فرق نقد با توهین و تخریب چیست؟

مرز بین نقد با توهین و تخریب کجاست؟ چگونه می توان بین این مقولات تفکیک قائل شد؟ چه رابطه ای بین امر به معروف و نهی از منکر با مقوله نقد وجود دارد؟ این پرسش ها که مدتی است اذهان مردم را به خود مشغول کرده بخشی از چالش های فکری دولتمردان دولت نهم را تشکیل می دهد.
اگر چه دولت و مجلس هر دو اصولگرا هستند و در هدف مشترک، اما هر کدام در رسیدن به هدف از شیوه ای خاص پیروی می کنند که این اختلا ف نظر موجب بزرگنمایی چالش های دولت ومجلس د رنزد افکار عمومی شده است اما نکته ای که در این موضوع محور بحث قرار گرفته ، رشد گفتمان درون انتقادی در جبهه اصولگرایان است که ظاهرا برخی از دولتمردان را رنجیده خاطر کرده وتصور می کنند منتقدان قصد توهین و تخریب آنها را دارند لذا به نظر می رسد باید ابتدا مرز بین نقد با توهین و تخریب را مشخص کرد و سپس به جنبه های مختلف آن پرداخت.
دولت نهم دولتی است که در جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدای کار با انتقادهای فراوان از سوی دوستان ومخالفان خود روبه رو شد. اما خیلی زود آستانه صبر و تحملش لبریز شد و از نحوه انتقاد منتقدان برآشفت به گونه ای که حتی اعلام شد کمیته ای با هدف تخریب عملکرد دولت آغاز به کار کرده که به زودی جزئیات مربوط به این کمتیه به اطلا ع عموم خواهد رسید. هر چند هنوز خبری از چگونگی فعالیت این کمیته واعضای آن منتشر نشده، اما باید اذعان کرد یکی از ابزارهای دوام و ماندگاری دولت ها و حکومت ها در دوران زمان استقبال چشم گیر از انتقادهای سازنده و گوش سپردن به سخنان دلسوزان و کارشناسانی است که جز خدمت به مردم هدف دیگری ندارند. البته باید این نکته را هم پذیرفت که در نقدهای دولت نهم نباید طوری عمل کرد که به حیثیت و آبروی شخص یا اشخاص لطمه وارد شود به عبارت دیگر باید بین نقد با توهین و تخریب تفاوت قایل شد.
وقتی شخص به حیثیت و آبروی مدیر یا مسوولی لطمه بزند و اعتبارش را زیر سوال ببرد و مصداق توهین است اما نقد فقط عملکرد شخص را در مشاغل مدیریتی زیر سوال می برد و به بایدها و نبایدها می پردازد، بنابراین نباید نقد را توهین به کسی تلقی کرد، آنگونه که دولتمردان نهم تعبیر می نمایند. به اعتقاد صاحبنظران یکی از محورهای مهم دین اسلام، امر به معروف و نهی از منکر است و این وظیفه ای همگانی است که هم برعهده مردم نسبت به یکدیگر و هم نسبت به دولت می باشد. بنابراین اصل اگر کسی نسبت به عملکرد شخص یا دولت انتقادی داشت باید بتواند آن را در فضایی سالم و باز مطرح کند و واهمه ای از پیامدهای آن نداشته باشد در حقیقت انتقاد کردن از نحوه عملکرد یک یا چند مسئول مصداق بارز همان امر به معروف و نهی از منکر است که در دین اسلا م یک وظیفه شمرده شده است. طبق اصل هشت قانون اساسی دعوت به خیر وامر به معروف و نهی از منکر وظیفه ای متقابل و همگانی شمرده شده که نه تنها ممنوع نیست بلکه واجب به شمار می آید مطابق همین اصل اگر کسی به دولتمردان ایراد بگیرد که در فلان مورد مثلا بدعمل کردید ویا آن عمل شما باعث تحمیل خسارت ها و پیامدهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی زیادی شده یا می شود امر به معروف کرده و نباید سرزنش شود بلکه برعکس باید به دلیل انجام وظیفه شرعی و ملی خود مورد تشویق نیز قرار گیرد.
گفتمان انتقادی امروز یکی از ابزارهای رشد و تقویت دولت ها و حکومت هاست و اگر هرگونه نقد همراه با ادله مثبت و منطقی باشد جرم وتخلف محسوب نمی شود و همگان موظف هستندآن را اجرا کنند اما در عین حال باید شخص یا دستگاهی که مورد نقد قرار می گیرد قدرت پاسخگویی و روشنگری برای مردم را داشته باشد به عبارتی روشن تر شخص مورد انتقاد باید بتواند از همان ابزار یا رسانه ای که مورد نقدر قرار گرفته پاسخ شبهات و پرسش ها را بدهد تا جنبه های مثبت نقد نمایان شود. به گفته حقوقدانان در اشاعه اکاذیب باید سو» نیت خاص متهم احراز شود همچنین قانون باید در هر مورد راجع به کلماتی که به کار برده شده است صریحا اظهار نظر کند. معیار شناخت تحقق توهین عرف است. بنابراین اگر کسی چیزی گفت یا نوشت و بلا فاصله بعد از شنیدن یا خواندن آن در اذهان و افکار خوانندگان یا شنوندگان این احساس ایجاد شد که وهنی رخ داده، مصداق توهین است در غیر این صورت نمی توان به وقوع جرم توهین معتقد شد.
همانطور که اشاره شد بین نقد با توهین و تخریب تفاوت وجود دارد و هرگز نباید زیر سوال بردن عملکرد وبرنامه های اجرا شده از سوی مسئولا ن را توهین و تخریب تلقی کرد. زیرا توهین بیشتر مسائل خصوصی افراد را هدف می گیرد. یعنی نسبت های ناروا دادن به کسی یا مقام مسئولی ، اما در نقد عملکرد شخص مورد سوال و بررسی قرار می گیرد تا موارد مورد اشکال مشخص و معین شود.
با این توصیف هرگاه نویسنده یا گوینده ای به طرز عملکرد رئیس جمهوری با سایر دولتمردان ایرادی وارد کرد یا برنامه های آنها را اشتباه دانست، تخریب نکرده، بلکه فقط به شیوه اجرای آن انتقاد کرده واز آنجا که طبق قانون اساسی آزادی بیان و انتقاد در کشور به رسیمت شناخته شده امری مثبت تلقی می شود.
اما چه موقع انتقاد از سخنان یا برنامه های مسئولان می تواند تخریب تلقی شود؟ همان طوری که قبلا اشاره شد، انتقاد از عملکرد مسئولا ن تخریب نیست مگر اینکه نسبت ناروایی به آنها داده شود که معنای توهین داشته باشد این امور بیشتر جنبه عرفی دارد وباید دید جامعه این سخنان را نقد می داند یا اهانت و تخریب.
با این وجود به نظر می رسد قوانین فعلی در زمینه آزادی نقد ناقص است و در حوزه حقوق افراد در قلمرو نقد به رسمیت شناخته شود وسپس به تدوین قوانین در این خصوص پرداخت تا مرز نقد و توهین کاملا مشخص شود. متاسفانه ما در هیچ سند حقوقی نقد را به رسمیت نشناختیم وبیشتر به قلمرو مسائل منفی توجه کرده ایم، در حالی که یک جامعه سالم جامعه ای است که ابتدا قلمرو حقوق افراد در آن مشخص باشد و سپس قلمرو ممنوعیت ها و مجازات ها تعیین شود. از این رو منطقی نیست هر گاه شخصی به حوزه نقد قدم گذاشت این گونه تعبیر شود که وارد قلمرو ممنوعیت ها شده است. گلا یه رئیس جمهوری از منتقدان خویش و تخریب تلقی کردن انتقادات باید فضای مرز بندی بین نقد و توهین را کاملا مشخص کند. اگر چه برخی معتقدند دولت در طول این سه و نیم سال عملکرد مثبتی نداشته اما حامیان دولت ضرورت دارد تحلیلی از شرایط و وضعیت به وجود آمده را جایگزین گلا یه ها کنند تا دیگر هرگونه نقدی به کارشکنی و چوب لا ی چرخ دولت گذاشتن تعبیر نشود.
فراموش نکنیم پشتوانه مردمی و پاسخگویی به ملت از عناصر مهم سنجش مشروعیت نظام است که فواید زیادی را در بر خواهد داشت بنابراین به جای گلا یه از منتقدان و مخالفان شایسته است عامل تضمین بقای نظام در چارچوبی خاص که همان پاسخگویی به مردم و به رسمیت شناختن نقد به جای کارشکنی و تخریب است، در جامعه جای خود را محکم کنند تا بدین ترتیب پایه های نظام وکشور محکم تر و استوارتر شود. علا وه بر این سیاستمداران و مسئولا ن ما باید به این نکته نیز توجه کنند که نقد از درون بسیار سازنده تر از نقد از بیرون است. در طول سال های اخیر به غیر از دوران سید محمد خاتمی سایر مسئولا ن دولتی همواره نقد کردن عملکرد خویش را از یاد برده اند به گونه ای که همین عامل باعث آسیب دیدن جریان های سیاسی می شود.

نویسنده : ذکریا عباسی فرد
دبیر حزب مردم سالا ری استان کرمانشاه

منبع : روزنامه مردم سالاری