محبوبیت یک مبلغ مذهبی نشاط انگیز در مصر

تمامی مقامات سیاسی و دینی مصر طرفدار یک خطیب تلویزیونی گشته اند: عمرو خالد از محبوبیت عامه برخوردار است. ظاهراً به تازگی تمامی مقامات سیاسی و مذهبی مصر میخواهند این مبلغ مذهبی خود ساخته را که تا کنون از فعالیت وی در عرصه عمومی جلوگیری بعمل می آمد، برای مقاصد خویش بکار گیرند.
● قاهره – پنجم ماه اکتبر
"دور این میز، پنج روز پیش بالاترین شیوخ الازهر نشسته بودند". این جمله را مبلغ اسلامی مشهور، عمرو خالد گفت و با دست خود به میز ناهارخوری منزلش در قاهره اشاره کرد. به گفته او علمای این مهمترین دانشگاه اسلامی اهل سنّت تصادفی نبوده است که به سراغش رفته بودند. آنها تأکید کرده بودند که تازه دریافته اند چقدر او به آنها نزدیکی دارد. وی که بدون داشتن حواز خودش را مبلغ اسلام ساخته است، شغل اصلی اش حسابداری بوده و تا کنون نیز آنها بدو وقعی نمی گذاردند. او بین سالهای ۲۰۰۲ و ۲۰۰۵ در انگلستان و لبنان زندگی می کرده و ۲ سال پیش به وطن خویش بازگشته است و این خود نشانگر این است که جوّ منجمد میان مقامات سیاسی و مذهبی در مصر در حال ذوب شدن است.
▪ تفاوت با اخوان المسلمین
عمرو خالد خیلی راحت و بی قید به نظر میآید. در پاسخ این پرسش که آیا حاضر به همکاری با اخوان المسلین هست، می گوید: چرا من اینکار را نکنم؟ ولی باید دید که آیا آنها خود حاضراند اصول کار مرا بپذیرند؟ و این یک پرسش متقابل و هوشیارانه است. زیرا خالد تا کنون تنها مبلغ مشهوری است که به هیچ جا وابستگی ندارد. او از برابری زن و مرد حمایت می کند و می کوید به نظر او یک زن هم میتواند رئیس جمهور شود. با پوشش هائی که حال میدهند مخالفتی نداشته و نیز جشن گرفتن در کنار دریا، گوش دادن به موزیک و رفتن به دیسکو برایش اشکالی ندارند. بهمین دلیل نیز سخنان خالد اصلا یک نوع ردیّه ایست بر مواضع اخوان المسلمین که نظم و دیسیپلین و تعهد اجتماعی مسلمانها را مدّ، نظر دارند.
خالد تا ۵ سال پیش در یکی از مساجد بزرگ اطراف قاهره پنج شنبه ها سخنرانی داشت. دهها هزار شنونده در محضر این شیخ خود ساخته حاضر شده سخنانش را با گوش جان دنبال می کردند. حرف های او به هیچوجه با تبلیغات عادی مسلمانها شباهتی نداشت و هرگز نیز به سیاست وارد نمی شد. با اینحال وزارت کشور در تابستان سال ۲۰۰۲ سخنرانی وی را ممنوع کرد، به گفته حلا مصطفی ناشر مجله "دموکراتیه" "دولت اجتماعات عظیمی را که برای شنیدن سخنان خالد نزد او میرفتند خطرناک ارزیابی می کرد. اما حقیقت اینست که موفقیت بی نظیر او باعث بغض و عضب آنها شده بود."
ناظرین بر این اتفاق نظر دارند که محبوبیت خالد به بی تکلّفی او و رفتار جوان پسندش مربوط میشود. وی در لباس پوشیدن از عبا و لباس سنتی مبلغین مذهبی استفاده نکرده، لباس مدرن می پوشد، بجای ریش و محاسن فقط سبیل داشته و صورت خود را می تراشد. خود خالد دلیل محبوبیت خویش را چنین بیان می کند: "من اختلاف فاحشی را که میان تدیّن و زندگی مدرن وجود دارد، نامربوط یافته و افشاء کرده ام." این است که دل جوانانی را که دائم از خود می پرسند، آیا پوشیدن لباس های مدرن، رفتن به استخر و رقص و حالی که می کنند، با مسلمانی آنها متناقض نیست، بدست آورده است. خالد می گوید، من فقط حرف نمی زنم، بلکه همان کارهائی را میکنم که آنها نیز می کنند. بخوبی قابل تصور است که این شخص بتواند به سرعت تیم فوتبالی را تشکیل دهد یا با جوانها برای آب تنی به ساحل دریا رفته و سپس نیز به نماز بایستد.
▪ مددکار اجتماعی
اما خالد از مدرنیست های بزرگ مذهبی بحساب نمی آید. زیرا نه بسیار عمیقاً خود را با این مسائل مشغول می کند و نه روشنفکر است. او مبلغ اسلام مرسوم است و در عین حال متحرک، از مردم عادی حمایت کرده و با جوانان و زنان همراهی می کند و این سه دسته را که در جهان اسلام به دلائل مختلف تحت فشار قرار دارند، به زندگی بهتر و عادلانه تری امیدوار می کند. اما فقط توسط سخنان خویش به آنها امید نمی دهد، بلکه عمل اجتماعی او نیز مؤید آن است. "من دائماً با مردم مراوده داشته و میدانم که بزرگترین مشکل آنها بیکاریست. بهمین جهت نیز برنامه هائی را ترتیب داده ام که جوانان را به کار می کشانند."
پروژه های خالد اکثراً مربوط به رفاه عمومی است. در این برنامه ها از جمله از نیروی جوانان برای کمک به مبتلایان مواد مخدر استفاده میشود. اما به آنها این امکان نیز داده می شود که مبلغ مذهبی گردند.
مهم ترین وجه همت خالد همزیستی اجتماعی است. او تأکید می کند که اقامتش در انگلستان بر مدارای وی افزوده است و همانگونه که در بیرمنگام تجربه کرده است، قصد دارد در جهت همایش مذاهب مختلف بکوشد. برای اینکار او پرسشنامه ای را برای جوانان تهیه کرده است که اگر به ۷ تا از ۱۰ سئوال آن پاسخ مثبت دهند، بدین معناست که برای همزیستی آمادگی لازم را دارند. آنگاه به آنها آموزش داده میشود که چگونه ایده ی همزیستی را در زندگی روزمره ی خود پیاده کنند.
خالد با وزارت امور خارجه انگلستان نیز همکاری می کند. با آنها مشترکاً کنفرانسی را برای تردد اجتماعی ترتیب داده اند که توسط آن افراد متعلق به ملیت های گوناگون، شیعه و سنّی، جوانان انگلیسی و عرب به آمیزش با یکدیگر ترغیب می شوند که از درون آنها پروژه های مشترکی برای زندگی دستجات مخالف در مناطق متراکم بوجود آمدند. به هنگام اوج دعوا بر سر کاریکاتورهای حضرت محمد، خالد به دانمارک رفت تا ثابت کند که آن ها توهین به اسلام بودند و با اینکار خود البته برداشت متداول میان اکثر مسلمانها را تأیید نمود، اما با اینحال نشان داد که حاضر است با مخالفین عقیدتی خود به گفتگو بنشیند.
▪ پذیرفته شدن در نقش میانج
حال دولتیان مصر نیز دیگر دریافته اند که محبوبیت خالد برای آنها زیان آور نبوده و بعکس بسیار نیز میتواند مفید باشد. دولت مصر مدتهاست می کوشد در میان گروههای اجتماعی که تا کنون جزو مخالفینش بوده اند، پایگاهی بیابد، از جمله در میان هنرمندان. دولت میداند که اپوزیسیون قادر به سرنگونی نیست. اما فقدان پایه اجتماعی را برای خویش خطرناک یافته و حساب اینرا می کنند که خالد قادر باشد در جهت کاهش انزجاز جوانان نسبت به رژیم مبارک به آنها یاری رساند. علائم اینکه خالد حاضر است بدین خواسته دولت پاسخ مثبت داده و از آن حمایت نماید رو به افزایش اند. اما وی در صورتی حاضر به تن دادن بدین کار خواهد بود که بتواند به آرزوی همیشگی اش رسیده و بتواند در تجمعات عظیم مردم سخنرانی نماید. خالد از سخنگویان مدافع ملت است که با کمال میل به میان انبوه مردم رفته و شنونگان بسیار وی را بر سر شوق می آورند. احتمال این میرود که به خالد امتیاز سخن گفتن در عرصه عمومی داده شود. چندی است که به او اجازه داده اند مجدداً در تلویزیون مصر سخنرانی کند، حتّا به او اجازه داده اند اینکار را در حضور جمع کوچکی از حضار انجام دهد.
در پاسخ اینکه وضع طرفداران او چگونه است یکی از آنها که بارها در مجالس او شرکت داشته است می گوید: سخنرانی های او در اجتماعات بزرگ حسابی حال می دهند. اما بخشی از آن که در تلویزیون پخش می شود خیلی بی مزه تر است. بسیاری از جوانان مصری و مسلمان خالد را به چشم حامی دارای تفاهم مینگرند که به احساسات مذهبی آنها احترام گذاشته و با تحرک و شور خود قادر است بر مشکلات آنها فائق آید، اما فقط در صورتی که مانع کار او نشوند. دختر خانم طرفدار او می افزاید: گاهی آرزو می کنم ایکاش خالد مبلغ مذهبی نبود و بجای آن یک سیاستمدار پرنفوذ بود.

ترجمه: حمید بهشتی

منبع : روزنامه اعتماد ملی