پایگاه ‌فراموش‌ شده ‌هنرمندان ‌موسیقی

هنرستان‌های موسیقی در ایران به تعداد انگشت‌های یک دست هم نمی‌رسد که دو تای از آنها در تهران مشغول به فعالیت هستند؛ یکی هنرستان موسیقی دختران که مقابل تالار وحدت است و دیگر هنرستان موسیقی پسران که در خیابان ولی‌عصر جنوبی واقع شده که در واقع همان هنرستان موسیقی تاریخی است که بزرگان موسیقی امروز ایران را تربیت کرده است.
به هر حال، این هنرستان‌ها از مظلوم‌ترین مراکز آموزشی ایران‌اند که در ۳ دهه اخیر همواره بحران مزمن گریبان آنها را گرفته است، چرا که مدرسان و استادان آنها درگیر مسائل پیش پا افتاده از جمله نگرفتن مستمری ناچیز (حقوق ماهانه) خود هستند و کسی هم نمی‌داند که باید این مشکل ناچیز را از کجا ریشه‌کن کرد.
شاید این بهانه میمونی برای پرداختن به پیشینه هنرستان‌ها نباشد اما برای توجه دادن مسوولانی که چندان عنایتی به ارزش و اعتبار هنرستان‌ها نمی‌دهند، خالی از فایده و لطف نیست.
اولین مدرسه (هنرستان) موسیقی ایران سال ۱۲۹۳ هجری شمسی در تهران گشایش یافت که استادان آن دوره، با توجه به رفت و آمدهای مکرر به کشورهای خارجی، با تاثیر گرفتن از آموزش‌های اروپایی به تدریس موسیقی پرداختند که همین مساله به کمرنگ‌شدن استفاده از شیوه استاد - شاگردی به صورت سنتی در ایران منجر شد.
علی‌نقی وزیری نیز اوایل دهه اول سال‌های ۱۳۰۰، به سمت رئیس مدرسه منصوب شد. دوره تحصیل موسیقی در آن زمان، ۵ سال بود که بسیاری از هنرمندانی که هم‌اکنون از چهره‌های برتر موسیقی ایران به حساب می‌آیند، از فارغ‌التحصیلان آن مدرسه هستند. پس از تلاش فراوان برای ترویج و تدریس گسترده‌تر موسیقی، سال ۱۳۱۰ دوره عالی به این مدرسه اضافه شد و این مدرسه، سال ۱۳۱۲ به هنرستان موسیقی تغییر نام داد.
پس از گذشت سال‌های متمادی، سال ۱۳۲۸ هنرستان موسیقی ملی به منظور تدریس موسیقی ایرانی با پیگیری و پشتکار روح‌الله خالقی و به مدیریت وی تشکیل شد و سال ۱۳۲۹ با تاسیس اداره کل هنرهای زیبا، هنرستان موسیقی زیرنظر و تحت حمایت این اداره به کار خود ادامه داد. در آن زمان دختران و پسران در یک مرکز به تحصیل موسیقی می‌پرداختند. سال ۱۳۳۸ نیز مهدی مفتاح به ریاست هنرستان موسیقی ملی درآمد و این هنرستان به هنرستان عالی موسیقی تغییر نام داد. سال ۱۳۴۱ نیز حسین دهلوی به ریاست هنرستان انتخاب شد که بعدها به دلیل خستگی از این سمت کناره گرفت و یار دیرینه‌اش مصطفی کمال پورتراب و دیگران به جای او به این سمت برگزیده شدند؛ البته همسر ایشان امروزه در هنرستان موسیقی دختران مشغول است.
این شرایط ادامه داشت تا وقوع انقلاب اسلامی در ایران که پس از آن نیز سال ۱۳۶۱ اساسنامه جدیدی برای هنرستان‌های موسیقی تنظیم شد که طی آن، هنرستان‌ها در ۲ فضای دخترانه و پسرانه و در ۲ مقطع راهنمایی و دبیرستان تفکیک شدند که در آن استادان پیشکسوت، به تدریس موسیقی می‌پردازند و در حقیقت میراث هنرمندان قدیمی را به هنرجویان جوان منتقل می‌کنند.
علی رهبری و مصطفی پورتراب، از جمله هنرمندانی بودند که خود در هنرستان‌های موسیقی تحصیل کردند، سپس خودشان به سمت ریاست آن برگزیده شدند.
استاد پورتراب با اشاره به نقش مهم هنرستان‌ها در نیم قرن گذشته، در این باره می‌گوید: پایه و مایه اصلی هنرمندان موسیقی در زمان گذشته در هنرستان‌ها شکل می‌گرفت واساسا فلسفه وجودی این هنرستان‌ها کشف استعداد جوانان بوده است زیرا برای پیشرفت در هنر موسیقی باید از سنین پایین آغاز کرد و حال آن که اگر هنرستان نباشد، نمی‌توان بخوبی از استعداد جوانان استفاده کرد و آنها را به مدارج بالا رساند.
‌پایه اصلی هنرمندان موسیقی در زمان گذشته در هنرستان‌ها شکل می‌گرفت واساسا فلسفه وجودی این هنرستان‌ها کشف استعداد جوانان بوده استاین مدرس و پیشکسوت موسیقی در ادامه از نرسیدن به وضعیت هنرستان‌ها ابراز تاسف می‌کند و می‌افزاید: وظیفه و رسالت وزارت فرهنگ و ارشاد و همه هنرمندان و استادان موسیقی است که هنرجویان هنرستان‌ها را دریابند و بسرعت وضعیت این مراکز را سامان دهند.
● فارغ‌التحصیلان نخستین سال‌های هنرستان موسیقی
متاسفانه از اولین فارغ‌التحصیلان مدرسه موسیقی یا همان هنرستان‌های موسیقی در ایران، اطلاعات دقیقی در دست نیست و اولین اطلاعات از فارغ‌التحصیلان این مراکز به سال ۱۳۳۴ یعنی ۴۱ سال پس از افتتاح نخستین مدرسه موسیقی در ایران برمی‌گردد که مدارک آن نیز به صورتکپیشده و بسیار قدیمی در دفتر توسعه آموزش‌های فرهنگی هنری که زیرنظر وزارت ارشاد فعالیت میکند وجود دارد.
در این دفاتر و مدارک، نام‌های آشنایی به چشم می‌خورند؛ هنرمندانی چون محمدرضا گرگین‌زاده، مینا افتاده، عفت هاشمی‌موسوی (آذر هاشمی)، یوسف فریوسفی، شعله مشیرغفاری، محمدجواد داوری و... که به عنوان نخستین افراد و فارغ‌التحصیلانی که اطلاعاتشان در دفتر توسعه آموزش‌های فرهنگی- هنری وجود دارد. این عده از فارغ‌التحصیلان سال ۱۳۳۴ هنرستان موسیقی بودند.
آذر هاشمی درباره وضعیت فعلی هنرستان‌های موسیقی با ابراز تاسف می‌گوید: من نمی‌دانم کی باید مشکلات این هنرستان‌ها برطرف شود؛ در حالی که ما به عینه می‌بینیم که فارغ‌التحصیلان این هنرستان‌ها موجبات افتخار مملکت در داخل و خارج بوده‌اند اما به هیچ‌وجه به وضعیت فعلی آن نمی‌رسند و همین مسائل باعث شده است تا مدرسان و هنرجویان این مراکز انگیزه‌شان را از دست بدهند و نسبت به تعلیم و تعلم دلسرد باشند.
هاشمی در ادامه افزود: چند سال پیش، مدیریت هنرستان موسیقی دختران، به من پیشنهاد مدیریت آنجا را داد اما من به همین دلایل که هیچ حمایت و پشتیبانی از هنرستان‌ها صورت نمی‌گیرد، این سمت را نپذیرفتم.
هم‌اکنون در هنرستان‌های موسیقی، ۳ رشته نوازندگی ساز ایرانی، نوازندگی ساز جهانی و آهنگسازی وجود دارد که هنرستان‌ها، از این طریق، به فعالیت خود جهت ترویج و تدریس موسیقی ادامه می‌دهند.

حمیدرضا عاطفی

منبع : روزنامه جام‌جم