیرسیاقی)، انتشار ۱۳۲۵ تا ۱۳۵۹ ش.
▪ دایرهالمعارف فارسی، نوشته و ترجمه جمعی (به سرپرستی غلامحسین مصاحب و رضا اقصی)، مبتنی بر دانشنامه كلمبیا وایكینگ، انتشار ۱۳۴۵ تا ۱۳۷۴ ش.
▪ ایرانشهر، نوشته جمعی، انتشار ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ ش.، درباره ایران
▪ دانشنامه ایران و اسلام، نوشته و ترجمه جمعی (به سرپرستی احسان یارشاطر)، مبتنی بر دایرهالمعارف اسلام، انتشار ۱۳۵۴ تا ۱۳۷۰ ش.
▪ دایرهالمعارف تشیع، به سرپرستی مهدی محقق، احمد صدر حاجسیدجوادی، كامران فانی، و بهاءالدین خرمشاهی، انتشار ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۳
▪ دانشنامه جهان اسلام، به سرپرستی مهدی محقق، نصرالله پورجوادی، سید مصطفی میرسلیم، و غلامعلی حداد عادل، انتشار ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۲
▪ دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، به سرپرستی سید محمدكاظم موسوی بجنوردی، انتشار ۱۳۶۷تا ۱۳۸۱
▪ دانشنامه ادب فارسی، به سرپرستی حسن انوشه، انتشار ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۲
▪ دانشنامه زبان و ادب فارسی در شبهقاره، انتشار ۱۳۸۰
▪ دانشنامه قرآن و قرآنپژوهی، نوشته بهاءالدین خرمشاهی و دیگران، انتشار ۱۳۷۷
▪ دایرهالمعارف هنر، نوشته رویین پاكباز، انتشار ۱۳۷۸
▪ دایرهالمعارف سازهای جهان، ترجمه حسین زندباف، انتشار ۱۳۷۶
▪ دایرهالمعارف موسیقی كهن ایرانی، به سرپرستی مهران پورمندان، انتشار ۱۳۷۹
▪ دایرهالمعارف سازهای ایران، نوشته محمدرضا درویشی، انتشار ۱۳۸۱
▪ دانشنامه فلسطین، به سرپرستی مجید صفاتاج، انتشار ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۲
▪ دانشنامه امام علی (ع)، به سرپرستی علیاكبر رشاد، انتشار در ۱۳۸۰
▪ دایرهالمعارف ایمنی و بهداشت كار، ترجمه به سرپرستی محسن خواجه نوری، انتشار در ۱۳۷۹ و ۱۳۸۱
▪ دایرهالمعارف كتابداری و اطلاعرسانی، به سرپرستی عباس حری، انتشار ۱۳۸۱
▪ دانشنامه ایران باستان، نوشته هاشم رضی، انتشار ۱۳۸۱
▪ دانشنامه كوچك ایران، نوشته ژاله متحدین، انتشار ۱۳۸۱
▪ دانشنامهی فیزیك، سرویراستار محمدابراهیم ابوكاظمی، ترجمه از دایرهالمعارف فیزیك مكمیلن، انتشار ۱۳۸۱
▪ زندگینامه علمی دانشوران، زیر نظر احمد بیرشك و عربعلی رضایی، انتشار ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۵
▪ دانشنامه سیاسی، نوشته داریوش آشوری، انتشار۱۳۶۶
▪ فرهنگ اندیشه نو، ترجمه جمعی (سرویراستار ع. پاشایی)، انتشار ۱۳۶۹
▪ دایرهالمعارف علوم اجتماعی، نوشته باقر ساروخانی، انتشار ۱۳۷۰
▪ دانشنامه مزدیسنا، واژهنامه توضیحی آیین زرتشت، نوشته جهانگیر اوشیدری، انتشار ۱۳۷۱
▪ دانشنامه ماشینكاری، ترجمه احمد حجتی و دیگران، انتشار ۱۳۷۷
▪ دانشنامه جرمشناسی، نوشته علیحسین نجفی ابرندآبادی و حمید هاشمبیكی، انتشار ۱۳۷۷
▪ دایرهالمعارف هندسه، نوشته محمدهاشم رستمی، انتشار ۱۳۷۸
▪ دانشنامه كتابداری و اطلاعرسانی، گردآوری و ترجمه از پوری سلطانی و فروردین راستین، انتشار ۱۳۷۹
▪ دایرهالمعارف معماری جهان، ترجمه نادر روزرخ، انتشار ۱۳۸۱
▪ فرهنگ آثار، ترجمه و تالیف به سرپرستی رضا سیدحسینی (و زیر نظر اسماعیل سعادت، احمد سمیعی، رضا سیدحسینی، و ابوالحسن نجفی)، انتشار ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۳
● دانشنامههای ایرانی ، چاپ خارج از ایران
▪ دایرهالمعارف آریانا، انتشار ۱۳۲۸ تا ۱۳۴۸ در كابل به فارسی دری
▪ دایرهالمعارف شوروی تاجیك، انتشار ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۸ م. در دوشنبه به تاجیكی
▪ دایرهالمعارف ادبیات و صنعت تاجیك، انتشار ۱۹۸۸ و ۱۹۸۹ م. در دوشنبه به تاجیكی
▪ دانشنامه ایرانیكا، به سرپرستی احسان یارشاطر، انتشار ۱۹۸۲ تا - در نیویورك به انگلیسی
● دانشنامههای كودكان و نوجوانان
▪ فرهنگنامه طلایی، ترجمه و تالیف به سرپرستی رضا اقصی، انتشار ۱۳۴۶
▪ دایرهالمعارف خردسالان، نوشته مهرداد مهرین، انتشار ۱۳۵۰
▪ دایرهالمعارف جوانان، نوشته عبدالحسین سعیدیان، انتشار ۱۳۵۱
▪ دایرهالمعارف كودكان و نوجوانان، ترجمه و تالیف قاسم قالیباف و جواد محدثی، انتشار ۱۳۷۷
▪ فرهنگنامه كودكان و نوجوانان، زیر نظر توران میرهادی و ایرج جهانشاهی، انتشار۱۳۷۱ تا ۱۳۸۱
▪ دانشنامه كودكان و نوجوانان آكسفورد، ترجمه به سرپرستی مجید ملكان، انتشار ۱۳۸۰
▪ فرهنگنامه علمی دانشآموز، ترجمه محمود سالك، انتشار ۱۳۸۰
▪ دانشنامه كودكان و نوجوانان، زیر نظر كامران فانی، انتشار ۱۳۸۲
● دانشنامههای رایانهای (روی سیدی)
▪ ایرانیا شكوه گذشتهها
▪ ایران پل نور
▪ دایرهالمعارف طهران قدیم
▪ دانشنامه علوم
▪ دایرهالمعارف جامع اسلامی، به سرپرستی سیدمصطفی حسینی دشتی
▪ دایرهالمعارف سنگ
▪ دایرهالمعارف اتومبیل
▪ دایرهالمعارف نقاشی ایران
منابع
وسل، ژیوا. دایرهالمعارفهای فارسی: پژوهشی درباره نوعشناسی و طبقهبندی علوم. ترجمه محمدعلی امیرمعزی، چاپ اول، تهران: انتشارات توس - ۱۳۶۸
وسل، ژیوا. دایرهالمعارفهای فارسی: پژوهشی درباره نوعشناسی و طبقهبندی علوم. ترجمه محمدعلی امیرمعزی، چاپ اول، تهران: انتشارات توس - ۱۳۶۸
منبع : مجله صنعت چاپ
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست