تکامل خود اتکایی در کودکان

كودكان از محیط گرم خانواده به كودكستان می آیند ، در حالی كه از موقعیت جدید هیچ اطلاعی ندارند ، لذا لازم است كودكان با مربیان آینده امكانات ، لوازم ، شرایط و مقررات كودكستان آینده خود آشنا شوند . بهار هر سال فرصت مناسبی است برای بازدیدهای انفرادی یا گروهی برای آشنایی بیشتر كودكان با شرایط و امكانات كودكستان . در روزهای اول . بهتر است كودكان در گروههای كوچك در كلاس حاضر باشند تا این امكان را به مربی بدهند كه شناخت بهتری از آنها داشته باشد . والدین و مسئولین مهد كودك باید توجه داشته باشند كه سپردن كودك به آموزشگاه ، بسیار حائز اهمیت است و توصیه می شود در صورت نیاز پدر به خصوص مادران در روزهای اول برای مدت كوتاهی در كودكستان حضور داشته باشند .
آغاز آموزش در دبستان
در دبستان تا حدودی مشكلات جدا سازی كودك با والدین وجود ندارد . ولی معلم باید كودكان را با مراحل آموزش به خوبی و درستی آشنا سازد . یك معلم خوب باید بتواند با شاگردانش رابطه دوستانه ای برقرار سازد . سابقه كودكان در زمینه های مختلف ، شناخت دقیق تری از كودكان را به معلم می دهد و كسب اطلاعات می تواند از طریق والدین ، كودكستان و نظایر آن باشد . استعداد تحصیلی كودكان باید به اشكال مختلف ارزیابی شود ، تا توانایی های كودك مشخص گردد و این شناخت ، حدود و ثغور توقعات معلم را مشخص می كند . به عبارت دیگر تفاوتهای فردی باز شناخته و آموزش بر مبنای تواناییهای خاص هر كودك ارائه می شود .
سازمان دهی كودكان
كودكان را باید ترغیب كرد تا بتوانند امور مربوط به خود را انجام داده و در مسیر پذیرش مسئولیت و پذیرش در كارها حركت كنند .
اختصاص محلی خاص ( كمد ، گنجه و … ) برای حفظ و نگهداری لوازم ، سپردن نظافت گوشه ای از مدرسه ، مراقبت و نگهداری از وسایل خود ، تمیز كردن و قرار دادن لوازم استفاده شده در محل اولیه ، مشاركت در چیدن میز غذا و تمیز كردن آن و كارهایی از این قبیل در سازماندهی كودكان بسیار موثر است . لازم است كه تمامی كارها متناسب با علاقه و ذوق كودكان باشد و باید با ایجاد حس اعتماد و شخصیت دادن به آنها ، سازماندهی را با موفقیت بیشتری انجام داد .
آماده سازی برای فعالیتهای خاص ( خارج از محدوده كلاس )
برای برنامه ریزی ، كودكان می توانند موثر باشند . البته بعضی از كارها مشاركت كودكان را نمی طلبد و چه بسا به علت بی اطلاعی كودكان ، شیوه های نادرستی اتخاذ شود . كودكان می توانند با تهیه سوالاتی از قبل ، فراهم آوردن اتاق مناسب ، تهیه امكانات لازم ( با كمك معلم ) برای سخنرانی و حضور یك متخصص مشاركت داشته باشند . در گردشهای علمی ، هر چند خطوط اصلی را معلم تنظیم می كند ، ولی تهیه اطلاعات لازم از محل مورد بازدید ، ساعت حركت ، نوع غذا و خوراكی و … موجب توانایی پیش بینی حوادث توام با بهره گیری از تفكر كودكان خواهد بود. كودكان باید بیاموزند كه چه رفتاری و در چه محیطی مناسب است الزاما رفتار در آزمایشگاه یا موزه ، با رفتار در پارك كاملا متفاوت است و در مجموع ، گردشهای علمی و فعالیتهای خاص این امكان را فراهم می سازد تا كودكان رفتارهای اجتماعی مناسب را یاد بگیرند . انضباط مدرسه سازمانی است با نظام خاص خود . لذا نیازمند مقرراتی است كه موجب تسهیل در امر آموزش و مانع هرج و مرج گردد. این نظم و مقررات طبق نظر سنتی و قدیمی ، غالبا توسط زور و تحمیل ایجاد می شود ، ولی در سیستم های تربیتی جدید چنین نظری منسوخ شده و روشهای جدید جایگزین آنها شده است .
كودكان غالبا در روز های اولیه مدرسه از آنچه كه باید انجام دهند ، باخبر نیستند و همچنین قادر به كنترل خواسته های خود نیستند و در قبال هر گونه مخالفت ، معمولا واكنش كودك ، پرخاشگری ناكامی و ناراحتی های عاطفی است لذا
آموزش رفتار درست در مدرسه تدریجی بوده و از راه تجربه و تكرار توام با بصیرت صورت می گیرد . نه با سخنرانی . توقع و انتظار . مربی باید در آغاز اهداف را مشخص نماید و سپس زمینه های نیل به آن اهداف را فراهم سازد ـ چرا كه بهتر ، رفتار فرد شكل می پذیرد . هدف در آموزشگاه ، تربیت افرادی است كه خود اتكا و مستقل باشند ، دلیل هر فرمان و دستوری را بدانند ، و چنین دیدی از انظباط ، ظرفیت ذهنی كودك را افزایش داده و او را قادر می سازد تا مفاهیم جهان اجتماعی ـ طبیعی را درك نماید .
مراحل تكوین نگرش بر انظباط مدلل
۱ـ شناخت كودكانئ نسبت به رفتار مورد انتظار : معلم باید خواسته های خود را با دانسته های كودك هماهنگ سازد و همچنین باید به اصلاح تجارب نادرست پرداخته و رفتارهای جدید ایجاد نماید . البته تكرار و تداوم در این رابطه اهمیت دارد .
۲ـ آگاهی كودكان از علت وضع مقررات : كودكان مایلند ، دلیل هر قانون و كاری را بدانند ، اگرچه از درك آن عاجز باشند ، لذا باید مقررات مدرسه و شهر و زندگی را در مواقع مناسب و به صورت عملی ، در حد درك و فهم كودك به وی آموخت .
۳ـ دادن فرصت برای مشاهده و تمرین رفتار مطلوب به كودكان .
۴ـ رفتار صحیح را باید در عمل آموخت : كودكان ، غالبا برای انجام بعضی دستورات در حدس و گمان به سر می برند ، لذا لازم است رفتار را در حیطه عمل به آنها آموزش داد .
۵ـ توجه و دقت در توانایی كودك برای انجام كار : كودكان مینیاتوری از افراد بزرگسال نیستند ، لذا انتظار رفتاری چون بزرگسالان از آنها منطقی نیست .
۶ـ عدم انتظار تداوم در رفتار مطلوب كودكان : نباید از آنها انتظار داشته باشیم ، بیش از آنچه بزرگسالان عمل می كنند ، در مقابل معیارهای رفتار نمونه از خود سازگاری نشان دهند .
۷ـ ثبات رفتاری معلم : كودكان معلم را راهنمای اخلاقی خود می دانند و آنچه را كه وی به عنوان نیك و زشت می گوید ، می پذیرند . لذا رفتار معلم باید با آنچه كه می گوید مطابقت داشته باشد . درباره اینكه آیا باید رفتار صحیح كودك را تشویق كرد یا خیر ؟ ، سالها بحث شده و نظریات متعددی وجود دارد . عده ای پاداش و تشویق را نوعی رشوه می دانند و برخی آن را تجویز نموده و عده ای دیگر آن را جهت رسیدن به پاداش درونی وابسته با اصل درس مناسب می دانند . البته تشویق به صورت گوناگون صورت می گیرد ، مانند : تشویق اجتماعی ، استفاده از خوراكی ، تشویق گروهی و ….
روش تعدیل رفتار
تشویق منظم و متناسب رفتار مثبت را شیوه ای در واداشتن كودكان به اعمال درست می داند . تغییر جهت نیز از فنون دیگری است كه به كار می رود . به صورتی كه توجه فرد را از یك موقعیت نابهنجار به موقعیتی رضایت بخش جلب نماییم . چنین روشی در صورتی مناسب است كه همواره در برابر یك موقعیت ، موقعیت دیگری نیز داشته باشیم تا نقش جایگزین را ایفا كنند . مثلا می توان كودكی را كه با دیگری بر سر تصاحب اسباب بازی نزاع می كند ، به بخش دیگری مثلا كارگاه نجاری برد . نباید توقع داشت كه هیچ گونه جدالی در میان كودكان رخ ندهد . بلكه به علل مختلف ، چنین امری غیر محتمل است . بنابراین مربیان باید راههای مختلف سازش یا بهره گیری از كلام را به عنوان ابزار دفاع به كودك آموخته و سازگاری را در وی ایجاد كنند . استفاده از تنبیهات بدنی در كلاس یا تهدید ، از عوامل مخل انضباظ خود مختارانه است . در واقع خود اتكایی كودك ، معیاری برای توفیق معلم در این زمینه است . نتیجه اینكه هر نوع انضباطی ، باید از نظارت بر رفتار كودك آغاز و به خود اتكایی كودك بیانجامد. تنبیهات بدنی در كلاس یا تهدید ، از عوامل مخل انضباط خود مختارانه است .
كودكان در روزهای اول مدرسه قادر به كنترل خواسته های خود نیستند.
كودكان مینیاتور افراد بزرگسال نیستند .

علی دولتی

منبع : بنياد انديشه اسلامي