پای بی قرار

شاید تا به حال برای شما نیز پیش آمده باشد كه در پاهایتان احساس مورمور شدن یا گزگز كرده باشید؟ آیا با شروع این احساس به فكر افتاده اید كه درصدد علت آن برآیید؟ با بیماری پای بی قرار تا چه حد آشنا هستید؟
پای بی قرار بیماری شایع و مرموزی است كه فرد بدون اینكه بیماری یا مشكل دیگری داشته باشد در موقع استراحت و در شروع خواب احساس ناراحت كننده ای در پاهایش دارد، این احساس با حركت دادن پا، ماساژ و یا راه رفتن بهتر می شود.
این بیماری مزاحم خواب فرد می شود و ممكن است شروع خواب را به تأخیر بیندازد.
بیماری پای بی قرار از نظر خیلی از مردم شاید مهم تلقی نشود ولی اگر درست نگاه كنیم می بینیم كه در جمعیت ۷۰ میلیون نفری چیزی در حدود ۷ میلیون نفر مبتلا به این بیماری هستند و هزینه های زیادی را بابت مراجعات پزشكی، عكسبرداری ها و آزمایش های مختلف متحمل می شوند. از طرف دیگر در صورت عدم تشخیص حدود ۱۰ درصد مردم دچار اختلالات خواب می شوند و این باعث خواب آلودگی و پایین آمدن كارایی و كیفیت زندگی آنها می شود. بیماری پای بی قرار حتی روی شخصیت افراد نیز تأثیر می گذارد. برای آشنایی بیشتر با این بیماری، عوارض و همچنین لزوم درمان آن با دكتر بابك زمانی، متخصص بیماری های مغز و اعصاب به گفت وگو نشسته ایم.
●علاوه بر پاها، چه قسمت هایی از بدن درگیر علائم سندرم پای بی قرار می شوند؟
- اگر چه نام این بیماری پای بی قرار است ولی در موارد شدید ممكن است دست ها هم مبتلا شوند. خوب است بدانید بیماری پای بی قرار در فرهنگ های مختلف اسامی متفاوتی دارد. عناوین مختلفی از قبیل گزگز كردن، تیر كشیدن و... اصطلاحات شایعی هستند كه در مورد این بیماری به كار می روند، اگرچه در اكثریت مواقع این بیماری در موقع استراحت بروز می كند ولی در موارد شدیدتر در هنگام فعالیت هم اتفاق می افتد.
● سندرم پای بی قرار جزو كدام دسته از بیماری ها است؟
- پای بی قرار در واقع یك بیماری خواب محسوب می شود. بیماری های خواب گروه زیادی از بیماری های مختلف هستند كه در مجموع طب خواب را تشكیل داده و در كلینیك خواب مورد بررسی قرار می گیرند. اهمیت این گروه از بیماری ها اخیراً شناخته شده و كلینیك های خواب متعددی در كشورهای اروپایی به كار افتاده اند. متأسفانه در كشور ما هنوز كلینیك خواب با آن خصوصیات علمی و آكادمیك وجود ندارد. علاوه بر این بیماری پای بی قرار در برخی موارد با اختلال دیگری در شروع خواب و در پاها همراه است كه به آن حركات پریودیك پاها می گویند. وقتی كه بیمار به خواب می رود هر چند دقیقه یك بار پاهایش ناخودآگاه حركتی می كنند كه این حركت مانع خواب می شود. این حركات ممكن است بدون بیماری پای بی قرار هم وجود داشته باشد ولی در بسیاری از موارد با همین بیماری توأم است.
●منظور شما از مرموز بودن این بیماری چیست؟
- منظور از مرموز بودن بیماری این است كه برای بسیاری از پزشكان حتی پزشكان مغز و اعصاب به درستی جا نیفتاده كه منظور از پای بی قرار چیست؟ در این صورت برای مردم نیز این بیماری ناشناخته باقی می ماند. خیلی از پزشكان مخصوصاً كسانی كه در رشته های غیر از مغز و اعصاب فعال هستند تكلیفشان با این بیماری مشخص نیست و فكر می كنند كه بیماری پای بی قرار ممكن است علامت بیماری دیگری باشد. باید بدانیم كه بیماری پای بی قرار خودش به تنهایی یك بیماری است یعنی وقتی به فرد می گوییم دچار این بیماری شده كه در واقع علت دیگری برای آن وجود نداشته باشد.
به طور مثال كسانی كه بیماری قند دارند نوعی بی حسی دردناك در پایشان وجود دارد و وقتی به پای این بیماران سوزن می زنیم آن را حس نمی كنند ولی همان پا از داخل دچار درد، گزگز و مور مور می شود و یا كسانی كه خون رسانی پایشان دچار مشكل شده آنها هم ممكن است احساس ناراحت كننده ای در پا داشته باشند، ولی در بیماری پای بی قرار در واقع هیچ كدام از این عوامل وجود ندارد و معاینه عصبی این بیماران نیز كاملاً سالم است، بنابر این بسیار مهم است كه پزشك این بیماری را به درستی تشخیص دهد.
● آیا در مورد میزان شیوع این بیماری در جهان و در كشور ما اطلاعات دقیقی وجود دارد؟
- بیماری پای بی قرار بسیار شایع است. در بسیاری از مطالعاتی كه در اروپا انجام شده شیوع آن در مردم عادی بین ۱۰ تا ۲۰ درصد برآورد شده است. یعنی از هر ۵ نفر یك نفر ممكن است به این بیماری مبتلا شود و از آنجا كه این بیماری در فرهنگ ما و در میان پزشكان به درستی جا نیفتاده بیماران مبتلا به پای بی قرار فوق العاده سرگردانند یعنی به پزشكان مختلف مربوط به مفاصل و استخوان ها مراجعه می كنند.
در هر حال باید گفت قطعاً بسیاری از مراجعین به ارتوپدها و متخصصین مفاصل، مبتلایان به پای بی قرار هستند و تازه بعد از این كه معلوم شد بیماری عضوی در پاها ندارند در بسیاری از موارد به روانپزشك مراجعه می كنند. علاوه بر آن در كشور ما آمار دقیقی از میزان شیوع این بیماری وجود ندارد ولی به نظر می رسد كه فوق العاده شایع باشد و در بین مراجعینی كه با احساس ناخوشایندی در پا به درمانگاه ها مراجعه می كنند باید این بیماری را در نظر داشت.
● آیا ناراحتی اعصاب می تواند دلیل این بیماری باشد!
- خیر، بسیاری از بیمارانی كه به ما مراجعه می كنند این بیماری در آنها آن قدر مزمن شده كه گمان می كنند ناراحتی اعصاب دلیل آن است و بیماری خود را جزیی از شخصیت شان می دانند. ولی وقتی بیماری بهبود می یابد در كمال ناباوری می گویند مگر می شود این بیماری بهبود یابد؟ پس این كه اطرافیان به بیمار بگویند این بیماری به خاطر اعصابت است كاملاً غلط است.
● آیا توجیه خاصی برای علت این اختلال وجود دارد؟
- یك نظریه وجود دارد كه می گوید كمبود دوپامین در بعضی از قسمت های مغز كه مركز كنترل پاها هستند منجر به بیماری پای بی قرار می شود. این بیماران با مصرف داروهایی كه میزان دوپامین در مغز را افزایش می دهند بهبود می یابند. به طور كلی كمبود دوپامین به طور اختصاصی منجر به بیماری پاركینسون می شود ولی این بیماران پاركینسون ندارند.
● زنان بیشتر مبتلا می شوند یا مردان؟
- شیوع این بیماری در زنان بیشتر است و۳۰ تا ۴۰ درصد موارد آن ارثی است. از سنین جوانی به بعد نیز كم كم علائم آن شروع شده و در سنین میانسالی تشدید می شود.
● در كودكان چطور؟
- بله، در صورت ارثی بودن در كودكان نیز به ندرت دیده می شود.
● چه زمانی بیمار باید برای درمان اقدام كند؟
- این نكته بسیار مهمی است كه در بسیاری از موارد پای بی قرار وجود دارد ولی آن قدر خفیف است كه نیازی به مداوا وجود ندارد اما ممكن است بیمار نگران و به دنبال علت این احساس باشد كه در آن صورت تست ها و آزمایشات متعددی كه هیچ كدام ضایعه خاصی را نشان نمی دهند باعث سرگردانی و ابهام بیشتر و البته هزینه فراوان می گردند، برای همین اطلاع عمومی از چنین بیماری هایی بی تردید نقش مهمی در سلامت عمومی خواهد داشت.
● آیا تشخیص بیماری احتیاج به آزمایش خاصی دارد؟
- تشخیص این بیماری بسیار راحت است و احتیاج به آزمایش خاصی ندارد. با سؤالاتی از بیمار در مورد این كه این احساس را بیشتر در شب ها دارید یا در روزها، احساس بد شما با استراحت بدتر می شود یا بهتر و... می توان آن را تشخیص داد. برای بیماری پای بی قرار درمان قطعی وجود دارد ولی اگر به موقع تشخیص داده نشود عوارض وخیمی خواهد داشت.
● با توجه به اهمیت این بیماری آیا اطلاع رسانی در مورد آن به درستی صورت می گیرد؟
- در پزشكی، بیماری هایی مهم تلقی می شوند كه مداخله پزشكی در آنها اهمیت زیادی داشته باشد و با این مداخله ها سرنوشت آن بیماری عوض شود، یعنی اگر مداخله پزشكی در سرنوشت و درمان یك بیماری تأثیر نداشته باشد، آن بیماری مهم تلقی نمی شود ولی اگر بیماری ای داشته باشیم كه تشخیص داده نشود روند آن بدتر شده و ادامه پیدا می كند، این بیماری مسئولیت پزشك را زیاد می كند و اطلاع رسانی درباره آن باید افزایش یابد. متأسفانه در كشور ما در مورد بیماری هایی مثل ام.اس كه تشخیص دیر یا زود آن تأثیری در سرنوشتش ندارد اطلاع رسانی گسترده ای صورت می گیرد و در مردم وحشت عمومی در مورد آن بیماری ایجاد می كند ولی در مورد بیماری مثل سندرم پای بی قرار كه بسیار شایع است اطلاع رسانی درستی صورت نمی گیرد.

سمیه شرافتی

منبع : روزنامه همشهری