به توانائی‌های کودک خود اعتماد کنید

تمامی کودکان می‌کوشند از همان نخستین سال‌های رشدشان با پرورش استعدادها، قابلیت‌ها و توانمندی‌هایشان احساس عزت نفس، ارزشمندی و کارآمدی را در خود پرورش دهند.
آن گروه از کودکانی که در این راه موفق می‌شوند با اعتمادبه‌نفس بیشتری در صدد مقابله با سختی‌ها و مشکلات گوناگون بر می‌آیند و سعی می‌کنند با جدیت، پشتکار و انگیزه وظایف خود را انجام دهند.
در حالی‌که کودکانی که عزت نفس پائینی دارند، نه تنها قادر به تصمیم‌گیری صحیح نیستند، بلکه به کمک و همراهی بیشتری برای انجام دادن وظایفشان نیاز دارند.
بدون شک پدر و مادر و اعضاء مؤثر خانواده‌ها نقشی مهم در آموزش توانائی‌ها و مهارت‌های گوناگون کودکانشان بر عهده دارند. آنها می‌توانند به فرزندشان کمک کنند تا از همان دوران کودکی با فراگیری مهارت‌های مختلف (مهارت‌های حرکتی، کلامی، شناختی، اجتماعی و ...)، شناخت پدیده‌های محیطی و کسب تجربه‌های متنوع، اعتمادبه‌نفس خود را افزایش دهند، چراکه هنگام ورود به مدرسه و اجتماع، باید بتوانند آگاهانه تصمیم بگیرند، مستقلانه انتخاب کنند و مسئولانه سختی‌های زندگی را به چالش بکشند.
در این خصوص به چند نکته اشاره می‌شود:
▪ کودک را مورد تشویق و حمایت خود قرار دهید.
کودکان میزان ارزش واعتبار خود را به آن‌چه که شما دربارهٔ آنها می‌اندیشید می‌گوئید، می‌دانند، ”عالیه! کاری که تو انجام دادی، کار سختی بود و تو توانستی از عهدهٔ انجام آن برآئی.“ این جمله‌ای است که اغلب کودکان خردسال نیاز به شنیدن مکرر آن دارند. به کودک اطمینان دهید که اشتباه کردن، بخشی از تلاش کردن و بزرگ شدن است.
▪ به سخنان کودک فعالانه گوش دهید.
تکرار کردن کلام کودک و آن‌چه که او گفته است موجب اطمینان شما از صحبت‌های او می‌شود و کودک را تشویق می‌کند تا سخنانش را با اعتماد بیشتری ادامه دهد.
▪ احساس‌ها و هیجان‌های مختلف را به کودک معرفی کنید.
کودک را نسبت به احساس‌های طبیعی‌اش (ترس، شادی، خشم، غم، ....) آگاه سازید و به او کمک نمائید تا این هیجان‌ها را در خود شناسائی کند و بکوشد آنها را با استفاده از روش‌های کلامی بیان کند. برای مثال، ”من امروز ناراحتم، چون...“، یا ”من احساس شادی و خوشحالی می‌کنم، وقتی که ...“
▪ هنگام مطرح نمودن اشتباه‌های کودک، رفتارهای اشتباه او، را مدنظر داشته باشید، نه شخصیت کودک را.
گاهی پدر و مادر هنگام انتقاد کردن از فرزندشان دچار این اشتباه می‌شوند. اما باید در نظر داشته باشند که زمانی‌که قصد دارند عمل اشتباه کودک را برایش توضیح دهند، گفته‌هایشان طوری نباشد که شخصیت و وجود کودک را مورد نقد قرار دهد برای مثال، به‌جای گفتن، ”تو بچهٔ بی‌ادب و بدی هستی ...“، بهتر است بگویند، ”رفتار تو با دوستت خیلی تند و بی‌ادبانه بود، بهتر است از او دلجوئی کنی.“ علاوه بر این، والدین باید مراقب انتقاد کردن‌های مکرر خود باشند، زیرا سرزنش کردن‌های پی‌درپی کودک موجب کاهش اعتمادبه‌نفس و احساس بی‌کفایتی در کودک می‌شود و همین امر در دراز مدت می‌تواند او را دچار احساس حقارت و خود کم‌بینی کند. بنابراین، هنگام انتقاد از کودک سعی کنید کلامتان روشن، شفاف و واضح باشد . فقط عمل او را مدنظر داشته باشید. این روش کمک می‌کند تا کودک هر روز رفتارهای ناپسند خود را کم کند.
▪ به سلیقه، علاقه و آن‌چه که کودک دوست دارد حتی اگر نظر او مورد تأیید شما نباشد ـ احترام گذارید.
گوش دادن به سخنان کودک، توجه به کارها و فعالیت‌هائی که او در مهدکودک و مدرسه انجام می‌دهد، موجب ارج نهادن به او و برنامه‌هایش می‌شود.
▪ ترس‌ها، نگرانی‌ها و اضطراب‌هائی که کودک در شرایط مختلف احساس می‌کند را بپذیرید و از او بخواهید که آنها را با شما در میان بگذارد.
سعی کنید به‌جای نادیده گرفتن مشکل کودک، آن را حل و فصل کنید و موجب آرامش فکری کودک شوید. برای مثال، هنگامی که کودک می‌گوید، ”من درس ریاضی را اصلاً نمی‌فهمم.“ به او بگوئید، ”بدون شک اگر کمی سعی و دقت کنی، آن را یاد خواهی گرفت. کجا اشکال داری، تا من به تو کمک کنم.“ گفتن جمله‌هائی مثل، ”تو یک احمق هستی،...“ یا ”تو از اول هم ضعیف بودی،....“، نه تنها کمکی به کودک نمی‌کند، بلکه موجب نگرانی و اضطراب بیشتر کودک از درس ریاضی هم می‌شود.
▪ هنگام صحبت کردن دربارهٔ کودک، همیشه بر نقاط قوت او ـ و نه نقاط ضعف او ـ تأکید داشته باشید.
تعریف کردن از توانائی‌های کودک موجب تقویت آنها و نادیده گرتفن ضعف‌های کودک موجب کاهش و از بین رفتن آنها می‌شود. اغلب کودکان ضعف‌ها، ناتوانی‌ها و کارهائی را که نمی‌توانند انجام دهند، را خوب می‌شناسند. ممکن است با به رخ کشیدن این جنبه از وجودشان، اعتمادبه‌نفس آنها را از بین ببرید. به همین دلیل بهتر است سعی کنید همواره با حمایت و تشویق خود، به آنها انگیزه و نیرو برای تلاش و کوشش بیشتر بدهید.
▪ روحیهٔ استقلال‌طلبی را در کودک تقویت کنید.
کودک را تشویق کنید تا کارها، فعالیت‌ها و موضوع‌های جدید را بیازماید. تجربه کردن، موجب تقویت اعتماد او به توانائی‌هایش می‌شود علاوه بر آن کودک می‌تواند از اشتباه‌هائی که در این زمینه‌ها انجام می‌دهد، درس‌های ساده و فراوانی بگیرد.
▪ همیشه ”با“ کودک بخندید نه ”به“ او.
▪ سعی کنید همواره تمرکزتان بر موفقیت‌های کودک باشد.
نقاشی کردن، شعر خواندن، دوچرخه سواری، دویدن و ... از جمله کارهائی هستند که اغلب کودکان در انجام دادن آنها موفق هستند. هیچ‌گاه بر شکست‌های کودک تکیه نکنید.
▪ در عمل به کودک نشان دهید که به توانائی‌های او اعتماد دارید.
تلاش‌های او را مهم و ارزشمند بدانید و موفقیت‌هایش را ارج بنهید.
● روش‌های تقویت خودباوری در کودکان
پدر و مادر بهتر از هر فرد دیگری توانائی‌های کودک خود را می‌شناسند. آنها خوب می‌دانند هنگامی‌ که فرزند خردسالشان هنوز نمی‌تواند یک لیوان پر از شیر یا سینی غذایش را در دست بگیرد و به اتاق بیاورد، گفتن جمله‌هائی مثل، ”جلوی پایت را نگاه کن ...“، ”تو نمی‌توانی آن را بیاوری ...“، ”من که به تو گفتم این کار را نکن ...“ نمی‌تواند کمکی به او بکند.
در عوض می‌کوشند با حفظ آرامش خود، کمی صبر و شکیبائی به خرج دهند تا کودک کارش را انجام دهد، آن‌گاه اگر کودک به کمک احتیاج داشت (قدری شیر به زمین ریخت، یا ظرف سوپ کمی در سینی لب زد)، به یاری او می‌شتابند (زمین یا سینی را تمیز می‌کنند.)
این‌گونه حمایت‌کردن‌های پدر و مادر، این احساس را در کودک به وجود می‌آورد که حتی اگر مرتکب اشتباهی شود، باز هم قابل جبران است. در چنین مواردی، می‌توان به کودک گفت، ”تو سعی خودت را کردی که کار را درست انجام دهی، اما متأسفانه نشد.
مهم نیست، تو می‌توانی بار دیگر تلاشت را بکنی تا بالاخره موفق شوی.“ اگر کودک چند بار جمله‌هائی از والدینش بشنود که ”تو نمی‌توانی ...“ ”تو خراب‌کاری می‌کنی“ و ... ممکن است این ناتوانی را در خود درونی سازد و باور کند که واقعاً توان انجام هیچ‌ کاری را ندارد و همهٔ کارها را خراب می‌کند. در این‌گونه موارد بهتر است، پدر و مادر دربارهٔ اشتباه کردن‌های خودشان با کودک صحبت کنند و به او بگویند، ”همه اشتباه می‌کنند و چند بار خراب‌کاری نباید مانع از تلاش بیشتر تو شود.“ کودکان از شنیدن درس‌ها و تجربه‌های دوران کودکی والدینشان به نکات بسیاری پی می‌برند.
سعی کنید همیشه قبل از گفتن جملاتی که می‌خواهید به فرزندتان بگوئید، کمی راجع‌به آن فکر کنید. حرف زدن بدون فکر ممکن است موجب پشیمانی شما شود زیرا شاید پس از آن‌که جمله‌تان را به زبان آوردید، پیش خود فکر کنید، کاش حرفم را به این صراحت به فرزندم نمی‌گفتم.بسیار از کلمه‌ها و عبارت‌هائی که بار منفی دارند و کودک آنها را از زبان پدر و مادرش خطاب به خود می‌شنود، می‌توانند تأثیری مخرب، ویرانگر و آزار دهنده بر فکر و روان کودک داشته باشد. برخی از این توصیف‌ها تا مدت‌ها در فکر کودک جای می‌گیرند تا حدی که هیچ چیز موجب تغییر آنها نمی‌شود. جمله‌هائی که شدیداً خودباوری کودک را نسبت به توانائی‌هایش از بین می‌برند، عبارتند از:
▪ دیگر دوستت ندارم
▪ کاش هرگز به دنیا نمی‌آمدی
▪ انتقادهای مکرر مثل، تو خیلی احمقی
▪ برچسب‌ها و لقب‌های ناشایست به کودک
▪ ایراد گرفتن‌های بی‌وقفه از کودک
▪ خشونت‌ها و فریاد زدن‌های شدید بر سر کودک
● اگر اشتباه کردید، بگوئید ببخشید
هیچ‌کدام از ما، پدر و مادرها بی‌اشتباه و کامل نیستیم. ما همه در زندگی مرتکب اشتباه و خطا می‌شویم و بهترین کار این است، زمانی‌که اشتباهی انجام می‌دهیم، خیلی ساده و راحت، عذرخواهی کنیم و اجازه ندهیم که یک اشتباه کوچک به اشتباه‌های بزرگ‌تر و پشت‌ سر هم تبدیل بشود بدون شک، کودکان ما هم، این رفتار شایسته را فرا خواهند گرفت و هنگامی که مرتکب اشتباهی شوند سریع عذرخواهی خواهند کرد.

آسمان پارس