امام محمد باقر علیه السلام

حضرت باقر (علیه السلام)در سال ۵۷ هجری در شهر «مدینه» چشم به جهان گشود. او هنگام وفات پدر خود امام زین العابدین (علیه السلام)كه در سال ۹۴ رخ داد، سی و نه سال داشت. نام او «محمد» و كنیه‏اش «ابوجعفر» است و «باقر» و «باقر العلوم» لقب او می‏باشد.
مادر حضرت «ام عبدالله» دختر امام حسن مجتبی (علیه السلام)و از این جهت نخستین كسی بود كه هم از نظر پدر و هم از نظر مادر فاطمی و علوی بوده است.
امام باقر در سال ۱۱۴ هجری در شهر مدینه درگذشت و در قبرستان معروف بقیع، كنار قبر پدر و جدش، به خاك سپده شد. دوران امامت آن حضرت هیجده سال بود.
● خلفای معاصر حضرت‏
▪ پیشوای پنجم در دوران امامت دوران خود با زمامداران و خلفای یاد شده در زیر معاصر بود:
۱) ولید بن عبدالملك (۸۶-۹۶)
۲) سلیمان بن عبدالملك (۹۶-۹۹)
۳) عمر بن عبدالعزیز (۹۹-۱۰۱)
۴) یزید بن عبدالملك (۱۰۱-۱۰۵)
۵) هشام بن عبدالملك (۱۰۵-۱۲۵)
این خلفا، به استثنای عمر بن عبدالعزیز- كه شخصی نسبتا دادگر و نسبت به خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)علاقه‏مند بود- همگی در ستمگری و استبداد و خودكامگی دست كمی از نیاكان خود نداشتند و مخصوصاً نسبت به پیشوای پنجم همواره سختگیری می‏كردند.
● پایه گذار نهضت بزرگ علمی
پیشوای پنجم طی مدت امامت خود، در همان شرائط نامساعد، به نشر و اشاعه حقایق و معارف الهی پرداخت و مشكلات علمی را تشریح نمود و جنبش علمی دامنه داری به وجود آورد كه مقدمات تاسیس یك «دانشگاه بزرگ اسلامی» را كه در دوران امامت فرزند گرامیش «امام صادق علیه السلام» به اوج عظمت رسید، پی ریزی كرد.
امام پنجم در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد همه بزرگان بنی هاشم بود و مقام بزرگ علمی و اخلاقی او مورد تصدیق دوست و دشمن بود. به قدری روایات و احادیث، در زمینه مسائل و احكام اسلامی، تفسیر، تاریخ اسلام، و انواع علوم، از ان حضرت به یادگار مانده است كه تا آن روز از هیچ یك از فرزندان امام حسن و امام حسین (علیه السلام)به جا نمانده بود.(۱)
رجال و شخصیتهای بزرگ علمی آن روز، و نیز عده‏ای از یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)كه هنوز درحال حیات بودند، از محضر آن حضرت استفاده می‏كردند.
«جابر بن یزید جعفی» و «كیسان سجستانی» (از تابعین) و فقهائی مانند: «ابن مبارك»، «زهری»، «اوزاعی»، «ابوحنیفه»، «مالك»، «شافعی»، «زیاد بن منذرنهدی» از آثار علمی او بهره‏مند شده سخنان آن حضرت را، بی واسطه و گاه با چند واسطه، نقل نموده‏اند.
كتب و مولفات دانشمندان و مورخان اهل تسنن مانند: طبری، بلاذری، سلامی، خطیب بغدادی، ابونعیم اصفهانی، و كتبی مانند: موطا مالك، سنن ابی داود، مسند ابی حنیفه، مسند مروزی، تفسیر نقاش، تفسیر زمخشری، و دهها نظیر اینها، كه از مهمترین كتب جهان تسنن است، پر از سخنان پرمغز پیشوای پنجم است و همه جا جمله: «قال محمد بن علی» و یا «قال محمد الباقر» به چشم می‏خورد. (۲)
كتب شیعه نیز در زمینه‏های مختلف سرشار از سخنان و احادیث حضرت باقر (علیه السلام)است و هر كس كوچكترین آشنایی با این كتابها داشته باشد، این معنا را تصدیق می‏كند.
● امام باقر (علیه السلام)از نظر دانشمندان
آوازه علوم و دانشهای امام باقر ع چنان اقطار اسلامی را پر كرده بود كه لقب «باقر العلوم» (گشاینده دریچه‏های دانش و شكافنده مشكلات علوم) به خود گرفته بود.
▪ «ابن حجر هیتمی» می‏نویسد:
محمد باقر به اندازه‏ای گنجهای پنهان معارف و دانشها را آشكار ساخته، حقایق احكام و حكمتها و لطایف دانشها را بیان نموده كه جز بر عناصر بی بصیرت یا بد سیرت پوشیده نیست و از همینجاست كه وی را شكافنده و جامع علوم، و برافرازنده پرچم دانش خوانده‏اند. (۳)
▪ «عبدالله بن عطأ» كه یكی از شخصیتهای برجسته و دانشمندان بزرگ عصر امام بود، می‏گوید:
«من هرگز دانشمندان اسلام را در هیچ محفل و مجمعی به اندازه محفل محمد بن علی (علیه السلام)از نظر علمی حقیر و كوچك ندیدم. من «حكم بن عتیبه» را كه در علم و فقه مشهور آفاق بود، دیدم كه در خدمت محمد باقر مانند كودكی در برابر استاد عالیمقام، زانوی ادب بر زمین زده شیفته و مجذوب كلام و شخصیت او گردیده بود.(۴)
امام باقر ع در سخنان خود،اغلب به آیات قرآن مجید استناد نموده از كلام خدا شاهد می‏آورد و می‏فرمود: «هر مطلبی گفتم، از من بپرسید كه در كجای قرآن است تا آیه مربوط به آن موضوع را معرفی كنم».(۵)
● شاگرادان مكتب امام باقر (علیه السلام)
حضرت باقر علیه السلام شاگردان برجسته‏ای در زمینه‏های فقه وحدیث و تفسیر و دیگر علوم اسلامی تربیت كرد كه هر كدام وزنه علمی بزرگی به شمار می‏رفت. شخصیتهای بزرگی همچون: محمد بن مسلم، زراره‏بن اعین، ابو بصیر، برید بن معاویه عجلی، جابربن یزید، حمران بن اعین، و هشام بن سالم از تربیت یافتگان مكتب آن حضرتند.
● پیشوای ششم می‏فرمود: «مكتب ما و احادیث پدرم را چهار نفر زنده كردند، این چهار نفر عبارتند از: زراره، ابوبصیر، محمد بن مسلم و برید بن معاویه عجلی. اگر اینها نبودند كسی از تعالیم دین و مكتب پیامبر بهره‏ای نمی‏یافت. این چند نفر حافظان دین بودند. آنان، از میان شیعیان زمان ما، نخستین كسانی بودند كه با مكتب ما آشنا شدند و در روز رستاخیز نیز پیش از دیگران به ما خواهند پیوست.»(۶)
شاگردان مكتب امام باقر (علیه السلام)سرآمد فقها و محدثان زمان بودند و در میدان رقابت علمی بر فقها و قضات غیر شیعی برتری داشتند.
● شكافنده علوم و گشاینده درهای دانش
آثار درخشان علمی پیشوای پنجم و شاگردان برجسته‏ای كه مكتب بزرگ وی تحویل جامعه اسلامی داد، پیشگویی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)را عینیت بخشد. راوی این پیشگویی «جابر بن عبدالله انصاری» شخصیت معروف صدر اسلام است.
جابر كه یكی از یاران بزرگ پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)و از علاقه‏مندان خاص خاندان نبوت است، می‏گوید:
روزی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)به من فرمود: «بعد از من شخصی از خاندان مرا خواهی دید كه اسمش اسم من و قیافه‏اش شبیه قیافه من خواهد بود. او درهای دانش را به روی مردم خواهد گشود».
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)هنگامی كه پیشگویی را فرمود كه هنوز حضرت باقر (علیه السلام)چشم به جهان نگشوده بود.
سالها از این جریان گذشت، زمان پیشوای چهارم رسید. روزی جابر از كوچه‏های مدینه عبور می‏كرد، چشمش به حضرت باقر افتاد. وقتی دقت كرد، دید نشانه هایی كه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)فرموده بود، عینا در او هست.
پرسید اسم تو چیست ؟
گفت: اسم من محمد بن علی بن الحسین است.
جابر بوسه بر پیشانی او زد و گفت: جدت پیامبر به وسیله من به تو سلام رساند!
جابر از آن تاریخ، به پاس احترام پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)و به نشانه عظمت امام باقر (علیه السلام)هر روز دوبار به دیدار آن حضرت می‏رفت، او در مسجد پیامبر میان انبوه جمعیت می ‏نشست (و در پاسخ بعضی از مغرضین كه از كار وی خرده‏گیری می‏كردند) پیشگویی پیامبراسلام را نقل می‏كرد.

منبع : مجمع جهانی شیعه شناس