چشم‌های منتظر به نور لیزر

عمل‌های جراحی برای بهبود بینایی اخیراً ساده و سریع شده‌اند اما بسیاری از مزایا و معایب آن بی‌اطلاع‌اند.
بشر از كجا به فكر اصلاح مشكلات بینایی چشم خود افتاد؟ پاسخ این سؤال دقیقا مشخص نیست.
ولی مشهور است «بنكا»، تراژدی‌نویس رومی در سال چهارم قبل از میلاد، كتاب‌ها را با نگاه كردن از پشت یك كُرهٔ شیشه‌ای پر از آب كه باعث بزرگنمایی می‌شد، می‌خوانده است.
«پلومی» اصول كلی بزرگنمایی را شرح داد و قدیمی‌ترین لنز شناخته شده در خرابه‌های «نینِوِه باستانی» كشف شده است. در نزدیكی سال صدم میلادی، سنگ مخصوص بزرگنمایی برای مطالعه ساخته شد كه احتمالا این نخستین وسیلهٔ كمك بینایی بود. اما نام نخستین ابداع كنندهٔ عینك، ناشناس باقی مانده است.
به تدریج، پیشرفت‌های زیادی در ساخت عینك به‌وجود آمد، تا آن‌جا كه در قرن شانزدهم میلادی، عدسی‌های مقعر برای اصلاح عیوب نزدیك‌بینی معرفی شدند. نخستین عدسی‌های ساخته شده، از جنس كوارتز بودند، چون هنوز شیشه ابداع نشده بود!
سال ۱۷۸۰ عینك‌های دو كانونی نیز توسط بنیامین فرانكلین، سیاستمدار و فیزیك‌دان آمریكایی ساخته شد و كم‌كم استفاده از عینك از ایتالیا به دیگر كشورها كشیده شد و تا آن‌جا رواج یافت كه در سال ۱۹۳۰ استفاده از عینك آفتابی نیز فراگیر شد.
اما به تدریج این فكر رواج یافت كه آیا هیچ جایگزینی برای عینك وجود ندارد؟ جایگزینی كه ظاهر شخصی آن‌ها را تغییر ندهد؟ با این هدف برای اولین بار در سال ۱۹۶۰ میلادی، لنزهای تماسی ساخته شدند.
كم‌كم با افزایش كاربرد، انواعی از این لنزها ساخته شد كه هم مشكلات بینایی را برطرف می‌كرد و هم راحت‌تر استفاده می‌شد. این لنزها چند كاربرد اساسی دارند:
اصلاح عیب‌های دید، مخصوصا اصلاح عیب‌های دید، آستیگماتیسم و قوز قرنیه
كاهش پراكندگی نور
استفادهٔ درمانی در بیمارانی با آسیب قرنیه
استفاده جهت زیبایی!
لنزهای تماسی ۳ نوع سخت، سخت عبور دهندهٔ گاز (RGP) و نرم دارند.
● لیزر
اما همچنان یكی از اهداف بزرگ در چشم پزشكی، اصلاح دید بدون استفادهٔ دائمی از عینك و لنز بود كه عمل‌های لیزری چشم، حاصل تلاش دانشمندان در این راه است. لیزر، نوعی از امواج الكترو مغناطیسی مثل اشعه ایكس، گاما یا فرابنفش یا نور معمولی است كه به صورت تك‌رنگ ساطع می‌شود.
كاربردهای لیزر، بسیار متنوع است، از یك سی‌دی‌خوان سادهٔ كامپیوتر گرفته تا اشعه‌ای كه برای خواندن باركد اجناس در فروشگاه‌ها به كار می‌رود.
در اوایل دهه ۸۰ ضمن كار با لیزر برای ایجاد تراش در قطعات كامپیوتری، دكتر سر ینیواسین، متوجه توانایی تداخل لیزر با بافت‌های زنده شد و ایدهٔ استفاده از لیزر در كارهای درمانی به ذهن‌ها خطور كرد. سپس آقای دكتر تِروكِل، پیشگام عمل لیزر برای تراش قرنیه و درمان عیب‌های انكساری چشم شد و بدین ترتیب عمل لیزری چشم در سال ۱۹۸۷ متولد شد.
و اما عمل‌های لیزری چشم چگونه‌اند؟
به طور سنتی، مشكلات بینایی با عینك یا لنزهای تماسی اصلاح می‌شود. در سال‌های اخیر، لیزر به عنوان یك روش جانشین، فراگیر و عامه‌پسند شده است.
عمل‌های لیزری بر روی قرنیه (لایهٔ شفاف خارجی چشم كه عنبیه و مردمك را می‌پوشاند) انجام می‌شود. عمل‌های لیزری به سه شیوه انجام می‌شوند: ۱- لیزیك ۲- لیزر ۳- لازك. دو شیوهٔ اول، بسیار متداول‌تر از شیوهٔ سوم است.
هیچ كدام از این شیوه‌ها محدودیتی برای سایر عمل‌های چشمی ایجاد نمی‌كند.در صفحه كناری شرح مختصری دربارهٔ هر یك داده شده‌است.
● نكات مهم
افرادی كه آستیگماتیسم نامنظم یا نوع پیشرفتهٔ آن قوز قرنیه (كراتوكونوس) دارند (نامنظمی و ناقرینگی سطحی قرنیه چشم)، چون همیشه احتمال پیشرفت این نامنظمی وجود دارد، كاندیدای مناسبی برای عمل‌های لیزری چشم به حساب نمی‌آیند؛ چرا كه این عمل‌ها جلوی پیشرفت بیماری را در این افراد نمی‌گیرد.
عمل‌های لیزری چشم، هیچ عارضه‌ای برای شبكیه ندارند، اما به افرادی كه بیماری شبكیه‌ای دارند، توصیه می‌شود قبل از انجام عمل‌های لیزری، برای جلوگیری از پارگی شبكیه (كه عوارض مهمی چون كوری را می‌تواند در پی داشته باشد) ابتدا به درمان آن بپردازند.
● لیزیك: LASIK
لیزیك شكلی جدید از جراحی لیزری چشم است كه می‌تواند برای درجات مختلف نزدیك‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم استفاده شود.
در این عمل، با دستگاهی به نام میكروكراتوم (برش دهندهٔ قرنیه) ضخامتی حدود ۱۶۰ میكرومتر (هزارم میلی‌متر) از كل ضخامت قرنیه، در حالی كه یك گوشهٔ آن باقی مانده است (flap)، برش داده می‌شود. این دستگاه با كامپیوتر كنترل می‌شود.
متناسب با شماره عینك فرد، قرنیهٔ او با لیزر تراش داده می‌شود و سپس لایهٔ برداشته شده سر جای خودش برگردانده می‌شود و سر جای خودش محكم می‌شود.
این عمل برای اولین بار در سال ۱۹۹۱ انجام شد. حسن بزرگ این روش نسبت به سایر روش‌ها، طیف وسیع اثر آن است. یعنی این عمل را می‌توان برای نزدیك بینی و آستیگماتیسم همراه آن از شمارهٔ چشم ۱ تا ۱۵ انجام داد.
همچنین این عمل در دوربینی با شمارهٔ چشم پایین (كمتر از ۴+ تا ۵+) نیز قابل انجام است. برای این عمل، چشم را به صورت موضعی بی‌حس می‌كنند.
پس از عمل، تا چند ساعت ممكن است احساس سوزش، جسم خارجی یا اشك ریزش وجود داشته باشد، ولی اغلب موقت است و نیاز به داروی ضد درد نیست و بیمار روز پس از عمل می‌تواند به كار روزانهٔ خود باز گردد.
● محدودیت‌های پس از عمل
روزهای اول از مالش پلك‌ها خودداری كنید. تا یك هفته به استخر و سونا نروید، ولی حمام رفتن از روز دوم به بعد مانعی ندارد. خانم‌های عزیز تا یك هفته، دور چشم را هیچ‌گونه آرایشی نكنید.
● شرایط عمل
حداقل سن ۱۸ سال و ثابت بودن شماره عینك در یك سال گذشته، نداشتن قوز قرنیه، بیماری‌های دیگر چشمی مثل گلوكیم، آب مروارید، بیماری‌های نقص ایمنی، دیابت و ضربان‌ساز قلبی.
كتهٔ مهم دیگر هم داشتن توقعات واقعی از توانایی‌های این عمل در تصحیح دید شماست؛ چون این عمل هیچ‌گاه نمی‌تواند دیدی بهتر از لنز یا عینك مناسب‌تان به شما بدهد.
● برتری‌ها
عمل‌های لیزیك یا لیزر هر دو برای شماره‌های پایین نزدیك‌بینی تا ۳- دیوپتر قابل انجام است و میزان موفقیت نهایی پس از ۲ تا ۳ ماه، در هر دو روش یكسان است. اما در روزهای اول، فرق زیادی بین این دو روش وجود دارد.
شدت و مدت درد پس از عمل لیزیك، بسیار كمتر از لیزر است. به همین نسبت، برگشت دید طبیعی در لیزیك نیز با سرعت بیشتری رخ می‌دهد. همچنین طیف گستردهٔ اثر درمانی این روش، یكی از مزیت‌های مهم آن است.
● معایب
برای اصلاح هر شمارهٔ عینك باید ضخامتی از قرنیه تراشیده شود. از طرفی، ضخامت قرنیه محدود است و باید حداقل ۲۵۰ میكرومتر (از ۵۲۰ میكرو متر اولیه) دست نخورده باقی بماند.
بنابراین كل میزان شماره عینك قابل اصلاح با عمل لیزیك، محدود به ۱۴ تا ۱۵ شمارهٔ نزدیك‌بینی است. البته در افرادی كه قرنیهٔ آن‌ها نازك است، این حد به كمتر از ۱۰ شماره كاهش می‌یابد.این مسأله قبل از عمل با اندازه‌گیری ضخامت قرنیه مشخص می‌شود.
در چشم‌های دارای نزدیك‌بینی بالاتر از ۱۵، بهترین روش، استفاده از لنزهای منفی داخل چشمی است.
در افراد نزدیك‌بین كه شماره عینك آن‌ها سالانه ۵/۰ تا ۱ زیاد می‌شود، عمل‌های لیزری نمی‌تواند جلوی پیشرفت شمارهٔ چشم را بگیرد. پس از عمل‌های لیزری هم نمرهٔ عینك این افراد، هر چند سال تغییر خواهد كرد.
ولی در سایر افراد، پس از عمل، شمارهٔ چشم حداكثر تا یك سال پس از عمل ثابت خواهد شد. (این مسأله در مورد هر دو نوع عمل لیزیك و لیزر صادق است.)
● عوارض
چون در این جراحی‌ها تغییر شكل در قسمت مركزی قرنیه ایجاد می‌شود و تغییر شكل كل سطح قرنیه ناممكن است، در نتیجه شب‌ها با گشاد شدن مردمك، ممكن است بخشی از قرنیه كه عمل روی آن تأثیر نداشته، در محدودهٔ دید قرار گیرد كه این دلیل دیدن‌ هالهٔ اطراف چراغ‌ها در شب‌ است.
پس گاهی ممكن است برای یك رانندگی مطمئن در شب، نیاز به یك عینك نازك داشته باشید. در كسانی كه شماره عینك بالا دارند، ثابت شدن وضعیت چشم پس از عمل، ممكن است بیش از ۳ ماه حتی تا یك سال طول بكشد.
پس بهتر است صبور باشید. چون لیزیك در مكانیسم‌‌های طبیعی تولید اشك، اختلال ایجاد می‌كند، به طور شایع باعث خشكی چشم می‌شود. لیزیك می‌تواند فتوفوبی (ترس از نور) ایجاد كند كه ممكن است ماه‌ها طول بكشد.
در بدترین حالت، لیزیك با ایجاد اكتازی (ضعف ثبات قرنیه) می‌تواند باعث خمیدگی قرنیه به جلو و ایجاد تاری دید یا نزدیك‌بینی شود كه در موارد خیلی شدید، تنها درمان آن، پیوند قرنیه است.
نگران نباشید، این عوارض بسیار نادرند. ولی آگاهی مریض، اولین شرط یك عمل خوب است.
● لیزر PRK
عمل لیزر برای چشم‌های نزدیك‌بین با شمارهٔ پایین (۱ ـ تا ۶-) و دوربینی و آستیگماتیسم مختصر انجام می‌شود.
در این روش برخلاف دو روش دیگر از هیچ‌گونه چاقو یا تیغی برای برش قرنیه استفاده نمی‌شود. در این عمل پس از بی‌حسی موضعی چشم، لایهٔ بسیار نازكی از سطحی‌ترین قسمت قرنیه برداشته می‌شود.
سپس از لیزر به صورت مستقیم برای برداشتن سلول‌های مرده استفاده می‌شود. پس از خاتمهٔ عمل معمولا سطح چشم تا زمان ترمیم قرنیه - كه به طور متوسط پنج روز طول می‌كشد - با یك لنز پانسمانی پوشانده می‌شود.
برای جلوگیری از عفونت چشم هم تا یك هفته پس از عمل، قطرهٔ آنتی‌بیوتیك مصرف می‌شود. همچنین داروهای ضد درد برای كاهش درد استفاده می‌شود.
● محدودیت‌های قبل و بعد از عمل
در صورتی كه از لنز استفاده می‌كنید برای لنزهای نرم، سه روز و برای لنزهای سخت، سه هفته قبل از عمل از لنز استفاده نكنید.
پس از عمل هم تا دو هفته شنا نكنید و از صابون، شامپو یا اسپری در اطراف چشم به مدت دو هفته استفاده نكنید.
● شرایط عمل
در مورد این عمل نیز سن بالای ۱۸ سال و ثابت بودن وضعیت چشم در یك سال گذشته (یا حداكثر ۲۵/۰ تغییر) جزو شرایط عمل به حساب می‌آید.
در خانم‌های باردار یا شیرده به علت وجود احتمال تغییر وضعیت چشم، بهتر است عمل انجام نشود.
نداشتن نقص ایمنی، دیابت، آرتریت روماتوئید، لوپوس، بیماری‌های بافت همبند و كلاژن، ضربان ساز قلبی و عفونت و التهاب چشمی هم جزو شرایط عمل محسوب می‌شود.
● برتری‌ها
این عمل نسبت به لیزیك زمان كوتاه‌تری می‌برد. التهاب‌های عمقی قرنیه در آن بروز نمی‌كند و می‌توان آن را در قرنیه‌های نازك انجام داد.
● معایب
درد و ناراحتی بعد از عمل و زمان بهبود به دلیل طولانی‌تر بودن زمان ساخت لایهٔ سطحی قرنیه، طولانی‌تر از انواع دیگر است.به همین علت، دورهٔ تجویز دارو در افراد تحت عمل، طولانی‌تر است.
این عمل برای شماره چشم‌های بالا محدودیت دارد و احتمال بروز كدرشدگی‌های قرنیه در آن بیشتر از دو نوع دیگر است.
● عوارض
این عمل جزو كم عارضه‌ترین عمل‌های چشمی است. ولی چون هر عمل جراحی‌، با ریسك‌هایی همراه است، به ندرت، عوارضی به شرح زیر دیده می‌شود:
۱) حساسیت به نور (فتو فوبی) كه گاهی تا چند ماه ادامه دارد.
۲) احساس پخش‌ هالهٔ نور دور چراغ‌ها در شب
۳) تغییرات میزان بینایی كه گاه تا شش ماه طول می‌كشد.
(سه مورد اول در عمل لیزر كمتر از لیزیك اتفاق می‌افتند.)
۴) احتمال عفونت قرنیه
۵) احتمال ایجاد لك یا جای زخم بر روی قرنیه كه در درمان درجات بالاتر نزدیك بینی، احتمال آن بیشتر می‌شود.
● لازك LASEK
این عمل، شبیه عمل لیزر است. در این روش، لایهٔ سطحی قرنیه (اپی تلیوم) با الكل سست شده و سپس كنار زده می‌شود. بعد از تابیدن لیزر، این بافت قرنیه‌ای به‌سرجای خود برمی‌گردد (در لیزر قرنیه برداشته می‌شد و بدن مجددا آن‌را می‌ساخت).
این روش برای كسانی كه عیب چشمی كم یا متعادلی دارند، یا كسانی كه قرنیهٔ نازك داشته و كاندیدای مناسبی برای عمل لیزیك به شمار نمی‌آیند، روش بسیار مناسبی است، اما آنچنان شایع نیست. مراحل انجام این عمل در شكل روبه‌رو توضیح داده شده.

منبع : مرکز اطلاع رسانی خانواده شمیم