راههای تقویت فرهنگ قرآن و اهل بیت(ع) در بین جوانان

كشور ما از لحاظ جمعیتی در زمره كشورهای جوان محسوب می شود. درحال حاضر قریب باتفاق نسل جوان و نوجوان ما همواره نشان داده است كه طالب معنویت بوده و در عرصه های معنوی نیز این واقعیت، خود را به خوبی نشان داده است.
آمار افزایش معتكفین در سالهای اخیر نیز گواه این عرض ماست. نگاهی كوتاه به آمار كسانی كه در مراسم شورانگیز عزاداریهای امام حسین(ع) شركت می كنند نیز نشان از حق جویی این نسل دارد.
راه اندازی تشكلهای مذهبی خودجوش مانند آنچه كه به نام هیئت های كودكان، نوجوانان و جوانان در خیابانها از دو یا سه روز به محرم شكل و توسط خود آنان سازماندهی می شود، نشان از گرایش آنان به مباحث دینی دارد. آنان تشنه معنویتند و درپی آن راههایی كه خودشان به آن می رسند، به عنوان صراط هدایت برمی گزینند و درپی آن می روند كه ما از این عطش باید به عنوان یك فرصت و از آزاد گذاردن آنان در جهت دست یازدیدن به مسیرهای غیر تجربه شده و یا مسیرهایی كه شارع بر آن صحه نگذاشته است، باید به عنوان یك آسیب و گاه به عنوان یك تهدید نام ببریم. در این مقاله سعی شده است راههای گسترش فرهنگ قرآن و معنویت در بین جوانان مورد بررسی قرار گیرد. مطلب را باهم ازنظر می گذرانیم:
● اهمیت نهادینه شدن فرهنگ قرآن
امام صادق(ع) فرموده اند: «من قراالقرآن و هو شباب مؤمن اختلط القرآن بلحمه و دمه». آن وجود شریف به خوبی تبیین می فرماید كه اگر آموزه های قرآنی (و دینی) در جوانی در ذات و گوهر وجودی جوان قرار گیرد، آنگونه نهادینه و تثبیت می شود كه در گوشت و خون جوان آمیخته می گردد؛ آمیختگی كه به دنبال آن، ثبات در دین و پایداری در ایمان را بدنبال دارد. بنابراین اگر جامعه ما حساسیت این مقطع سنی را درك كند، از این فرصت به عنوان یك فرصت طلایی در بهره گیری از آن، همت ویژه ای را بكار خواهد بست. هرچند قبل از انقلاب، برادران روحانی و مبلغین دینی درپی چند جوان می گشتند تا مفاهیم دینی را به آنان بگویند اما در نظامی كه اركان مدیریتی آن به دست مؤمنین است، باید راههای ارتقای معنویت در بین جوانان شناسایی و بهترین مسیر برای جذب آنان برگزیده شود.
تذكر این نكته را هم لازم می دانم و آن اینكه ما وقتی می خواهیم به این مبحث بپردازیم، حتماً نباید بدنبال دست یافتن به مسیرهای جدید باشیم كه این خود البته مطلوب است اما بنظر می رسد، كنكاش در مسیرهای تخریب شده و بازخوانی و ترمیم مسیرهای تخریب شده می تواند ما را به نتایج مطلوبی در كوتاه مدت برساند.
۱) كانون خانواده:
نقش خانواده در تربیت دینی و افزایش معرفت و انس آنان با قرآن و هدایت بر كسی پوشیده نیست، در اینجا چند آموزه قرآنی ضروری به نظر می رسد:
پیامبراكرم(ص) وقتی از جانب حق تعالی، مأمور تبلیغ دین می شود، به امر خداوند قبل از پرداختن به جامعه؛ مأمور تبلیغ دین در خانه می شود. آیه «وانذر عشیرتك الآقربین» یا در آیه ۱۳۲ سوره طه و آیه ۵۵ سوره مریم به پیامبراكرم(ص) خطاب می شود: خانواده ات را به نماز امر كن «و أمر اهلك بالصلوه » و یا در آیه ۶ سوره مباركه تحریم می فرماید: «یا ایها الذین آمنوا قوا انفسكم و اهلیكم ناراً».
بنابراین اگر بخواهیم با آموزه های قرآنی، راههای گسترش قرآن و سیره اهل بیت را در بین جوانان بررسی كنیم، باید خانواده ها را بر این مهم، حساس، ترغیب و تشویق كنیم (هرچند كه پدران و مادران، خود كاستیهایی دارند كه ما باید بر اصلاح آنهم هم فكر كنیم.)
این مطلب را با آماری از تحقیقی كه در یك جامعه آماری به روش تصادفی از میان دانش آموزان اول تا سوم راهنمایی و به نسبت مساوی دختر و پسر (از هر جنس ۱۵۰نفر) انجام شده، به این واقعیت تأكید كنم كه در این تحقیق ۳۳% دانش آموزان، تربیت صحیح دینی را از مسیر خانواده می دانند و بر آن تأكید نموده اند. (كیهان، ۱۸/۱۲/۸۴)
▪ چند پیشنهاد كاربردی:
ـ اعضای خانواده هر شب به مدت ۱۰دقیقه در كنار یكدیگر، نصف صفحه از قرآن را باهم تلاوت كنند.
ـ خانواده هایی كه خودشان از نعمت تلاوت صحیح كلام خداوند محرومند، با بهره گیری از نوارهای صوتی و تصویری، قاری را در آیات تلاوت شده همراهی كنند.
ـ هر شب، یك واژه از كلمات قرآنی را باهم یاد بگیرند. البته ترجیحاً ابتدا از واژگان پركاربرد استفاده شود تا سهل و آسان بودن مسیر فهم قرآن بر همه اعضای خانواده بخوبی روشن و ملموس شود.
ـ والدین برای كودكان خویش كه قرآن را حفظ می كنند، جوائزی درنظر گیرند و مطمئن باشند كه هر میزان روی حفظ آیات هزینه كنند، سرمایه گذاری آنان محسوب خواهد شد كه بزودی بهره معنوی و مادی آن را بصورت مضاعف برداشت خواهند نمود.
ـ هر دو هفته، باهم یك حدیث را حفظ كنند. احادیث را بصورت كوتاه و كاربردی برگزینند و برای حفظ حدیث هم بهتر است از راهنمایی روحانیون محترم مشورت گیرند.
ـ اطاق خواب كودكان و نوجوانان را فرمایش معصومین(ع) (در طول زمان حفظ) روی مقوای بزرگ و زیبا نوشته تا در تیررس دید آنان بطور مدام قرار گیرد.
ـ پدران و مادرانی كه اهل مطالعه هستند، فقط یك صفحه نسبت به یكی از امامان معصوم(ع) را برای كودكان و نوجوانان خویش بازخوانی كنند.
ـ و والدینی كه از نعمت سواد یا مطالعه كم بهره اند از كودكان خویش بخواهند یك صفحه از قصه های قرآنی را باهم بخوانند.
۲) رسانه ملی:
واقعیت جهان امروز نشان می دهد با گسترش سیستم های صوتی تصویری، خصوصاً تلویزیون، كودكان بخشی از برنامه و وقت خویش را به برنامه های تلویزیونی اختصاص می دهند.
براساس یك تحقیق در كشورهایی همچون آمریكا، روزانه بطور متوسط ۲۰۰دقیقه از وقت كودكان خود را در پای سیستم های صوتی تصویری سپری می كنند كه سهم تلویزیون در مجموعه ابزارهای این بخش، از وضعیت بالایی برخوردار است.
در كشور ما، كودك، نوجوان و جوان، حداقل روزی یكساعت از وقت خویش را در پای تلویزیون (رسانه ملی) سپری می كنند. اگر با نگاه دینی به برنامه های صداوسیما نگاه كنیم، تأثیرگذاری دینی این برنامه ها تقریباً كمتر از ۱۰% می باشد.
من چندین برنامه كودك را كه یكی از شبكه های عربستان پخش می كرد، بررسی و ضبط كردم و برای تعدادی از مسئولین نظام ارسال نمودم. در این برنامه ها، كودك را به دو امر خطیر توجه می داد، یك قرآن و دوم نماز، اما واقعیت این است كه ما با تكنیكهای هنری، كودك خود را به پای رسانه ملی كشانده و میخكوب هم كرده ایم اما در انتقال مفاهیم ارزشی و دینی گام جدی برنداشته ایم.
در تحقیقی كه قبلا به آن اشاره گردید، ۳۱% دانش آموزان اعلام كرده اند رسانه ملی می تواند بالاترین اثر را در یادگیری و درك مفاهیم دینی داشته باشد. پیداست صدا و سیما پس از خانواده، نقش بسیار بالایی در این مورد دارد و در فرآیند ابزارهای تربیت امروز، نقش مدارس را به مراحل بعدی تنزیل داده و خود به مرحله دوم صعود كرده، لذا می توان از ابزار ملی در پرورش فرزندان قرآنی و ولائی بخوبی بهره برد.
▪ چند راه كار اجرائی:
ـ كارگردانان دین مدار جهت سرمایه گذاری در این بخش شناسائی، تشویق و دعوت شوند.
ـ توسط سازمانهای مرتبط با كودك و نوجوان، برنامه های زیبا و كوتاه و یا سریالهایی با محتوای قرآنی و اهل بیت(ع) طراحی و اجرا شود.
ـ از نوجوانان بخواهیم با ساخت فیلمهای پیام دار یك، دو دقیقه ای با مفاهیم دینی در ساخت و برنامه های موردنیاز جوانان مشاركت جویند.
ـ برنامه های كودك كشورهای اسلامی را رصد و بهترین های آن را كه با فرهنگ قرآنی و شیعه ما سازگاری دارد را پخش نمائیم. (و این را بر كارتنهای غربی بی محتوا ترجیح دهیم)
ـ در كنار برنامه های مثبت و پیام دار، بتدریج كودكان را از دیدن برنامه هایی كه با هویت و فرهنگ دینی ناسازگاری دارد، پرهیز دهیم.
ـ با تبیین آموزه های دینی آنان را به نقد برنامه های كم محتوی وادار و بتدریج، ذهن آنان را متوجه ضرر و زیانها و آفتها و عواقب دیدن برنامه های غیرمفید نمائیم.
۳) همسالان:
هنگامی كه در تاریخ می خوانیم كودكی بر پرتگاه بامی قرار گرفته بود و همه نگران سقوط كودك بودند و هیچكس هم یارای جلو رفتن را نداشت. (چرا كه كودك با دیدن بزرگترها، با وجد و یا با ترس ممكن بود حركتی به جلو داشته و حركت او منجر به سقوط گردد.) از مولایمان علی(ع) استمداد و راهنمایی طلبیدند. آن حضرت فرمان داد كودكی همسان و همسال كودك را نزدیك او قرار دهند و كودك در شرف سقوط با دیدن همسال خویش متوجه او گردید و بسویش جلب و ماجرا و مشكل حل گردید.
در همان تحقیقی كه در بخش قبلی به آن اشاره كردم نیز آمار همان جامعه آماری نشان می دهد كه جوانان و نوجوانان از همسالان خویش در تربیت و اصلاح دینی اثرپذیر بوده اند.
دغدغه خانواده های متدین از اینكه فرزندشان با چه كسی معاشرت دارد و فرزندان خویش را در این موضوع بطور مرتبط و پیوسته مورد سؤال می دهند نیز نشان از اهمیت آن است.▪ راهكارهای پیشنهادی
ـ در جزوه های تربیتی، موضوع دوست یابی صحیح و آثار و عواقب و آثار ناشی از آن بیان گردد.
ـ در همین رابطه، نمونه ای از كسانی كه با دوستان خوب، رمز موفقیت و ترقی علمی، اخلاقی و دینی را طی كرده اند، بعنوان مصادیق روشن آورده شود.
ـ همینطور مصادیقی از كسانی كه در خانواده موفق متولد شده اند اما دوستان ناباب، مسیر زندگی آنان را عوض و به تعبیر دینی، راه ضلالت و گمراهی را جایگزین صراط مستقیم انتخاب كرده اند، بیان شود.
ـ در سیستم مساجد و مدارس و بسیج، جوانان موفق و در صراط مستقیم قرار گرفته، شناسایی و بوسیله آن ها راههای جذب همسالان بیان گردد.
ـ همسالانی كه با شیوه های مناسب جذب و در مسیر دین قرار می گیرند، توسط مساجد و مدارس و بسیج تشویق گردند.
ـ مباحث دینی با بیانی شیوا از زبان همسالان بیان گردد. بنابراین لازم است تشكلهای خاص شكل گیرد.
ـ در كانونهای اصلاح و تربیت حتماً جوانان موفق (كه اثرگذار باشند) در جلساتی، به ارشاد دینی جوانان بپردازند.
ـ الگوسازی و الگوپروری را در جامعه رایج نموده و توجه هر قشر را با هر سن و سال، به الگوهای موفق همسال خویش معطوف نمائیم.
ـ با برنامه سازی، از الگوهای موفق بخواهیم همسالان خویش را در دست یابی به موفقیت های دینی، اخلاقی و علمی، راهنمایی و راز و رمز این موفقیت را به زبان آنان بیان كنند.
ـ شكل گیری هدفمند و هدایت شده سازمانهای دولتی (NGO) توسط جوانان و نوجوانان را تعقیب نمائیم.
ـ خداوند تبارك و تعالی وقتی می خواهد شیوه بیان تبلیغ اسلام را به پیامبر اكرم(ص) بیان فرماید، در آیه۱۵ سوره مباركه آل عمران دستور می دهد كه: «ای پیامبر، اگر روحیه خشن و تندی داشته باشی، حتماً از گرد تو پراكنده (دور) می شدند). بنابراین مهمترین تأكید در این بخش باید تبیین مفاهیم قرآن و عترت به زبان لین و دلنشین باشد، لذا شیوه بیان مفاهیم دینی و قرآنی به زبان مذكور بایستی تدوین و به مجریان ذی ربط منتقل گردد.
۴) مدارس و دانشگاه ها (مراكز آموزشی):
تقریبا ۱۲سال از زندگی یك فرد ایرانی (دختر و پسر) تا مقطع دبیرستان و پیش دانشگاهی در محیط مدرسه سپری می شود. یعنی با شاخص متوسط عمر یك ایرانی (۶۵ سال) ]یعنی ۱۸% عمر مفید[.
نگاهی كوتاه به فرآیندهای آموزش در موضوع آموزه های دینی در مدارس و شیوه های انتقال آن (صرف نظر از تعداد محدودی از مدارس) نشان می دهد كه ما در این مبحث كمترین توجه را به مدارس داشته ایم و اگر هم اقداماتی انجام داده ایم، كافی و پاسخگو و انسان ساز نبوده است.
امروز چه كسی می تواند ادعا كند اگر آثار و آموزشهای خانوادگی، فردی، محیطی و... كه در خارج از مدرسه به جوان و نوجوان منتقل می شود را حذف و چشم امید به ۱۲سال تلاش مربیان قرآنی، دینی و تربیتی مدارس داشته باشیم می توان ادعا نمود كه جوان فارغ التحصیل از پیش دانشگاهی ما، جوانی مؤمن محصول آن خواهد بود؟
دغدغه هایی كه رهبر انقلاب اسلامی از نظام آموزش و پرورش دارند، همان دغدغه ایست كه متدین از آنچه قرار بود در نظام آموزش و پرورش اتفاق بیافتد (ولی حاصل نشده) می باشد.
من به چند مورد از دغدغه های معظم له اشاره می كنم:
به قرآن بها داده شود. این موضوع در مدارس ابتدایی از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ هم در قرائت و هم در حفظ كردن، آمادگی بیشتر است. اگر بتوانید به این امر اهتمام كنید و صدقه جاریه ای را از خود به یادگار بگذارید، به توفیق بسیار بزرگی دست یافته اید.
وقتی در كشوری بیست میلیون جوان از زن و مرد هست، جا دارد در میان آنها دو سه میلیون اقلا تالی قرآن با آداب و شرایط باشند، یك میلیون اقلا از این جوانها حافظ كلام خدا باشند.
توجه به آموزش عربی در مدارس نه با هدف درك مفاهیم پیچیده حوزه ای و نه بمنظور مكالمه، بلكه به نحوی كه پس از مدتی آموزش، دانش آموزان بتوانند معانی نماز، دعای كمیل، مكارم اخلاق و... را بفهمند و با مناجات و نحوه سخن گفتن و راز و نیاز با خدا آشنا شوند.
احیاء كنید مسائل پرورشی و ارزشی را در مدارس. مدتهاست د رمدارس، مسائل ارزشی خشكیده و به آن كم توجهی شده. برای رشد دیانت و احیای مسائل ارزشی و عبادی و فرهنگی مدارس اهتمام شود.
(شرفیایی وزیر و مسئولین آموزش و پرورش، ۳/۶/۷۶)نسلی كه رژیم فاسد، مفسد ظالم و بشدت پلید گذشته را ندیده، نسلی كه مقدمات انقلاب را ندیده، نسلی كه كتك خوردنها را در دوران غربت ندیده، نسلی كه محنت جنگ را با گوشت و پوست خودش لمس نكرده، نو به نو زیر دست شما معلمان می آید. شما می خواهید از این نسل، انسانهایی بسازید كه انقلاب را حفظ كنند.(شرفیایی وزیر و مسئولین آموزش و پرورش، ۱۲/۲/۶۹)
▪ راهكارهای اجرائی:
ـ قبل از اینكه تحول را در دانش آموز جستجو كنیم، معلم را نه از باب اینكه با درس و مباحث كلامی می تواند منشأ اثر باشد، بلكه از این حیث كه: «كونوا دعاه الناس بغیر السنتكم».
ـ درس عربی با گرایش فهم قرآن و متون ادعیه جایگزین عربی فعلی گردد.
ـ حفظ موضوعی آیات قرآن كه در زندگی روزمره دانش آموزان كاربرد دارد را در برنامه های آموزشی یا فوق برنامه آنان قراردهیم.
ـ حفظ احادیث موضوعی را مبنای آشنایی با سیره ائمه(ع) قرار دهیم و بگونه ای برنامه ریزی كنیم كه در هر مقطع (ابتدائی، راهنمائی و متوسطه)، ۴۰حدیث كوتاه اما كاربردی، جانهای تشنه كودكان و نوجوانان و جوانان را سیراب نماید.
ـ انس با ائمه اطهار(ع) را از طریق برپایی مجالس زیارت نهادینه نمائیم.
ـ زیارات عرفانی كوتاه مثل خمس عشر، مناجات امام علی(ع) در مسجد كوفه و امثالهم را با بیانی زیبا مطرح و جانهای آماده جوانان را به پرواز معنوی تمرین دهیم.
ـ معلمین دروس قرآن و اعتقادات را از واجدین شرایط جهت تدریس در این موضوع برگزینیم.
ـ مسابقات قرآن و عترت را بعنوان پایه رقابت معنوی دانش آموزان توسعه دهیم.
ـ موضوعات مرتبط با كلاس انشاء را موضوعاتی هدفمند از بین آیات موضوعی مورد نیاز دانش آموز طراحی و زمینه تدبر در قرآن را در بین دانش آموزان فراهم كنیم.
ـ در پایان هر سال تحصیلی، میزان ارتقای كمی و كیفی دانش آموزان در بحث قرآن و عترت بررسی و در رفع اشكالات برنامه ای و اجرایی اهتمام نمائیم.
ـ مدارس موفق در موضوع مذكور را به آموزشگاه های دیگر معرفی كنم.
ـ جهت تقویت روحیه تبلیغ آموزه های دینی از دانش آموزان درخواست نمائیم آموزه ای از آموزه های قرآن و عترت (آیه-حدیث) را در جمع همسالان خویش از حفظ بیان و بهترینهای هر ماه یا هر فصل مورد تشویق قرارگیرند.

محمد انجم شعاع

منبع : روزنامه کیهان