موسیقی بدون ساز

برخلاف تصور عموم که آغاز موسیقی الکترونیک را به دهه‌های ۳۰ و ۴۰ میلادی به ویژه دوران پس از جنگ جهانی دوم نسبت می‌دهند، این موسیقی مربوط به اواخر قرن نوزدهم است.
عده‌ای نیز اشخاصی چون ژان میشل‌ژار و یا کارل‌هاینس اشتوکهاوزن را بنیانگذاران این نوع موسیقی می‌دانند در صورتی که اولین کنسرت موسیقی الکترونیک جهان سالها قبل از تولد این افراد و در سال ۱۸۷۷ میلادی توسط الیشاگری (Elisha gray) مخترع معروف اجرا شده است.
اولین ساز الکترونیک جهان نیز برخلاف تصور عموم توسط خود الیشاگری ساخته شده و نام آن را مخترع دستگاه «تلگراف‌ هارمونیک» گذاشته است. (شهرت اشخاصی چون ژان میشل ژار و اشتوکهاوزن نه به خاطر کشف این موسیقی که به خاطر نوآوری‌هایی است که در این موسیقی ایجاد کردند)
الیشاگری ۲ سال قبل از ساخت این دستگاه کشف کرده بود اگر یک لوله باریک فولادی مرتعش را در مداری متشکل از آهن‌ربای الکتریکی و کلید تلگراف قرار دهد، با بستن مدار توسط کلید آوایی موسیقی مانند از آهن‌ربا شنیده خواهد شد.
به‌طور تصادفی این دستگاه به مثابه یک اسباب‌بازی توسط خواهرزاده ‌گری برای متعجب ساختن دوستان خود به کار گرفته شد. این کودک دریافته بود اگر یکی از دو سر سیم پیچ ثانویه لای درز وان حمام قرار دهد و انتهای آن را در دست بگیرد، هنگامی که دست دیگر را به بدنه وان حمام بکشد، صدایی شبیه صدای شیهه اسب از وان حمام شنیده خواهد شد.
این پدیده کودکان را کاملاً هیجان‌زده کرده و آنها را وادار به فریاد کشیدن می‌کرد. گری با شنیدن صدای کودکان جریان را متوجه شد. شخصاً دستگاه را امتحان کرد و دریافت که اگر محکم‌تر و یا با فشار بیشتری به وان حمام دست بکشد صدا بلندتر می‌شود. گری با تغییر فرکانس انتشار لوله و یا کم و زیاد کردن آن، صداهای متغیر دیگری را شنید.
اختراع خود را ارتقاء داد و به جای وان حمام از یک ویلن استفاده کرد. این کشف جالب توجه نهایتاً به ساخت اولین تلگراف موزیکال انجامید. گری توانست با بهره‌گیری از تعدادی نوسان ساز گستره صوتی ۲ اکتاوی را از محل اولیه انتقال دهد.
اما به همین مقدار راضی نشده به فکر انتقال یک رکورد و یا تعداد زیادی نت افتاد.اولین ساز الکترونیک جهان با تکمیل این دستگاه یعنی ۸نوسان ساز که با یک ردیف کلید پیانو کنترل می‌شد، به سرانجام رسید.
گری این اختراع را تکمیل کرد و همین دستگاه را به صورت ردیف‌های کلید پیانو با ۲ اکتاو مجزا و با نام تلگراف‌ هارمونیک روانه بازار کرد و نهایتاً در سال ۱۸۷۷ اولین کنسرت موسیقی الکترونیک را با همین دستگاه (که به شدت مورد توجه عموم قرار گرفته بود) اجرا کرد.
در اوایل قرن بیستم موسیقی نو با پشتوانه تجربیات گسترده در زمینه موسیقی پا به عرصه حیات گذاشت. از خصوصیات این موسیقی دور شدن از ریتم و فرم و شکستن قواعد رنگ‌بندی موسیقی بود.
بعد از جنگ جهانی دوم و پیدایش مدل‌های تکمیل شده و بالغ شده اختراع‌گری دستگاه‌های مولد صدای عصر مدرن ساخته شدند و موسیقی الکترونیک هویتی جدی‌تر و علمی‌تر یافت. گرایش خاص عموم به موسیقی تک‌رنگ (آتونال) معطوف شد و با تلاش افرادی چون کارل هاینس اشتوکهاوزن، موسیقی الکترونیک در قالب یک مکتب بنیانگذاری شد.
موسیقی الکترونیک از لحاظ فرم تک موومانی است و برخلاف عادت معمول اجرا کننده یا نوازنده‌ای ندارد. بلکه آهنگساز موسیقی الکترونیک با ادوات صداسازی (Voice)، (noise) و (Soand) و تغییرات الکترونیکی موزیک خود را به ثمر می‌رساند. تولید نوارهای مغناطیسی، ساخت دستگاه سیتی سایزر از تحولات عظیم این دوران بود.
جان کیج از هنرمندان پیشتاز این موسیقی است. در سال‌های اخیر کامپیوتر نیز به این جمع اضافه شده و کمک به نرم‌افزارهای استودیویی کار را به جایی رساند که حتی در یک اتاق می‌توان یک استودیوی کامل را ایجاد و بهره‌برداری کرد.نیاز به شنیدن اصوات جدید در اکثر زمینه‌های هنر موسیقی به خصوص در سینما روز به روز دستگاه‌‌ها و امکانات تکمیل شده‌تری را روانه بازار می‌کند.
از دهه ۸۰ با توجه به پیشرفت تکنولوژی و ساخت دستگاه‌های الکترونیک هوشمند و ایجاد امکان برقراری گفت‌وگو بین آلات و ادوات موسیقی و دستگاه‌های الکترونیک دوران شکوفایی، بالندگی و اوج موسیقی الکترونیک آغاز شد.
دی‌جی‌ها و دستگاه‌های مربوط به آنها نیز از تأثیرات این آلات و ادوات و نیاز به تجربیات جدید در موسیقی است. موسیقی الکترونیک نیز مثل تمام پدیده‌ها و مکاتب جدید همواره با مخالفت‌ها و انتقادهای فراوانی در دنیا و حتی ایران دست به گریبان بوده است.اما آهنگسازان و هنرمندان بسیاری نیز با تلفیق آلات موسیقی الکترونیک با سایر ادوات و تلفیق سبک‌های مختلف، سبک‌های نوین و جدیدی را معرفی کرده‌اند.
▪ از معروف‌ترین این افراد می‌توان به:
ژان میشل ژار (که در ایران با آلبوم اکسیژن بین عموم معروفیت یافت)، کتیارو (که اکثر ایرانیان او را با ساخت آهنگ مجموعه راه ابریشم می‌شناسند)، ونجلیز (آهنگساز فیلم کریستف کلمب)، یانی (همکاری او با شهرداد روحانی در کنسرت اکروپولیس او را به محبوبیت بالایی در ایران رساند) تنها مثال‌هایی از افراد بی‌شماری هستند که در این وادی شهرت و محبوبیتی خاص یافته‌اند.
سال‌ها قبل در دهه ۶۰ شمسی در ایران شرکت بانگ آلبومی به نام موسیقی به روایت کامپیوتر را منتشر ساخت که می‌توان گفت اولین آلبوم موسیقی الکترونیک بود که به شکل رسمی در ایران مجوز نشر گرفته و روانه بازار شد.به‌رغم مخالفت‌ها و انتقادات این موسیقی در حال حاضر در ایران نیز پیروان خاص و پرشماری پیدا کرده است.
مشهورترین آهنگساز ایرانی که آثار بسیار زیبا و ماندگاری با بهره‌گیری از امکانات الکترونیک در سبک‌هایی چون کلاسیک و حتی پاپ به ساخت موسیقی فیلم پرداخته، مجید انتظامی است که موسیقی فیلم‌هایی چون ترن، از کرخه تا راین، بوی پیراهن یوسف و موسیقی سریال‌هایی مانند سریال گرگ‌ها را ساخته است

علیرضا ایرانی‌نژاد

منبع : ایران ملودی