ایران هسته‌ای؛ صلح یا جنگ؟

نشریه هلندی «دِِخِرونه آمستردامِر» در شماره سپتامبر ۲۰۰۶، دو نوشتار درباره برنامه‌های هسته‌ای ایران دارد. دیدگاه نویسنده نخست، در این نکته خلاصه می‌شود که دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، امنیت و آرامش بیشتری برای منطقه همراه خواهد آورد. اما دومین نویسنده، معتقد است که پیوستن کشورهای بیشتر به دایره تولیدکنندگان سلاح‌های اتمی، امنیت جهان را به خطر خواهد انداخت.
● ایران و بمب:
▪ پیش‌زمینه
چشم‌انداز دستیابی قریب الوقوع ایران به سلاح هسته‌ای، چیزی چندان دور از ذهن نیست. از این رهگذر، برخی از مفاهیم مربوط به دوران جنگ سرد از جمله «ایجاد موازنه قدرت از طریق ایجاد ترس و اهرم بازدارنده» دوباره خودنمایی می‌کنند. پرسش اینجاست که ترسی که از یک ایران مجهز به جنگ‌افزار هسته‌ای حاکم خواهد شد امری مثبت خواهد بود یا منفی؟
● موازنه قدرت؟
ایران از دهه شصت مشغول کار بر روی ساخت یک بمب هسته‌ای است. نه دیدارهای دیپلماتیک اتحادیه اروپا، نه موضع تهدیدآمیز ایالات متحده، هیچ یک نتوانسته از پیشرفت کار بر روی بمب اتم جلوگیری کند. این عوامل حتی نتوانسته‌اند کار بر روی بمب را به تعویق بیندازند.
□□□
ایران یک قدرت هسته‌ای خواهد شد. هم موافقان و هم مخالفان تهران به این حقیقت رسیده‌اند. برخی از کشورها در انظار عمومی چنین وانمود می‌کنند که قادرند زمامداران ایران را از جاه‌طلبی‌های هسته‌ای‌شان بازدارند، اما در همین اثناء مغزهای متفکر سیاسی همان کشورها سخت مشغول تجزیه و تحلیل شرایط پس از ظهور «ایران هسته‌ای» هستند.
سازمان‌های جهانی همچون شورای امنیت و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سعی دارند در ظاهر، سیاست منع گسترش سلاح‌های هسته‌‎ای را زنده و پویا جلوه دهند، ولی آن سیاست (همان‌طور که مدت‌هاست در راهروهای محافل و سازمان‌های سیاسی هم به آن اذعان می شود) چیزی نیست جز یک شکست مفتضحانه.
دو دلیل در پشت این شکست قرار دارد. اول این‌که کشوری که از سوی رقیبان و مخالفان استراتژیکش تهدیدی مرگ‌آور حس می‌کند، هیچ‌گاه به‌خاطر سرزنش و توبیخ‌های آژانس بین‌المللی، تحریم‌های جهانی یا تلافی‌های شدید ولی انجام‌ناپذیر نظامی، از برنامه هسته‌ای خود صرف نظر نخواهد کرد. دلیل دوم اینکه، معمولاً هر یک از کشورهای در حال ورود به باشگاه اتمی، از رقابت موجود میان نیروهای هسته‌ای قبلی بهره‌برداری می کند و از این راه از انتقال دانش و فناوری و پشتیبانی دیپلماتیک برخوردار می شوند.
تجربیات پیشین در مورد دیگر قدرت‌های هسته‌ای تازه همچون اسرائیل، آفریقای جنوبی، هند، پاکستان و کره شمالی نشان می‌دهد که فشارهای دیپلماتیک و تهدیدهای نظامی در شرایطی که کشور مربوطه امنیت خود را شدیداً در معرض تهدید می‌بیند راه به جایی نخواهند برد، به‌ویژه در شرایطی که هم‌پیمانانی از کوشش‌های آن کشور حمایت بکنند. همین شرایط و دلایل باعث آن است که نه سیاست دیدارهای دیپلماتیک اتحادیه اروپا توانسته روند ساخت یک «بمب ایرانی» را به تأخیر بیندازد و نه موضع تهدیدآمیز ایالات متحده آمریکا.
اینکه ایران خود را در منطقه ناامن و مورد تهدید حس می‌کند امری کاملاً منطقی است. کشور ایران از همه سو توسط نیروهای اتمی چین، روسیه، پاکستان، هند، اسرائیل و آمریکا (از طریق حضورش در عراق) دوره شده است. از میان این لیست، سه کشور آخر روابط چندان خوشی هم با ایران ندارند. علاوه بر این، آمریکا، اسرائیل و شوروی سابق در طی تاریخ مکرراً و عمیقاً در سیاست داخلی ایران دخالت کرده‌اند. اینکه این دخالتگری می تواند هر لحظه تکرار بشود درسی بود که تهران دوباره به شکلی تماشایی در قالب حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ گرفت. این حمله به بهانه مشغول بودن صدام حسین به ساخت بمب اتم صورت گرفت و درسی که تهران از این روند گرفته این است که درست به‌خاطر نداشتن بمب هسته‌ای بود که صدام آسیب‌پذیر و سرانجام سرنگون شد.
پنهانکاری‌های ۲۰ سال گذشته ایران در زمینه برنامه هسته‌ای، یکی از پیامدهای سیاست بین‌المللی تحریم است که آمریکا عامل اصلی آن به‌شمار می آید. در حالی‌که کشورهای غرب‌گرایی همچون مصر، کره جنوبی و برزیل به هنگام برخورد به مشکل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌توانند بر روی حمایت دوستانه غرب حساب کنند، با ایران در این زمینه‌ها شدیداً انتقادی برخورد می شود. اسرائیل با زرادخانه هسته‌ای خود، سال‌های متمادی است که توسط واشنگتن از برخورد با مشکلات دور نگاه داشته می‌شود.
با وجود ازسرگیری بازرسی‌ها، اعتماد دوجانبه میان آژانس و ایران به هیچ وجه بهبود نیافته است. آژانس اتمی همچنان بر این باور است که ایران در خفا بر روی ساخت بمب هسته‌ای کار می‌کند. به باور آژانس، ایران این کار را در شبکه‌ای زیرزمینی از آزمایشگاه‌ها انجام می‌دهد. مرکز تدارکاتی این پروژه هم به قول آژانس «زیرزمین ۲۷» نامیده می‌شود که در نزدیکی تهران قرار دارد و منظور از ۲۷ در نام آن بیست‌وهمفتمین سالگرد انقلاب ایران است. بر پایه نظر برخی کارشناسان، ایران هم اکنون یک بمب اتمی ابتدایی را داراست ولی هنوز به سیستم‌های تسلیحاتی لازم برای هدایت بمب به هدفش دست نیافته است.
پرسش اینجا است که دستیابی ایران به بمب هسته‌ای امری مثبت است یا منفی؟
به نظر نگارنده دستیابی ایران به بمب، آرامش بیشتری را برای خاورمیانه در پی خواهد داشت.
در وهله نخست، این روند به تک‌قطبی ماندن قدرت هسته‌ای پایان می‌بخشد. پیامد آن هم این است که اسرائیل و آمریکا و همچنین کشورهای عربی پیرامون خلیج [فارس] ناگزیر به بازنگری موضع راهبردی خود می‌شوند. در نتیجه آن، گشایش مذاکرات جدید و پذیرش داوری بین‌المللی می‌تواند آغازی باشد برای حل درگیری‌های مهم خاورمیانه. نمونه هند و پاکستان در این زمینه نمونه خوبی است. در حالی که چشم‌اندازهای پیشین در روابط این دو کشور بسیار تیره و تار بود، از هنگام گذر از آستانه هسته‌ای، این دو نیرو توانسته‌اند تنازعات خود را کنترل نموده و حتی آغاز کار یک داوری بین‌المللی برای حل مشکل کشمیر را پذیرفته‌اند، امری که تا چندی پیش غیر قابل تصور به نظر می‌آمد.
تهران هم اکنون برای جبران عقب‌ماندگی استراتژیک خود دست به برپایی و تقویت یک شبکه تروریستی شیعه زده است که از افغانستان و بحرین گرفته تا حزب‌الله، حماس و جهاد اسلامی گسترده شده است. دستیابی به بمب و امنیت سرزمینی باعث می‌شود که ایران کمتر نیازمند استفاده از اهرم ایدئولوژیکی و تروریستی برای بازداری باشد.
بمب هسته‌ای همچنین به آرامش سیاسی در درون ایران کمک خواهد کرد. دستیابی به بمب به ایران یک امنیت سرزمینی خواهد بخشید و حربه ترس از حمله و چیرگی دشمنان خارجی را از دست رژیم ایران خواهد گرفت. این حس امنیت می‌تواند برای نیروهای میانه‌روتر فضایی را باز کند تا به حل مسائل حاد اقتصادی و اجتماعی بپردازند. جامعه جوان و پرآرزوی ایران که به خاطر سیاست بد عقیدتی رژیم ایران، از بیکاری رنج می برد خواستار ایرانی است که توجهش به حل مسائل اجتماعی-اقتصادی داخلی باشد. یک‌چنین ایرانی هم برای منطقه و هم برای همه جهان خوش‌یمن خواهد بود.
در مقاله دوم نشریه هلندی «دِِخِرونه آمستردامِر»، دیدگاه نویسنده مبتنی بر آن است که دستیابی ایران و سایر کشورها به سلاح هسته‌ای، خطری برای حفظ صلح جهانی است.
▪ نظریات قدیمی و ثابت‌نشده
برای باور به این امر که دستیابی ایران به بمب اتمی باعث امنیت بیشتر جهانی می‌شود شخص بایستی عقل سلیم خود را قفل و زنجیر بزند. متأسفانه هستند هنوز افرادی که این‌چنین می‌کنند.
فرض کنید، شما در یک محله ناامن پر از دعوا و مزاحمت زندگی می‌کنید. تازگی هم سر و کله افرادی با اسلحه گرم در محل پیدا شده و باعث نگرانی اهالی محل شده است. بعد کسی می‌آید و با توضیحات مفصل مدعی می‌شود که بیشتر شدن تعداد سلاح‌های گرم در محل باعث امنیت بیشتر خواهد شد زیرا رفتار اهالی مسلح نسبت به یکدیگر محتاطانه‌تر خواهد بود و اینکه تاکنون کسی در آنجا توسط سلاح‌های گرم کشته نشده دلیلی است برای اثبات امن بودن اسلحه گرم. آیا شما چنین چرندیاتی را می پذیرید؟ به‌ویژه زمانی که کسانی که بیش از همه به دنبال سلاح گرم هستند افراد ناباب محل باشند؟
اینگونه نظریه‌پردازی‌ها که در دوران جنگ سرد به طرزی اندوهگنانه شکست خورد امروزه هم باعث تشویق به سکوت در غرب نسبت به گسترش توان هسته‌ای کشورهایی همچون ایران می شود.
نظریه «مثبت بودن گسترش اتمی» بر پایه این فرض بنا شده که کشورها همیشه تصمیمات معقولانه‌ای خواهند گرفت و هیچگاه به استفاده از جنگ‌افزار هسته‌ای نسبت به یک قدرت هسته‌ای دیگر دست نخواهند یازید. کسی که نگاه بهتری به تاریخ بیندازد خواهد دید که متأسفانه واقعیت‌ها در عمل چیز دیگری را نشان می دهد.
تجربه جنگ سرد و اوضاع کنونی جهان نشان می‌دهد که سه عامل مهم نیز در این راستا دخیل هستند: در وهله نخست، خطر، خود انسان است. این خود انسان است که باید با تمام احساساتش مانند ترس، خشم و آشفته‌حالی می باید درباره کاربرد جنگ‌افزاری هسته‌ای تصمیم بگیرد و نه چیزی انتزاعی به نام «دولت‌های معقول». دومین خطر تروریسم، و سومین خطر اشتباهات غیرمترقبه رایج است.
استدلالات نادرست در خصوص جنگ‌افزار هسته‌ای باعث شده تا امروزه جهان به انباری آکنده از شمار دیوانه‌واری از سلاح‌ها و مواد کشتار جمعی تبدیل گردد. کسی زحمت توضیح این مسئله را به خود نمی‌دهد که چرا بایستی وجود ده‌ها هزار سلاح اتمی را پذیرفت و اینکه چرا «واقع‌گرایانه» قلمداد می‌شود اگر بپنداریم که راهی برای جلوگیری از گسترش جنگ‌افزار هسته‌ای نیست و همین دیدگاه‌ها مانع می شود تا نهایت سعی‌مان را برای جلوگیری از این گسترش انجام بدهیم.
این رویکردی کاملاً غلط است. ستیز با گسترش سلاح‌های هسته‌ای باعث شده تا کشورهای زیادی همچون لیبی، آرژانتین و الجزایر برنامه جنگ‌افزار هسته‌ای خود را متوقف سازند. دیگر کشورها همچون آفریقای جنوبی، اوکرائین و قزاقستان از سلاح‌های اتمی خود دست بکشند و دسته ای دیگر از کشورها مانند برزیل و کره جنوبی، بخاطر بازرسی های بین‌المللی برنامه‌های جنگ‌افزار هسته‌ای خود را محدود نمایند. ده‌ها کشور دیگر به خاطر تابوی حاکم بر مسئله سلاح اتمی از ساخت اینگونه جنگ‌افزار خودداری می کنند در حالی که توان ساخت اینگونه سلاح‌ها را دارا هستند. سرعت بخشیدن به تضعیف این تابو تنها با این استدلال که گسترش اینگونه سلاح‌ها را بایستی امری اجتناب‌ناپذیر و «واقع‌گرایانه» به‌شمار آورد، دیوانگی محض است. از زمان نخستین انفجار اتمی تا به امروز یعنی در طول بیش از شصت سال تنها هفت یا هشت کشور دارای سلاح هسته‌ای به تعداد آن دسته از کشورها افزوده شده است. این را باید موفقیتی بزرگ دانست.
عقل سلیم خود را به خاطر «واقع‌گرایی» بی‌پایه و نظریات اثبات‌نشده در خصوص «دولت‌های معقول» از دور خارج نکنید و به کناری ننهید. چنانچه ایران یک دولت هسته‌ای شود عربستان سعودی هم احتمالاً برنامه هسته‌ای پیشرفته کنونی خود را تکمیل خواهد کرد و سوریه و مصر هم پیروان احتمالی این روند خواهند بود و همه خطرهای تازه دیگر مانند خرابکاری، سرقت یا یک جنگ اتمی با اسرائیل را هم باید به آن افزود، جنگی که یک عمل ناخواسته و تصادفی اسرائیل می تواند محرک و انگیزه آغاز آن باشد.
خاورمیانه را باید نسبت به این خطرات محافظت کرد. البته این بدان معنی نیست که ما باید ایران را بمباران کنیم اما هر کس می پندارد که جامعه بین‌الملل گزینه دیگری بجز بمباران ندارد به همان اندازه کوتاه‌بینانه استدلال می کند که آن دولت‌مرد سرگرم به ریختن طرح حمله و بمباران ایران. اروپا در این بحران می تواند نقشی معنی‌دار بازی کند زیرا از سویی طرف مذاکره ایران است و از سوی دیگر در تشکیل یک ائتلاف بین‌المللی برعلیه تهران نقشی کلیدی خواهد داشت.
هر کس کتباً یا شفاهاً یا به طرقی دیگر در کشورهای اروپایی مشغول به تضعیف پایگاه مردمی سیاست مهار و جلوگیری از گسترش سلاح اتمی باشد روزی که سلاح هسته‌ای ایران فجایع ببار آوَرَد از نظر اخلاقی مسئول و مقصر خواهد بود.

نشریه دخرونه آمستردامر
نوشته: ارت براور
نوشته: روتخِرفان در هووفِن

منبع : ماهنامه زمانه