برخورد با موج عربی در ساحل تعامل سازنده

بررسی قدرت موج سیاسی در سطح منطقه‌ای در نگاه نخست نیازمند تبیین خاستگاه پیدایی و گسترش آن است؛ چنانكه واكنش كشورهای عربی به اظهارات وزیر خارجه ایران در مجمع اقتصاد جهانی درباره طرح صلح عربی به واسطه برگزاری آن در اردن حائز اهمیت است.
اردن طی ماه‌های اخیر به قطب سیاسی منطقه‌ای از سوی كاخ سفید تبدیل شده كه در نهایت برای كسب جایگاهی همتراز شورای همكاری خلیج فارس دست و پنجه نرم می‌كند و با اتكا به این موقعیت فراهم‌كننده زمینه‌های موج‌سازی سیاسی در سطح منطقه و تسری آن است،چنانكه نخستین بار این اردن بود كه با طرح <هلا‌ل شیعی> خط‌كشی‌های عقیدتی- مذهبی را در زمین رقابت‌های سیاسی- معنوی خاورمیانه ایجاد و گفتمان جدیدی را مهندسی كرد.
واكنش اعراب میانه‌رو به تشكیك ایران در موفقیت‌آمیز بودن طرح صلح عربی كه پس از ۵ سال از تصویب آن در اجلا‌س بیروت، دیگر بار احیا شده و به صحنه سیاسی منطقه بازگشته است از همین منظر قابل بررسی است.
طرح مجدد و پیگیری مجدانه طرح صلح عربی در مقطع كنونی حاكی از نوعی امتیازگیری سیاسی با لحاظ موقعیت فعلی دولت اسرائیل و گرفتاری آمریكا در عراق است. محور مسائل خاورمیانه همچنان بر پایه مناقشه اعراب- اسرائیل می‌چرخد و حتی توصیه گروه مطالعاتی عراق به ریاست بیكر- همیلتون به حل مساله عراق با گوشه‌چشمی به مناقشه فلسطینی این گمانه را تقویت كرد كه آمریكا در شرایط كنونی اهتمام ویژه‌ای به حل كشمكش دیرپای خاورمیانه دارد و سفرهای مكرر دیك چنی معاون رئیس‌جمهور و كاندولیزا رایس وزیر خارجه آمریكا را در چارچوب تحرك‌بخشی به تلا‌ش‌های صلح قلمداد می‌كنند.
بر همین اساس، نیاز آمریكا به كشف فرمولی برای حل مساله اعراب- فلسطین از دید اعراب فرصتی فراهم آورده كه با پیشگامی در ارائه نسخه‌های صلح از امتیازات شرایط موجود حداكثر استفاده را ببرند. این تلا‌ش با تمایل ایالا‌ت متحده هم همسو است كه می‌كوشد به نحوی از انحا ارتباطی بین اسرائیل و كشورهای منطقه ایجاد كند. طرح صلح عربی با نظر داشت به موقعیت متزلزل دولت نخست‌وزیر اسرائیل، ایهود اولمرت را از سقوط حتمی نجات داد.
كشورهای عربی به تصور اینكه اولمرت در وضعیت سختی قرار دارد و بهترین زمان اخذ امتیاز است از تضعیف این طرح جلوگیری می‌كنند. طرح صلح عربی حاصل تفكر چند دهه كشورهای عرب میانه‌رو و راهی برای جلب رضایت آمریكا از یك سو و كمك به خروج آمریكا از موقعیت دشوار در عراق از سوی دیگر است.
پیگیری طرح صلح عربی همچنین برخاسته از نیاز درونی كشورهای عربی است؛ كشورهای عربی با مشاهده موفقیت‌های سیاسی - معنوی ایران در عراق و لبنان، از گسترش حیطه نفوذ ایران در صحنه فلسطین به شدت نگرانند و با وجود اینكه مناقشه فلسطین، مساله‌ای بین‌المللی - اسلا‌می است، سعی دارند حدود آن را به جهان عرب محدود كرده و به حل مناقشه خاورمیانه، هویتی عربی دهند.
انتظار می‌رود موج‌های ضدایرانی در كشورهای عربی تا حل و فصل روشن و صریح سوءتفاهمات و معضلا‌ت بینابین همچنان استمرار داشته باشد. چنانكه به‌رغم افت درگیری‌های طایفه‌ای در عراق، برخی كشورها درصددند با دمیدن در شیپور اختلا‌فات قومی - مذهبی در این كشور، پوششی مذهبی برای اغراض سیاسی خود یافته و به بزرگنمایی برخی اصطكاك‌ها بپردازند.
نگرش برخی كشورهای عربی منطقه به فعالیت‌های هسته‌ای ایران و تردید در صلح‌آمیز بودن و ادعای آلودگی‌های محیط زیستی آن هم بعد دیگری از موج كشورهای عربی است كه به سوی تهران گسیل داشته می‌شود. چنانكه طرح صلح عربی هم - آنگونه كه نشست اردن نشان داد - در حال تبدیل به بعد دیگری از موج ضدایرانی در منطقه است.
در این بین گفت‌وگوهای ایران و آمریكا در خصوص امنیت عراق در هفتم خرداد می‌تواند نشانگر تقویت رویكرد تعامل - مذاكره آمریكا با ایران از بین جبهه‌های مختلف برخورد تهران - واشنگتن باشد كه همزمان و به موازات هم پیگیری می‌شود. آمریكا در یك جبهه همچنان به برخورد تند با ایران ادامه می‌دهد و زبان هشدار - تهدید را انتخاب می‌كند.
از دیگر سو طی یادداشتی رسمی درخواست مذاكره با ایران در خصوص عراق را می‌دهد و همزمان با بسیج كشورهای منطقه فشارهای سیاسی و از طریق شورای امنیت فشارهای اقتصادی را بر تهران تحمیل می‌كند.
ایران در موقعیت فعلی می‌تواند با پیشبرد دیپلماسی تقابل سازنده به جای كناره‌گیری از تعامل با كشورهای عربی به گسترش رابطه با آنها پرداخته و محور تهران - ریاض را بیش از پیش تقویت كند تا زمینه‌های تحكیم موقعیت منطقه‌ای ایران فراهم شود.

صباح زنگنه
تحلیلگر مسایل خاورمیانه

منبع : روزنامه اعتماد ملی