بازی یا آزادی؟

تقابل حامیان نرم‌افزارهای آزاد و منبع باز با عرضه پیش‌نویس سومین نسخه از مجوز بنیاد نرم‌افزار، درمیان محافل مرتبط به موضوعی داغ تبدیل شده است. ریچارد استالمن پایه‌گذار بنیاد نرم‌افزار آزاد و نویسنده مجوز GPL است، که بسیاری از نرم‌افزارهای آزاد از جمله گنولینوکس تحت آن عرضه می‌شود. این نسخه از مجوز مانع استفاده از کدهای تحت GPL در نرم‌افزارهای دارای مدیریت حقوق دیجیتال می‌شود. همین موضوع واکنش‌های مختلفی را برانگیخته است. تا جایی که لینوس توروالدز، پدیدآورنده لینوکس، مدت کوتاهی پس از عرضه پیش‌نویس‌‌ ‌GPL۳ ضمن اعلام مخالفت خود با بخش‌هایی از این مجوز از احتمال عدم به‌کارگیری این مجوز برای توزیع لینوکس در آینده خبر داد. ریچارد استالمن در گفت‌وگویی تازه،‌ دراین‌باره اظهارنظر کرده است. به گمان وی از آنجا که توروالدز کنترل بخش کوچکی از سیستم‌عامل گنولینوکس (هسته آن) را در دست دارد، عدم پذیرش مجوز جدید از سوی او اهمیت چندانی نخواهد داشت. در این گفت‌وگو موضوع تأثیر مجوز جدید بر فعالیت شرکت‌هایی چون‌ ‌Tivo،‌ وضعیت تقابل جامعه نرم‌افزار آزاد و منبع باز و ... نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند. لا‌زم به ذکر است که پیش از این در شماره ۶۲ ماهنامه شبکه، موضوع مجوز جدید GPL به تفصیل بررسی شده است.
▪ عده‌ای می‌گویند GPL۳ دنیای نرم‌افزار آزاد را در <مسیر رویارویی> با هالیوود قرار می‌دهد و مسئله این است که آیا این رویارویی به وقوع می‌پیوندد یا خیر و اگر این امر رخ می‌دهد، چگونه خواهد بود؟
ـ حقیقت این است که این رویارویی در کامپیوتر شما رخ خواهد داد. سال‌هاست که انجمن تصاویر متحرک ایالات متحده (MPAA) و انجمن صنعت ضبط ایالات متحده (RIAA) تلاش می‌کنند کنترل شما بر نرم‌افزار مورد استفاده شما و کامپیوترتان را انکار کنند. آن‌ها مخصوصاً برای جلوگیری از به‌دست آوردن کنترل مجدد آن‌ها توسط شما قوانین ناعادلانه‌ای مانند قانون کپی‌رایت هزاره دیجیتال (DMCA) را به‌وجود آوردند.‌
MPAA رسماً انجمن تصاویر متحرک ایالات متحده (Motion Picture) خوانده می‌شود، اما من پیشنهاد می‌کنم آن را <نیروی پلید حمله‌ور به همگان> بنامیم.۱
‌‌RIAA را هم درحقیقت باید <نیت واقعی برای پراکندن مخاطبان> نامید.۲ کسانی که به دنبال تحمیل DRM هستند، آن را طوری طراحی کرده‌اند که مردم نتوانند از آن فرار کنند. آن‌ها به شدت مانع تغییر نرم‌افزارهای پیاده‌سازی DRM می‌شوند.
کنگره ایالات متحده هم اکنون درحال بررسی لوایحی است که تصویب آن‌ها مانع ساختن گیرنده‌های تلویزیونی و رادیوی دیجیتال قابل تغییرتوسط عموم خواهد شد.
هدف از عرضه یک برنامه تحت ‌GNU GPL این است که به شما اطمینان دهد آزادید آن برنامه را تغییر دهید. اگر مرتکبین DRM به اهداف خود برسند، به معنای آن است که ما در اهداف خود شکست خورده‌ایم. بنابراین باید از همکاری با آن‌ها امتناع کنیم و این به معنای یک رویارویی است. این مسیر رویارویی تنها مسیر اخلاقی برای توسعه‌دهندگان نرم‌افزار است. DRM را قانون باید ممنوع کند. ما نمی‌توانیم با تغییر مجوز نرم‌افزارهایمان به این هدف دست پیدا کنیم.
آنچه ما می‌توانیم به آن برسیم جلوگیری از عرضه نرم‌افزارهایمان به شکلی است که اختیار آن از شما سلب شده باشد.
▪ بسیاری از شرکت‌های فیلم‌سازی در زمینه render از نرم‌افزارهای تحت GPL۳ استفاده می‌کنند. آیا‌‌ GPL۳ مانع به کارگیری DRM در فیلم‌های تولید شده این شرکت‌ها خواهد شد؟ ‌
ـ GPL۳ در این مورد مقررات خاصی وضع نکرده است. نرم‌افزار تحت مجوز‌ GPL۳ در این ماجرا نرم‌افزاری نیست کهDRM را پیاده می‌کند. کار برنامه تحت GPL۳ در این سناریو، رندر تصاویر است نه رمزگذاری‌ DRM.
آنچه GPL۳ درمورد DRM می‌گوید به نرم‌افزاری که DRM پیاده نمی‌کند، ارتباطی ندارد. مقررات ‌DRM در GPL۳ زمانی به کار گرفته می‌شود که شما به <توزیع> یک نرم‌‌افزار دارای کدگذاری یا کدگشا DRM بپردازید. این مقررات می‌گوید شما باید هرآنچه که برای تغییر و اجرای نرم‌افزار و چیزهایی که برای کدگشایی خروجی موردنیاز است را در اختیار کاربران قرار دهید.
بنابراین ممکن است نتوانید برای منع آن‌ها از نوشتن نرم‌افزار کدگشای خروجی از DMCA استفاده کنید. از این‌رو اگر یک شرکت فیلم‌سازی بخواهد به توزیع کدگذار DRM خود برای دیگران بپردازد، GPL۳ عملاً الزامات جدیدی را مطرح می‌کند. این مجوز شرکت فیلم‌سازی را ملزم به اعلام این نکته می‌کند که مردم حق دارند از نرم‌افزار برای دسترسی به اطلاعات تولید شده توسط آن استفاده کنند. به بیان دیگر، یک شرکت فیلم‌سازی نخواهد توانست همان‌گونه که DeCSS را محدود کردند، از ممنوعیت‌های ناعادلانه DMCA برای محدود کردن این نرم‌افزار کدگشای فرضی استفاده نماید.
▪ آیا هیچ شرکت هالیوودی در محصولات توزیع‌شده از برنامه‌های تحت GPL برای کدگذاری DRM استفاده کرده است؟ ‌
ـ در این مورد اطلاعات موثقی ندارم. می‌توانم حدس بزنم آن‌ها اغلب این کار را با نرم‌افزارهای غیرآزاد انجام می‌دهند. اما این فقط یک حدس است.‌
▪ آیا راه‌های دیگری وجود دارد که شرکت‌‌های فیلم‌سازی‌ای که از برنامه‌های تحت مجوز GPL استفاده می‌کنند بتوانند در آینده و هنگامی که استفاده از آن‌ها تحت‌‌ GPL۳ مجاز نباشد استفاده کنند؟‌
ـ نمی‌دانم شرکت‌های فیلم‌سازی این کار را انجام خواهند داد یا خیر، اما مطمئناً مواردی مرتبط با حوزه‌ فیلم وجود دارد. مثلاً این نرم‌افزارها در سیستم‌هایی مانند ‌‌Tivo که مردم برای تماشای فیلم و تلویزیون از آن‌ها استفاده می‌کنند، وجود دارد.‌
▪ مجوز GPL۳ چه تأثیری بر Tivo خواهد گذاشت؟‌
ـ ‌GPL۳ استفاده از نرم‌افزارهای تحت این مجوز در محصولاتی چون Tivo را متوقف خواهد ساخت.‌
▪ لینوکس توروالدز پیش‌نویس GPL۳ را دوست ندارد. آیا این موضوع اهمیتی دارد؟‌
ـ اگر دغدغه ما دیدگاه‌های لینوس و لینوکس باشد، مهم است که بین هسته لینوکس، که لینوس مسئول آن است و بقیه سیستم گنولینوکس که او در آن نقشی ندارد، تفاوت قائل شویم. هزاران بسته مختلف در یک توزیع عمده گنولینوکس وجود دارد. لینوکس یکی از آن‌هاست و در سایر آن‌ها لینوس هیچ نقشی ندارد. حدود هفتاد درصد آن‌ها تحت پوشش GNU GPL هستند. آن‌ها شامل صدها بسته GNU هستند و فهرست طویلی دارند.‌
▪ درصورتی که لینوس توروالدز تصمیم بگیرد از پذیرش‌ GPL۳ امتناع کند، اما دیگر بخش‌های گنولینوکس ‌‌GPL۳ را بپذیرند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
ـ باعث اتفاق غیرعادی و خاصی نخواهد شد. گنولینوکس پیشتر نیز شامل برنامه‌هایی با مجوزهای نرم‌افزاری آزاد متفاوت بوده است. اگر طی پنج سال آینده برخی برنامه‌های تحت GPL۲ باقی بمانند، باز هم مشکلی جدی برای کاربران نرم‌افزار آزاد به وجود نخواهد آمد. این موضوع برای کسانی ناراحت‌کننده خواهد بود که می‌خواهند کدهایی از این برنامه‌ها را داخل برنامه‌های تحت GPL۳، و برعکس کپی کنند؛ فقط همین. درواقع دلیل این‌که من امیدوارم توروالدز GPL۳ را بپذیرد، این است که لینوکس را از Tivozation مصون کنیم.‌
▪ به نظر می‌رسد بحث درباره ‌‌GPL۳ باعث شده مردم مجبور شوند میان دوجبهه <نرم‌افزار آزاد> و <منبع باز> دست به انتخاب بزنند. به نظرشما این موضوع درست است؟‌
ـ از این‌که مقررات مربوط به موضوع DRM در GPL۳ باعث بالاگرفتن بحث و جدل درمورد این موضوع شده است خوشحالم. اما هدف از این مقررات صرفاً فرستادن یک پیام نیست؛ هدف اصلی آن‌ها حراست از آزادی همه کاربران نرم‌افزارهای ماست. نرم‌افزار آزاد یعنی شما به عنوان کاربر چهارآزادی اساسی دارید:‌
۱) آزادی اجرای نرم‌افزار هرطورکه مایلید.
۲) آزادی دیدن کدهای منبع باز و تغییر آن‌ها به شکلی که می‌خواهید.
۳) آزادی کپی و بازتوزیع آن‌ها هرزمان که می‌خواهید.
۴) آزادی بازتوزیع نسخه‌های اصلاح شده، هرزمان که خواستید.
‌GNU GPL متعهد شده است اطمینان حاصل کند که یکایک کاربران نرم‌افزار این چهار آزادی را داشته باشند.
Tivozation روی کاغذ و در ظاهر آزادی شماره ۱ را حفظ می‌کند، اما در عمل آن را خنثی می‌کند. GPL۳ با تاکید و تکیه بر غیرظاهری و حقیقی بودن آزادی شماره ۱، یعنی آزادی در تغییر برنامه به شکلی که دوست دارید، ازTivozation جلوگیری خواهد کرد.
مطمئن نیستم که مباحثه درمورد GPL۳ و DRM به کلی باعث صف آرایی دوجبهه فلسفی، نرم‌افزار آزاد ومنبع آزاد، شده باشد. اما شاید شما حق داشته باشید؛ این موضوع اغلب باعث چنین صف آرایی‌ای می‌شود. با این همه، اگر این وضعیت به داغ‌تر و گسترده شدن بحث در مورد موضوع ژرف‌ترِ ارزش‌ها شود، (آزادی و اجتماع در تقابل با آسودگی محض) باید آن را به فال نیک گرفت.
▪ اعضای جبهه منبع‌باز مایلند خود را با استفاده از کلماتی چون <عملگرا> و <واقع‌بین> توصیف کنند. آن‌ها در مقابل، جبهه نرم‌افزار آزاد را جبهه‌ای می‌نامند که با استفاده از <تصورات> به پیش برده می‌شود. به نظر شما این توصیفات درست و منصفانه هستند؟
ـ ما در جنبش نرم‌افزار آزاد در تعقیب اهداف خود عموماً به اندازه دیگران عملگرا و واقع بین هستیم. به گواه آنچه که تاکنون به آن دست یافته‌ایم، راه و رسم ما نسبتاً مؤثر و اجرایی بوده است.‌
آنچه ما و حامیان منبع‌باز را از یکدیگر جدا می‌کند، تفاوت در اهداف است. دیدگاه‌های منبع‌باز صرفاً مبتنی بر اهدافی اجرایی وتسهیلاتی همچون قدرتمند کردن و قابل اطمینان کردن نرم‌افزارهاست. در حالی که هدف اصلی ما، آزادی و مشارکت است. روشن است که ما ارزش آسودگی را هم می‌دانیم، اما آن را درجایگاهی بالاتر از آزادی قرار نمی‌دهیم.
در به‌دست آوردن آزادی در دراز مدت آگاهی مردم از ارزش‌ و بهای آزادی بسیار تعیین‌کننده خواهد بود. اگر ما بتوانیم امروز برای هرکاری نرم‌افزار آزادی را دراختیار مردم قراردهیم، آن‌ها فردا آزادی خواهند داشت (حداقل در استفاده از کامپیوترهایشان)، اما آیا آن‌‌ها پس از پنج سال همچنان آزادی را حفظ خواهند کرد؟
اگر آن‌ها یاد نگیرند به آزادی بها بدهند، ممکن است آن را به‌سادگی از دست بدهند. بنابراین در حالی که استراتژی جبهه اپن‌سورس در علاقمندکردن شرکت‌ها به عرضه نرم‌افزار آزاد سبب اعطای برنامه‌های آزاد مهمی به جامعه ما شد، این رویکرد به تنهایی نمی‌تواند موجب حصول اطمینان از بقای آزادی ما در دراز مدت شود. تنها با سخن گفتن از آزادی می‌توان به این مهم دست یافت.
▪ ‌گروهی بر این گمانند که GPL۳ باعث کاهش کدهای تحت GPL خواهند شد. آیا شما با این موضوع موافقید؟
ـ اگر بخواهیم واقع‌بینانه صحبت کنیم، فکر نمی‌کنم تغییرات GPL۳ روی تصمیم اغلب کاربران دربه‌کارگیری گنولینوکس تأثیری بگذارد. این تغییر، تأثیر مستقیمی روی استفاده کاربران از سیستم نخواهد گذاشت.‌
▪ درصورتی که لینوس توروالدز‌ GPL۳ را برای هسته لینوکس نپذیرد، اما سازندگان دیگر بخش‌‌های گنولینوکس ‌‌GPL۳ را بپذیرند، آیا این به معنای مجبور بودن کاربر به حفظ‌ ‌GPL۳ و تبعیت از مقررات آن است؟‌
ـ کاربر باید با توجه به مجوز هربرنامه از آن مجوز تبعیت کند. در عمل تفاوت میان ‌‌GPL۲ و GPL۳ روی کاربران مستقل و غیربرنامه‌نویس تأثیری نخواهد داشت.‌
▪ آیا کسانی هستند که صرفاً از هسته لینوکس و نه از دیگر بسته‌های گنو استفاده کنند؟
ـ لینوکس فقط یکی از اجزای یک سیستم‌عامل است و شما به دیگر اجزای آن نیز نیاز خواهید داشت. لینوکس به تنهایی روی یک کامپیوتر چندمنظوره قابل استفاده نیست. با این حال، محصولاتی با کامپیوترهای ‌‌embedded وجود دارند که لینوکس را بدون یک سیستم کامل اجرا می‌کنند.‌
▪ آیا امکان دارد ‌‌GPL۳ باعث ایجاد نوعی تفرقه یا انشعاب شود که در آن، عده‌ای توسعه هسته لینوکس و ابزارهای گنویِ مبتنی بر مجوز‌ GPL۲ را ادامه دهند و گروهی دیگر این کار را با مجوز‌ GPL۳ دنبال کنند؟
ـ ممکن است سازنده ‌Tivo دست به چنین کاری بزند، اما هیچ دلیل کاربردی‌ای وجود ندارد که توسعه‌دهندگان نرم‌افزار آزاد چنین‌ کاری کنند.‌
▪ شنیده‌ام حامیان نرم‌افزار آزاد می‌گویند: <این‌ها اصول ما هستند. اگر آن‌ها را دوست ندارید بسیار خوب! از نرم‌افزارهای ما استفاده نکنید.> اما همین عده از انتخاب مثلاً ویندوز توسط کاربر واقعاً ناراحت و برآشفته می‌شوند. چرا برای یکی از افراد جامعه نرم‌افزار آزاد، این‌که دیگران از چه نرم‌افزاری استفاده می‌کنند اهمیت دارد؟ آیا شما اهمیت می‌دهید؟
ـ من نمی‌توانم در مورد دیگران در جامعه نرم‌افزار آزاد صحبت کنم. کسانی را دیده‌ام که به‌طرز شگفت‌آوری مجذوب محبوبیت و شهرت سیستم گنولینوکس شده‌اند و به نظر من این یک اشتباه است. آزادی که مشارکت مهم‌تر از موفقیت سیستمی هستند که من آن را ایجاد کرده‌ام. من ناراحت می‌شوم وقتی می‌بینم یک سازمان، نرم‌افزار اختصاصی، چه تولید مایکروسافت باشد و چه اپل و ادوبی یا هرکس دیگری، را انتخاب می‌کند. چرا که این کار جامعه را یک قدم از آزادی دور می‌کند. ‌
با این حال آنچه حقیقتاً اهمیت دارد، گسترش و غلبه آزادی در مشارکت و همکاری در دراز مدت است.
▪ آیا اگر گنولینوکس بسیار کمتر از اکنون گسترش یافته و مورد استفاده قرارگرفته بود، باز هم به همین اندازه خوشحال بودید؟
ـ من سیستم گنو را توسعه دادم تا بتوانیم با آزادی از کامپیوترهایمان استفاده کنیم. من دوست دارم این سیستم، آزادی را به هرکسی که ممکن است، اعطا کند. پس کسب شهرت با فدا کردن آزادی نقض‌غرض خواهد بود.‌
▪ از نظر شما این‌که شرکت‌ها کدهایی عرضه کنند که آزاد نباشد، غیراخلاقی است. با این منطق، آیا این‌که کسی دست به <آزادکردن> همان کدها بزند، اخلاقی است؟
ـ اگر شما براستی آن کدها را به نرم‌افزارآزاد تبدیل کنید، این کار می‌تواند اخلاقی باشد. اما این کار دشواری است. این به معنای ایجاد وضعیتی است که مردم بی‌هیچ ترسی، از هر چهار مورد آزادی خود استفاده کنند. این معمولاً به‌واسطه سیستم قانونی کنونی غیرممکن است.‌
▪ آیا این که خطوطی از کدهای غیرآزاد را از شرکت‌هایی چون مایکروسافت و اوراکل به سرقت ببرند و از آن‌ها درساخت نسخه <آزاد> آن برنامه استفاده شود، اخلاقی است؟
ـ این کار نمی‌تواند غیراخلاقی باشد. اما این روش کاربردی نیست؛ چرا که اگر اوراکل به این موضوع پی ببرد، می‌‌تواند مانع استفاده از آن نرم‌افزار آزاد شود. دلیل نتیجه‌گیری من این است که اختصاصی کردن یک برنامه خطاست. آزاد کردن کدها، درصورت امکان، همچون آزاد کردن یک برده نمی‌تواند دزدی محسوب شود؛ هر چند برده‌دار مطمئناً آن را دزدی می‌نامد.

ترجمه: پرهام ایزدپناه

منبع : شبکه فن آوری اطلاعات ایران