نقش تربیتی و سیاسی امام عسکری علیه السلام

●سرآغاز
از روزگاران بسیار دور تا به امروز، همواره زندگانی و رفتار مردان بزرگ كه ابعاد انسانی برجسته ای داشته‌اند، مورد توجه بوده است. در این میان، پیامبران الهی و پیشوایان مكتب علوی، یگانه افرادی هستند كه جامع تمام صفات برجسته هستند و از سوی پروردگار به عنوان الگوهایی شایسته برای همگان معرفی شده‏اند.
این نوشتار، نگاهی است گذرا به گوشه‏هایی از تلاش فرهنگی «امام حسن عسكری علیه‏السلام »، همراه با بررسی كوتاهی از اوضاع سیاسی و اجتماعی آن دوران.
پیكار امام حسن عسكری علیه‏السلام، از پسوند «عسكر» در نام مباركشان پیداست. عسكر، در زبان فارسی به معنای لشكر و پادگان به كار برده می‏شود. آن حضرت به خاطر ترسی كه در دل حاكمان بنی‏عباس ایجاد شده بود، تمام مدت امامت خود را بالاجبار در محله نظامیان، سكونت داشت. «متوكل»، خلیفه عباسی به خاطر ترس شدیدی كه از امام هادی علیه‏السلام و فرزند بزرگوارش امام حسن علیه‏السلام داشت، آن دو وجود پر بركت را از مدینه به سامرا تبعید نمود و تا پایان عمر در حلقه مراقبت لشكریانش نگه داشت.
●تولد و شهادت
امام حسن عسكری علیه‏السلام یازدهمین پیشوای شیعیان جهان، به سال ۲۳۲ ق. در شهر «مدینه» دیده به جهان گشود. پدر بزرگوارش «امام هادی علیه‏السلام » است.
مادر گرامی آن حضرت، «سوسن»(۱) یا «حُدَیْثه»(۲) بانویی نیكوكار، پارسا و دانشمند بود كه پس از شهادت امام هادی و امام عسكری علیهما‏السلام چندی مسئولیت امور شیعیان را به عهده داشت و پناهگاه شیعیان شمرده می‏شد.
از آنجا كه امام علیه‏السلام همچون پدرش به دستور خلفای عباسی در محله «عسكر» (منطقه نظامی) سامرا ساكن بود، به «عسكری» معروف گردید.(۳) كنیه‏اش «ابومحمّد» و القاب معروفش «نقی» و «زكی» است. آن حضرت شش سال امامت نمود و در ۲۸ سالگی به دست «معتمد» عباسی به شهادت رسید.(۴)
●جهاد فرهنگی و سیاسی
امام حسن عسكری علیه‏السلام در هدایت مردم و دفاع از اسلام، لحظه‏ای قرار نداشت. سراسر عمر كوتاه خود را به جهاد و مبارزه در راه خدا اختصاص داد. اگرچه امام عسكری علیه‏السلام در اوج جوانی به شهادت رسید، لیكن تلاش و مبارزات فراوان آن حضرت در دو جبهه «فرهنگی» و «سیاسی»، ثمرات گوناگونی به همراه داشت.
در بعد فرهنگی، باعث نجات اسلام از كجروی‏های فكری و بروز عقاید خرافی شد و در بُعد سیاسی نیز چهره شوم حكومت‏های عباسی را ـ كه به نام امیرالمؤمنین و خلیفه مسلمین، ریاست می‏نمودند ـ آشكار ساخت.
●پیكار سیاسی
پیكار امام حسن عسكری علیه‏السلام، از پسوند «عسكر» در نام مباركشان پیداست. عسكر، در زبان فارسی به معنای لشكر و پادگان به كار برده می‏شود. آن حضرت به خاطر ترسی كه در دل حاكمان بنی‏عباس ایجاد شده بود، تمام مدت امامت خود را بالاجبار در محله نظامیان، سكونت داشت. «متوكل» خلیفه عباسی به خاطر ترس شدیدی كه از امام هادی علیه‏السلام و فرزند بزرگوارش امام حسن علیه‏السلام داشت، آن دو وجود پر بركت را از مدینه به سامرا تبعید نمود و تا پایان عمر در حلقه و مراقبت لشكریانش نگه داشت.(۵) بدین ترتیب، امام حسن عسكری علیه‏السلام تمام دوران امامت خود را در تبعید، محاصره مأموران عباسی یا در زندان سپری نمود. با این همه، در مدار مخالفت حكومت بنی‏عباس گام برمی‏داشت. نه چون عالمان درباری برای ماندگاری حكومت، دعا می‏كرد و نه در اعیاد سلطنتی مانند دیگر شخصیت‏های مذهبی، به دست بوسی خلیفه می‏شتافت. حتی وقتی كه خلیفه به مسافرت می‏رفت، در هنگام بازگشت كه همه چهره‏های علمی، فرهنگی، نظامی و سیاسی به پیشوازش می‏رفتند و همه قبایل به ترتیب منزلت خانوادگی بر سر راهش، همراه با پرچم‏های ویژه می‏ایستادند، امام عسكری علیه‏السلام حضور نمی‏یافت و بدین گونه، مشروعیت حكومت ظالم عباسی را زیر سؤال می‏برد.مبارزه دلیرانه و تلاش خستگی‏ناپذیر حضرت عسكری علیه‏السلام باعث شد تا نیمی از شش سال امامتش، در زندان سپری گردد و در زندان مخوف عباسی زیر شدیدترین شكنجه قرار گیرد.
ترس حكومت از امام تا بدانجا بود كه جاسوسان مرتب نزد امام عسكری علیه‏السلام آمد و شد داشتند و تمام رفتار و گفتار آن حضرت را مو به مو گزارش می‏كردند. هیچ كس اجازه ورود نزد آن حضرت را نداشت. برخی مأموران برای چاپلوسی، امام را نزد پادشاه عباسی خطرناك و در پی دست یازیدن به حكومت، معرفی می‏كردند و از فعالیت‏های سیاسی و ارتباط ایشان با برخی شیعیان و مخالفان حكومت خبر می‏دادند.
مبارزه دلیرانه و تلاش خستگی‏ناپذیر حضرت عسكری علیه‏السلام باعث شد تا نیمی از شش سال امامتش، در زندان سپری گردد و در زندان مخوف عباسی زیر شدیدترین شكنجه‌ها قرار گیرد.
یكی از روش‏های شكنجه، تنوری بود از چوب و پر از میخ؛ بدین گونه كه میخ‏ها را از بیرون كشیده بودند، چنانكه نوك تیز آن به مقدار دو یا سه سانتی‏متر از جداره داخل تنور پیدا بود. امام عسكری علیه‏السلام و برخی شیعیان آن حضرت را درون تنور قرار می‏دادند و درپوشی بر آن می‏نهادند و آن را به سرعت روی زمین می‏غلطانیدند. میخ‏ها در بدن فرو می‏رفت و دردی جانكاه داشت.(۶)
●عوامل دشمنی با امام عسكری علیه‏السلام
دشمنی بنی‏عباس با امام علیه‏السلام در سه محور كلی قابل بررسی است:
۱. عزّت نفس، آزاد اندیشی، مسئولیت‏پذیری و مبارزه خستگی‏ناپذیر امام حسن عسكری علیه‏السلام بر ضد خلفای ستمگر.
۲. دشمنی دیرینه بنی‏عباس با علویان.
عباسیان كسانی بودند كه با شعار «الرّضاء من آل محمّد صلی‏ الله ‏علیه ‏و ‏آله‏» حمایت مردم را به خود جلب كرده و بر اریكه قدرت تكیه زدند. بزرگ‏ترین دست‏آویز آنان نیز در مدت شصت سال تلاش و تبلیغ، بهره‏گیری از خون پاك سرور شهیدان، حضرت امام حسین علیه‏السلام بود. آنان به خوبی می‏دانستند كه وارثان حقیقی خلافت رسول خدا صلی ‏الله ‏علیه‏ و ‏آله‏ و سلم «امامان شیعه» هستند. از این رو، علویان را همواره یگانه رقیب خویش در حكومت می‏شمردند و تمام سعی خود را در نابودی آنها به كار می‏گرفتند. زندان‏های خود را از مردان و زنان علوی پر كرده بودند و حتی بزم عیاشی خود را در كاخ‌هایی می‏چیدند كه دیوارهای آن، مدفن جوانان علوی بود و در زیر سنگفرش‌های ایوان و تالارهای آن، صدها علوی زنده به گور شده بودند.خلفا و كارگزاران بنی‏عباس تمام دارایی علویان را گرفته بودند، چنانكه از فقر و ناداری، چهره‏ای رنجور و قامتی ضعیف داشتند. با این همه، آتش دشمنی عباسیان جز با نابودی كامل و حتی زدودن نام و یاد علویان از دل‌ها، خاموش نمی‏شد.
۳. ویژگی‏های شخصی امام حسن عسكری علیه‏السلام .
ویژگی‏های برجسته آن حضرت فراوان است، اما دو چیز بیشتر از همه موجب دشمنی بنی‏عباس می‏شد:
الف) شخصیّت آن حضرت
امام حسن عسكری علیه‏السلام در میان مسلمانان آگاه و دیندار، مقامی بلند و منزلتی نیكو داشت. آوازه دانش و فضل وی در سراسر بلاد پهناور اسلام پیچیده بود. مقام معنوی امام در گستره جهان اسلام، برای خلفای عباسی بسیار گران می‏آمد؛ به ویژه این كه می‏دیدند بسیاری از درباریان، فرماندهان و بزرگان مسلمان از حجاز، عراق و ایران و حتی برخی شخصیت‏های عباسی شیفته آن بزرگوار شده و از ایشان به چشمه‏سار علم، زهد، پارسایی، سخاوت، فتوت، سیادت و عظمت یاد می‏نمایند، در آتش رشك و حسد می‏سوختند.
ب) وجود مبارك امام زمان علیه‏السلام
در میان مردم، اخباری كه از وجود مبارك امام زمان علیه‏السلام خبر می‏داد، به تواتر می‏رسید. و از این كه همگان شنیده بودند كه به وسیله ایشان جهان پر از عدل و داد می‏گردد، موجی از شادی و افقی از امیدواری در میان آگاهان و ستمدیدگان می‏گشود.
این اخبار، ذهن حاكمان بنی‏عباس را نیز به خود مشغول می‏نمود. چنان كه جاسوسان فراوانی در اطراف خانه امام گماشته بودند تا بلكه خبر میلاد «مهدی موعود» را به گوش آنان برسانند. با این همه، امام عسكری علیه‏السلام هم ارتباط خود با شیعیان را حفظ می‏نمود و هم در پنهان ساختن وجود مبارك امام زمان علیه‏السلام موفق بود.(۷)

پی نوشت‌ها:
۱. اصول كافی، ج ۱، ص ۵۰۳/ كشف الغمّهٔ فی‏معرفهٔ الائمهٔ، ج ۳، ص ۲۸۴.
۲. ارشاد، شیخ مفید، ص ۶۵۴، البته نام‌های دیگری نیز برای مادر آن حضرت نوشته‏اند. (اعلام الوری، علامه طبرسی، ص ۳۶۶.)
۳. معانی الاخبار، شیخ صدوق، ص ۶۵.
۴. دلائل الامامهٔ، محمد بن جریر طبری، ص ۲۲۳.
۵. مناقب آل ابیطالب، ابن شهرآشوب، ج ۴، ص ۴۲۹/ اعلام الوری، ص ۳۵۱.
۶. المحاسن و المساوی، ص ۵۳۱/ تاریخ الفخری، ابن طقطقا، ص ۲۱۴.
۷. مناقب آل ابیطالب، ج ۴، ص ۱۹۴.

منبع : تبیان