روحانیت و بهره گیری از پایگاه مسجد در ترویج و نوسازی معنوی جامعه

مسجد در میان مسلمانان از جایگاه ویژه و والایی برخوردار است. به‏طور قطع می‏توان اذعان داشت، بعد از کعبه که خانه خدا و قبله آمال و آرزوهای مسلمانان است،مسجد از منظرمکانی،مقدس‏ترین مکان می‏باشد. این اهمیت و قداست ازآغاز بنای آن بوسیله فخر کائنات بشروخاتم رسل حضرت محمد (ص) به عنوان آموزه‏ای ماندگار به همه مسلمانان آموخته شد. در قرآن کریم نیز بیش از همه به جنبه معنوی مساجد تکیه شده است.فحوای تعدادی از آیاتی که مؤید این نکته مهم می باشد را میتوان به شرح ذیل بر شمرد:
▪ سوره های بقره آیات: ۱۱۴،۱۴۴،۱۵۰،۱۵۶ -
▪ مائده آیه ۲
▪ اعراف آیه ۲۹
▪ توبه آیات: ۱۸و ۱۰۸
▪ اسری آیه ۱
▪ حج آیه ۴۰
▪ فتح آیات ۲۵ و ۲۷
▪ جن آیه ۱۸.
«عبادت و راز ونیاز با خداوند نیاز واقعی وفطری هر انسان، مکمل و مقوم شخصیت اوست،گرچه عبادت در هر مکانی این نیاز روحی را به طور نسبی تأمین می کند،ولی این نیاز در مسجد و عبادتگاه بهتر وکاملتر تأمین می شود. بنابراین انسان بنا به فطرت خویش،معبد و مسجد را دوست می دارد وبدان عشق می ورزد.پژوهش های تاریخی نشان میدهد که معبد با انسان هم راه وهم زاد بوده است.از این رو ائمه معصومین(ع) در سخنان خویش مسجد را آشیانه و پناهگاه مومنین برشمرده اند.» و«از طرف دیگرگرایش فطری انسان،او را وادار می کند،تا در مکانی که انتساب بیش تری با خداوند دارد،او را پرستش نماید و با او راز و نیاز کند.جایگاهی که منسوب به خداست، بهتر می تواند بشر را از امواج دغدغه ها و اضطراب ها دور کند وبه ساحل آرامش و اطمینان برساند.»
با نگاهی گذرا به تاریخ اسلام در می‏یابیم که علی‏رغم گذشت چندین قرن از ساخت اولین مسجد بدست پیامبر اسلام(ص) همچنان شأن،قداست وحیات معنوی آن حفظ شده است و هیچگاه در طول تاریخ جایگاه والای خویش را در میان عامه مردم از دست نداده است و تحت تأثیر شرایط زمانی و مکانی و نیز نوع برخورد حاکمان و سلاطین قرار نگرفته است و در طی این دوران متمادی همواره تأثیری شگرف براندیشه های دینی ومعنوی اجتماع مسلمانان داشته است.
اولین مسجد در اسلام که توسط پیامبر گرامی اسلام(ص)در مهاجرت به مدینه تأسیس شد،باانگیزه معنوی وبراساس وپایه تقوا و باکارکردی معنوی بنا شده است. همچنانکه این نکته مهم و بسیار ظریف را خداوند متعال به صورت وحی به نبی مکرم اسلام(ص)گوشزد نموده است. و به آن حضرت اجازه ندادند در مسجدی که اهداف اصلی ساخت بر بی تقوایی و نفاق بوده است (مسجد ضرار) قدم بگذارند. (لا تَقُمْ فیهِ اَبَداً لَّمَسْجِدٌ اُسِّسَ عَلَی التَّقْوی‏ مِنْ اَوَّلِ یَوْمٍ اَحَقُّ اَنْ تَقُومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یُّحِبُّونَ اَنْ یَتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرینَ :ترجمه:‏تو ای رسول ما هرگز در مسجد آنها قدم نگذار و همان مسجد «قبا» که بنیانش از اول بر پایه تقوی محکم بنا گردیده بر اینکه در آن اقامه نماز کنی سزاوارتر است که در آن مسجد مردان پاکی که مشتاق تهذیب نفوس خودند در آیند و خدا مردان پاک و مهذب را دوست دارد.)
با همین هدف بود که در تاریخ اسلام ما با مساجد مبارکه ومعنویت ساز(مساجدی که به وسیله افراد نیک و با اهداف و انگیزه‏های عالی والهی ساخته شده‏اند یا آنکه واقعه تاریخی ارزشمندی را در خود جای داده‏اند و بدین‏ترتیب ارزش اصلی آن مضاعف گشته است.) و ملعونه نفاق پرور(مساجدی که به وسیله افراد بی‏تقوا و با اهداف و انگیزه‏های ضدارزشی بنا نهاده شده‏اند، به گونه‏ای که باعث دگرگونی ارزش ذاتی و معنوی آنها گردیده است) که نماد آن مسجد ضرار بوده است، مواجه می شویم:وَّ الَّذینَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرارًا وَّ کُفْرًا وَّ تَفْریقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ اِرْصاداً لِّمَنْ حارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنَّ اِنْ اَرَدْنآ اِلاَّ الْحُسْنی‏ وَ اللَّهُ یَشْهَدُ اِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ‏ ترجمه:آن گروه منافقی که مسجدی برای زیان اسلام برپا کردند«که خلق به مسجد پیغمبر و نماز او حاضر نشوند» و مقصودشان کفروعناد و ایجاد تفرقه کلمه بین مسلمانان و مساعدت با دشمنان دیرینه خدا و رسول بود وبا این همه قسمهای مؤکّد یاد می‏کنند که «در بنای این مسجد» جز قصد خیر و توسعه اسلام نداریم خدا گواهی می‏دهد که محقّقاً دروغ می‏گویند.
از سوی دیگر نقش شگرف وتاثیر گذاری که مسجد در بسط وتوسعه مبانی اعتقادی و معنوی دین مبین اسلام داشت امری انکار ناپذیر است. با توجه به جایگاه ونقش عظیم این مکان مقدس بود که در تمام فتوحات اسلامی که توسط لشکریان اسلام در سرزمینهای دیگر انجام می گرفت اولین پدیده جغرافیایی که منصه تحقق می یافت ساخت سریع مساجد توسط سربازان اسلام بوده است.زیرا پیامبر گرامی اسلام (ص) امکان تبلیغ جامع الاطراف اسلام را در مساجد میسر میدید و بستر سازی لازم جهت تعریف مسجد به عنوان پایگاهی که به طور مستمر به ترویج فرهنگ معنوی جوامع می پرداخت را فراهم نمود. این عمل پیامبر(ص) در واقعبا هدف فرهنگ سازی در جهت تبیین وتقویت امور معنوی در سطح جوامع بوده است.در حقیقت اولین مکان معنوی که در سراسرگستره حکومت اسلامی به طور منظم و فراگیر پراکنده بود و حضوری چشمگیر و فعال در اداره معنوی قلوب مسلمانان داشت، مسجد بوده است.

محمد علی موظف رستمی

منبع : پژوهه دین