تاملی در باب پیروزی انقلاب کبیر اسلامی

۱) با مطالعه تاریخ کهن ایران در می‌یابیم که این کشور پهناور همواره به عنوان یکی از دیرپاترین ادوار تاریخ بشر درجهان شناخته شده است.
در یک نگرش کلی و با توجه به اثرات شگرفی که اسلام در ایران بر جای گذاشت می‌توان تاریخ ایران را به دو دوره قبل و بعد از اسلام تقسیم کرد. پس از فتح ایران توسط مسلمین، تاریخ کشور به مدت ۶ قرن عنوان اسلامی پیدا کرد اگر چه فاقد محتوای اسلام بود و دو سلسله قاجار و پهلوی پایان‌بخش حکومت‌هایی بودند که پس از پیدایش اسلام و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ظاهر شدند.
۲) در طول ۱۳۵ سال حکومت قاجار و ۵۷ سال سلطنت پهلوی یعنی نزدیک به دو قرن، کشور ایران به طور مستقیم تحت تسلط سیاست‌های قدرت‌های استعماری قرار داشته و با پیمودن سیری قهقرایی به وسیله‌ای برای بازی سیاسی ابر قدرت‌ها تبدیل گشت. این در حالی بود که مقارن همین سال با پیروزی انقلاب کبیر فرانسه، تحول صنعتی در اروپا و کشورهای استعمارگر آغاز شده بود. در این میان با افزایش ظلم و استبداد، در سال‌های میانه دهه ۱۳۵۰، ناراحتی و نارضایتی مردم اوج گرفت و ملت ایران با رهبری حضرت امام خمینی(ره) بزرگترین حادثه قرن بیستم را رقم زدند. پیروزی انقلاب کبیر اسلامی از یک سو معادلات سیاسی جهانی را برهم زد که تا امروز آثار آن قابل لمس و ادراک است و از سوی دیگر یکی از استوارترین رژیم‌های وابسته جهان را که از حمایت‌های قدرت های بزرگ برخوردار بود ریشه‌کن نمود و در کشوری چون ایران با اهمیت اقتصادی و استراتژیک خاص خود، تحول سیاسی، اجتماعی و مردمی عظیمی به وجود آورد.
۳) انقلاب اسلامی دارای مفاهیم خاصی است که امام خمینی(ره) با رهبری حکیمانه و فرزانه خویش،‌آن را به پیروزی رساندند و به این ترتیب در بهمن ماه ۱۳۵۷ خروش دوباره اسلام از سرزمین ایران آغاز شد.
مفاهیم انقلاب اسلام را می‌توان به طور خلاصه شامل حفظ اسلام، حفظ قرآن، احیای احکام دین مبین اسلام و احیا و رشد ارزش‌های والای مکتب گرانسنگ اهل‌بیت(ع) بیان کرد. انقلاب اسلامی، اسلام را باوری دیگر به عنوان یک قدرت تعیین کننده در سطح جهان مطرح نمود و چشم‌انداز وحدت جهان اسلام، گریز از سلطه و ایستادگی در برابر استعمار کهنه و نو و ایجاد قطب سیاسی جدید در جهان را به امت اسلام نوید داد.
انقلاب اسلامی برای بازگرداندن غرور جریحه‌دار شده مسلمانان، نجات امت اسلام از چنگال استعمارگران و بیداری ملت را به ارمغان آورد. احیا روحیه پرورش و تربیت اسلامی، عدالت‌گستری و شهامت آفرینی در مردم مبارز و مسلمان از دیگر ویژگی‌های انقلاب اسلامی است. به این ترتیب خروش مردم مسلمان ایران با رهبری مقتدرانه حضرت امام خمینی(ره) بزرگترین انقلاب قرن بیستم را پدید آورد.
انقلاب اسلامی ایران آخرین انقلاب در قرن بیستم بود و از نظر موقعیت تاریخی در زمانی به وقوع پیوست که فلسفه حاکم بر جوامع گوناگون بر اصول اومانیستی و اگزیستانسیالیستی متکی بود و بشر با شتاب خود را آماده می‌کرد تا وارد عصر فرانوگرایی و فرا صنعتی شود. از این رو انقلاب ایران اگرچه در برگیرنده تقریبا همه مولفه‌های ظهور یک انقلاب از دیدگاه جامعه شناختی است ، اما از منظر ماهیت با انقلاب‌های مشهورجهان چون انقلاب کبیر فرانسه در سال ۱۷۸۹ و انقلاب ۱۹۱۷ روسیه تفاوت‌هایی دارد.
۴) انقلاب شکوهمند اسلامی ایران بازتاب‌های وسیعی از نظر منطقه‌ای و بین‌المللی در پی داشت سقوط نظام شاهنشاهی، استقرار یک دولت دینی، مشارکت وسیع مردمی، به هم خوردن تعادل قوا در خلیج فارس و خاورمیانه و به چالش طلبیدن ابر قدرت‌های شرق و غرب، حساسیت‌ توجه ملت‌ها و دولت‌ها را برانگیخت و انظار جهانی را متوجه این انقلاب نمود. از این رو انقلاب اسلامی بلوک‌بندی‌ها و نظام دو قطبی تثبیت شده در نظام بین‌‌المللی را در هم ریخت و با وجود تضاد عمیقی که بین دو ابرقدرت حاکم بود، آنها را ودار به سازش و اتخاذ مواضعی واحد نمود و تحولات عمده‌ای در سطح جهان پدید آورد.
۵) کارشناسان جهانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ابعاد این انقلاب عظیم را چنین بیان کردند:
ایجاد شعور و آگاهی در مردم و بسیج وسیع توده‌‌ها. ایجاد حرکت‌های هماهنگ در مردم پس از سالها رکود و ایستایی. ایجاد تعاون و همیاری و دوستی پس از سالها دوری از هم و بیگانگی مردم. ایجاد تحول در نسل جوان و پاک ساختن آن از احساس پوچی و تباهی، دمیدن روح تلاش و فعالیت در آنان و راندن جوانان از منجلاب‌های رژیم شاه پهنه‌های درخشان حماسه‌آفرینی و ایثار. ایجاد حس اعتماد به نفس در جوانان و ارتقای شخصیت و ابراز آن در تمامی قشرهای اجتماعی. ایجاد مکتب خودسازی مجدد و تولد دوباره جامعه بر پایه معیارها و ارزش‌های اسلامی و انقلابی. ایجاد مکتب شناخت وسیع مشکلات و مسائل بشری در درون جامعه. دگرگون ساختن بنیادین و تجدید ارزش‌های فراموش شده جامعه.
۶) تحلیل‌گران و صاحبنظران، بر این باورند که فروغ انقلاب اسلامی که پس از صدر اسلام مهمترین و ریشه‌دارترین حادثه در تاریخ اسلام است، همه درخشندگی‌ها و فرازهای برجسته تاریخ اسلام را در بر داشت و جایگزین تمامی الگوهای پیشین تاریخ گردید. از دیگر سو انقلاب اسلامی خط بطلانی بر همه سراب‌هایی که متفکران سرخورده و پیروان مکاتب شرق و غرب دنبال می‌کردند کشید و آغاز دوران حرکت آفرینی اسلام در جهان را مژده داد. این انقلاب در مقایسه با انقلاب‌های دیگر جهان از یک سلسله ویژگی‌ها و امتیازات اصولی برخوردار است که از حیث فرهنگ، دانش و تئوری انقلاب آن را در رده بالای پدیده‌های سیاسی بزرگ و انقلاب‌های مهم جهان قرار داده است. عناصری چون ماهیت ایدئولوژیکی، قدرت‌‌های رهبری و عمق تحولات ناشی از آن موجب گردید که بسیاری از صاحبنظران در تئوری‌های انقلاب در کشورهای اسلامی تجدید نظر کرده و الگوهای جدیدی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند.
۷) با مروری بر تاریخچه شکل‌گیری انقلاب اسلامی و حوادث پیش آمده در این زمینه دو عنصر سازنده بیش از دیگر عناصر در پیروزی انقلاب اسلامی نقش ایفا نمودند؛ یکی فتواها و منشورهای امام خمینی(ره) بود و دیگری قاطعیت اعجاب‌انگیز ایشان؛ که در خصوص هریک مختصری در ذیل بیان می‌شود:
الف) فتواها و منشورهای امام(ره):
فتواها و منشورهای آن امام بزرگوار باعث بیداری مردم می‌باشد. مردم با شنیدن فتواها و اعلامیه‌های امام خود، کارها را تعطیل کرده، به خیابانها ریخته و تا مرز شهادت پیش می‌رفتند. یکی از خدمات بزرگ امام راحل به اسلام و تشیع امت اسلام، این بود که حوزه فتوا را بازتر فرمودند و مسائل سیاسی و اجتماعی و انقلابی را درکالبد فتوا که خاص مسائل عبادی و بیشتر عبادی فردی بود، جای دادند و این اقدام بزرگ، چون از مقام علمی شامخ و اخلاص دینی مایه‌ها داشت به خوبی جا افتاد و ثمربخش شد.
چنین است که شخصیت ممتاز امام خمینی(ره) جلوه‌‌ای خاص از آگاهی به خود می‌گیرد، شخصیتی که برای نشر آگاهی در میان مردم و بسیج آنان، دادن فتواهای انقلابی و حرکت آفرین، به کسی جز خود نیاز ندارد.
ب) مواضع قاطع:
قاطعیت اعجاب‌برانگیز حضرت امام خمینی(ره) یکی دیگر از عناصر سازنده فجر انقلاب اسلامی است. قاطعیت همواره از داشتن هدف و ایمان به آن سرچشمه می‌گیرد و در همه مصلحان بزرگ تاریخ بویژه پیامبران این صفت سترگ همیشه ملاحظه شده است. پیامبران در راه مبارزه با طاغوت‌های زمان خویش، با صلابتی عظیم پای به میدان نهاده‌اند که نمونه برجسته آن مبارزه حضرت ابراهیم(ع) با نمرود و حضرت موسی(ع) با فرعون است.
این رسالت خدایی در کوبیدن جباران، که باید از قاطعیتی ویژه برخوردار باشد، پس از پیامبران، به امامان انتقال یافت و سپس به عالمان ربانی دین رسید. در انقلاب اسلامی ایران، نمونه والای این قاطعیت را حضرت امام(ره) از خود نشان دادند. قاطعیتی که بارها برای دیگر دست‌اندرکاران مبارزات سیاسی نگرانی آفرید و آنان را متزلزل ساخت. اما این مرد خدا استوار و توفنده بر طاغوت زمان شورید و به راه خویش ادامه داد، تا انقلاب به پیروزی رسید.
۸) انقلاب‌اسلامی با سطح وسیع، ریشه‌های عمیق و تمام ویژگی‌های خود به عنوان یک پدیده اجتماعی، معلول عوامل بسیاری است. عواملی چون ایمان و عقیده، اسلامی بودن و معنویت، قدرت رهبری و نفوذ معنوی در زمره مهمترین عواملی بودند که ایجاد و تشکل و یکپارچگی قیام گسترده مردم را پدید آوردند. این تشکل و یکپارچگی، همه اقشار ملت را برگرفت و همه جریانات سیاسی را تحت پوشش خود قرار داد. اسلام با ایجاد این یکپارچگی نقش عمده‌ای در جذب و تحرک بخشیدن نیروهای مومن و استوار برعهده داشت و مردم با اعتقاد به امامت و تداوم آن و قبول رهبری حضرت امام خمینی(ره) اصل ولایت فقیه را تجلی بخشیدند.
۹) سالروز پیروزی شکوهمند انقلاب‌اسلامی در حقیقت فجر صادق و طلوع نور و روشنایی بر پهنه ظلمت و سیاهی طاغوت و طاغوتیان است و روزی است که طلوع خورشید عشق در آسمان ایران اسلامی تابیدن گرفت. مردم همراه با امامشان برای محرومیت‌زدایی و تحقق عدالت اجتماعی قیام کردند تا شهد شیرین عدالت علوی را بچشند و بر عدالت و آزادی سلام دهند.
چه مسعود و مبارک است روزی که جهان از دغلبازی‌ها و فتنه‌انگیزی‌ها پاک شود و حکومت عدل الهی بر سراسر گیتی گسترش یابد و منافقان و حیله‌گران از صحنه خارج شوند و پرچم عدالت و رحمت حق تعالی بر بسیط زمین افراشته گردد و تنها قانون عدل اسلامی بر بشریت حاکم شود. کاخ‌های بیداد فرو ریزد و آنچه غایت انبیا علیهم صلواه‌الله و اولیا علیهم السلام بوده تحقق یابد و برکات حق تعالی بر زمین نازل شود واینک پس از ۲۸ سال آیا انقلاب‌اسلامی توانسته است در محرومیت‌زدایی و تحقق عدالت علوی موفق عمل نماید، خود جای تامل داشته و بحث جداگانه‌ای را می‌طلبد که پرداختن به آن در این مقال نمی‌گنجد وامید است صاحبنظران در آینده به دور از حب و بغض به مقوله یاد شده بپردازند.
۱۰) این انقلاب کبیر، روح تازه‌ای به کالبد جوانان دمید و آنان را به دلاورمردانی مبدل ساخت که از هیچ قدرتی هراس نداشته و ندارند و برای تحقق حکومت الهی با واژه “شهادت” آشنا شدند و با نثار خون خود، به صف شهیدان تاریخ اسلام پیوستند. جانفشانی جوانان این مرز و بوم یکی از عوامل مهم پیروزی انقلاب‌اسلامی به شمار می‌آید. حضور گسترده جوانان این مرز و بوم در لحظه لحظه‌های انقلاب یکی از مهمترین عناصر این پیروزی بزرگ بود.
جوانان با اهدای خون خویش، هر روز و هر شب نهال تازه پا گرفته انقلاب را آبیاری کردند تا به درختی تنومند تبدیل شود و سایه‌گستر امت اسلامی باشد. به این ترتیب نسل جوان به نسلی خودباور تبدیل شد و توانست تصمیم بگیرد و حماسه‌آفرینی نماید و امروز نسل جوان کشور به مدد خودباوری‌شان،‌وظیفه خطیر سازندگی جمهوری اسلامی را بر دوش دارند و با حضور در صحنه‌های مختلف علمی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و هنری در پی کسب حماسه نوینی دیگر هستند که به طور قطع در آینده‌ای نه چندان دور موجب حیرت و تحسین کارشناسان جهانی خواهند شد.
۱۱) استاد معزز جناب آقای محمدرضا حکیمی در کتاب پر ارزش تفسیر آفتاب خود می‌نویسد: “یکی از عناصر برجسته و والایی که در ساختن انقلاب‌اسلامی عظیم ایران نقشی شگرف داشت، شخصیت رهبر کبیر انقلاب بود. امام خمینی(ره) از نظر عناصر تکوین دهنده شخصیت از واقعیاتی برخوردار بود که در رهبری عظیمی که خداوند برایشان مقدر کرده بود، بسی درخور و شایسته بود.امام از نظر علم و عمل، درک وسیع اسلامی و تقوای اصولی، در حد یکی از بزرگترین شخصیت‌های اسلامی در میان عالمان بزرگ اسلام در طول تاریخ این دین است. جامعیت امام خمینی(ره) در علوم اسلامی، تهذیب نفس، پاکی اخلاقی، شور و شوق مناجات و سلوک قلبی، زهد و اعراض از دنیا و متاع دنیا، شجاعت کم مانند از نوع شجاعت پیامبران، اراده قاطع، بیداری سیاسی و درک زمانی، شناخت جامعه و مشکلات آن، درک دردها و مشکلات بشری، نفرت بیکران از ظلم و ظالم، قدرت نفس وابراز شخصیت در برابر جباران، هوش بیکران در شناخت دسیسه‌ها و نیرنگها، قطع علاقه از هر چه غیر از حکمت و حقیقت است، اطلاع سازنده از ابعاد علمی و دستورات اقدامی اسلام، صلابت چهره، دلنشین بودن سیما، حسن هیئت ظاهر، نفوذ عمیق و خدایی نگاه که حاکی از صدق و پاکی عمیق قلب است، الهی بودن نیت و سجایای والای دیگر در امام بزرگوار وجود داشت. اینها حاکی از عنایت خاص حق تعالی بود که در این برهه از تاریخ اسلام، برای حفظ دین و دفاع از حقوق محرومین حضور این انسان بزرگ را در حیات بشری مقدر کرده بود.
به خوبی پیداست که در رابطه جامعه با رهبر، این ویژگی‌ها چه تاثیری هم از نظر مبادی ظاهری وهم از نظر مبادی باطنی دارد. آیا اگر قاطعیت امام(ره) نبود، این انقلاب به این اوج و شکوه می‌رسید؟ اگر اخلاص امام نبود آیا نفوذ کلام ایشان که جهانیان را نفوذ خارق‌العاده خوانده بودند، تحقق می‌یافت؟
بنابراین در هر انقلابی می‌توان شخصیت رهبری با نفوذ و محبوب را مشاهده کرد که در بسیج نیروهای مبارز انقلابی و هدایت آنها تا پیروزی انقلاب نقش موثری دارد. ولی رهبری در انقلاب‌اسلامی مسئله‌ای بالاتر از این مقام و منزلت است. صداقت، صراحت، شجاعت، از جان گذشتگی، صلابت، قاطعیت، مقام عرفانی، وارستگی، شخصیت والای علمی و فقاهتی و سادگی معنی‌دار زندگی امام در ارائه این الگوی رهبری موثر بوده است. ولی آنچه امام خمینی(ره) را به عنوان یک اسوه رهبری در جهان قرار داد و به وی نقش برتر از یک رهبر انقلاب بخشید، این است که ندای امام از قلب فرهنگ و از اعماق تاریخ و از ژرفای روح ملت مسلمان ایران برخاست. مردم او را آئینه تمام نمای فرهنگ و هویت اسلامی تحقیر شده خود دیدند و در شخصیت والای او ذوب شدند. امام(ره) به این ملت شخصیت داد و ایران اسلامی را از انزوا خارج و وارد صحنه سیاسی جهان نمود.
۱۲) بدون تردید انقلاب‌اسلامی ایران، نعمت بسیار ارزنده و در واقع هدیه الهی و یک تحفه غیبی است که با تکیه به ایمان، جهاد و شهادت انقلاب‌اسلامی را از دسایس زورمداران زرپرست و عوامل نابخرد استکبار جهانی دور داشت. بررسی‌های تاریخی و ارزیابی جامعه شناسان نشان می‌دهد که لااقل در یک قرن قبل از پیروزی انقلاب‌اسلامی، فرهنگ اصیل و مذهبی ایرانیان به دلیل دسیسه‌های پیچیده بیگانگان سیاست‌باز و عوامل خود فروخته آنان، خدشه‌دار شده و از مسیر رشد و تعالی بازمانده بود.
با وقوع انقلاب‌اسلامی تغییرات اساسی و زیرساختارهای فرهنگی کشور به وجود آمد و نظام ارزشمند آن در سایه ایمان استوار و تکیه مستمر بر پدیده‌های والای جهاد و شهادت دگرگون شد. از این رو مصلحان جهانی، انقلاب‌اسلامی ایران را یک انقلاب فکری و فرهنگی اعلام می‌کنند. اکنون پس از گذشت ۲۸ سال از آن روزهای عشق و شیدایی و حضور در تظاهرات میلیونی مردم مسلمان ایران و سپس سال‌های دفاع مقدس و سازندگی وآبادانی آن نهال نورسته، به درختی تناور و تنومند تبدیل شده است که قطعا با هدایت‌های سالم و صحیح مسئولان عالی‌رتبه دلسوز نظام اسلامی در خدمت به مردم این مرز و بوم، سالیان متمادی سایه‌گستر امت اسلامی خواهد بود.
البته به این نکته نیز باید اذعان نمود که ملت ایران برای مشارکت‌های سیاسی مطلوب راه درازی در پیش روی دارد؛ چرا که در برابر ۲۵۰۰ سال نظام حکومتی سلطنتی مطلقه اکنون تنها ۲۸ سال است که نظام جدید جمهوری آزموده می‌شود. بنابراین باید با تامل، به نقایص موجود و کاستی‌ها نگاه کرد چرا که انتظارات بیش از حد، جامعه را محکوم به مطلق‌اندیشی می‌کند. به هرحال اراده عمومی در انقلاب‌اسلامی طی نزدیک به سه دهه گذشته وجود داشته و این اصول با مشکلات زیادی پیاده شده است.
ضمن اینکه باید پذیرفت تفاوت‌هایی میان نظام جمهوری اسلامی و دموکراسی در ایران و نظام‌های غربی وجود دارد. چنین تفاوت‌هایی را نه ضعف باید انگاشت و نه قدرت، بلکه باید با توجه به شرایط داخلی جامعه آنها را ارزیابی کرد. در یک کلام باید گفت که این حماسه قرن بیستم- پیروزی انقلاب کبیر اسلامی ایران- رویدادی فرخنده و واقعه‌ای تاثیرگذار، مهم و بس حیرت‌انگیز برای جهانیان بود.

اسدالله افشار

منبع : روزنامه رسالت