ویژگی‌های فرهنگی و هنری ، استان قزوین

بنا به گزارش تاریخنگاران یونانی،‌ پیش از آمدن آریایی‌ها به فلات ایران، مردمی در بخشی از دره‌های شمالی این سرزمین می‌زیستند كه «مرد» یا «آمارد» خوانده می‌شدند. اینان مردمی سلحشور و جنگجو بودند. مؤلف كتاب ایران ‌باستان جایگاه این قوم را نواحی تنكابن ذكر كرده است؛ ولی چون سفیدرود را در قدیم «آمارد» می‌گفتند، به نظر می‌رسد كه دره رودهای شاهرود و سفیدرود نیز جزءِ زیستگاه‌های «آمارد»ها بوده باشند. یكی از زیستگاه‌های آماردها، دشت قزوین و مناطق كوهستانی شمالی و جنوبی و غربی آن است كه به مسكن مهاجران آریایی تبدیل شده و مردم دیلم در آن مستقر گردیده‌اند. از این‌رو می‌‌توان گفت كه مردم قزوین در اصل آریایی و از خاندان دیلم بوده‌اند كه به واسطه آمیزش با آماردها، تازیان، تركان و مغولان تغییراتی در ویژگی نژادی، زبان و فرهنگ آن‌ها پدید آمده است.
زبان مردمِ قزوینِ قدیم، زبان دیلمی بوده است؛ یعنی مانند مردم رودبار و الموت كنونی گفت‌وگو می‌كرده‌‌اند. در قدیم،‌ قلمرو زبان دیلمی در استان قزوین محدوده‌ای شامل بخش‌های شمالی (الموت، رودبار و طالقان) و بخش‌های جنوبی استان قزوین (سراسر رامند) را در بر می‌گرفته است. امروزه هم مردم این نواحی به زبانی نزدیك به زبان پهلوی سخن می‌‌گویند. مردم شهر قزوین نیز تا حمله‌ مغول به زبان پهلوی گفت‌‌وگو می‌كرده‌اند. با گذشت زمان،‌ به تدریج این زبان فراموش شده و فارسی كنونی جانشین آن گردیده است.
پس از حاكمیت تركان سلجوقی، كم‌كم زبان تركی در بخش‌هایی از ایران‌زمین رواج یافت و در دوره فرمانروایی مغولان نیز كه بیش از سه قرن دوام یافت، به روندِ رواج و گسترش این زبان یاری رساند.
در حال حاضر، در محدوده استان قزوین مردم دهستان‌های خرقان، ابهررود، قاقزان، تارم، افشاریه، زهرا و بعضی از روستاهای بشاریات، اقبال و پشگلدره، و در خود شهر قزوین نیز بخش‌های شمالی و شمال غربی شهر؛ یعنی محله‌های درب‌كوشك، شیخ‌آباد، گوسفند‌میدان، قملاق و دیمج كه در سده‌های پیشین جایگاه و نیز توقفگاه امیران، درباریان، خادمان و مأموران دربار صفوی بوده است، بیشتر به زبان تركی سخن می‌گویند؛ در صورتی كه مردم محله‌های شرقی،‌ جنوبی و مركزی؛ یعنی محله‌های پنبه‌ریسه، راه ‌چمان، راه ‌‌ری، خندقبار، مغلاوك، آخوند، سكه شریحان و خیابان، كه كم‌تر با مأموران و درباریان تماس داشته‌اند، به زبان فارسی سخن می‌گویند.
در حال حاضر، به جز مردم بومی، قوم‌هایی هم‌چون كرد، لر، ترك و طایفه‌هایی چون مراغه‌ای‌ها (كله‌بزی‌ها) در این استان زندگی می‌كنند. شاهسون‌های اینانلو، شاهسون‌های بغدادی، طایفه‌های انصاری، رشوند، كاكاوند، غیاثوند و چگنی از جمله‌ این طایفه‌ها هستند كه در طی صدها سال با یك‌دیگر همزیستی مسالمت‌آمیز داشته‌اند و از آداب و رسوم و سنت‌‌های قومی هم‌دیگر تأثیر پذیرفته‌اند.
استان قزوین زادگاه اندیشمندان و سیاستمداران برجسته‌ای بوده است كه در صحنه سیاست، هنر و ادب سرزمین ایران درخشیده‌اند. سرشنا‌س‌ترین چهره سیاسی این خطه میرزاحسین‌خان مشیرالدوله (سپهسالار) است كه در عهد ناصری وزیر و صدراعظم بوده است. ساختمان مجلس شورای ملی در میدان بهارستان و مسجد سپهسالار تهران از بناهایی است كه این رجل سیاسی بنا نهاده است. از ادیبان و شاعران نامدار قزوین نیز می‌توان از عبید زاكانی شاعر و نویسنده و ادیب نكته‌سنج و طنزپرداز قرن ششم و هفتم هجری قمری؛ شیخ احمد غزالی؛ خواجه امام ابوالقاسم رافعی؛ امام زكریای قزوینی؛ حمداللّه مستوفی مورخ و نویسنده نامدار، و از معاصران عارف قزوینی، علامه علی‌اكبر دهخدا، علامه محمد قزوینی و سید اشرف‌الدین قزوینی (نسیم شمال) را نام برد كه هر یك منشاءِ خدمات درخشانی در عرصه هنر و ادب ایران شده‌اند.
در زیر، به برخی از عادت‌ها و سنت‌های مردم قزوین، به اجمال،‌ اشاره می‌كنیم. این سنت‌ها به طور مشخص، مراسم مربوط به عیدها و جشن و سرورهای ملی و مذهبی و سوگ و عزاهای خصوصی و مذهبی را در بر می‌گیرند :