احکام فقهی انتخابات

انتخابات مانند هرعمل و رفتاری که انسان در عرصه فردی و یا جمعی انجام می دهد، از نظر فقهی دارای احکام و چارچوب هایی است.زیرا موضوع فقه چنان که در کتاب های فقه استدلالی آمده است، افعال مکلفین است و چون انتخابات و رای دادن نیز عملی است که مکلفان در عرصه سرنوشت سیاسی و اجتماعی انجام می دهند، از منظر فقهی، می تواند احکامی در بر داشته باشد. بر همین مبناست که مقام معظم رهبری و مراجع عظام تقلید شرکت در انتخابات را واجب شرعی تلقی و مکلفان را به انجام این وظیفه تکلیف می کنند.برپایه آموزه های اسلامی و عقل سلیم، همه اعمال انسان باید براساس شناخت و دانایی باشد، این مسئله در رفتارهای اجتماعی و سیاسی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از طرف دیگر شناختی صحیح و معتبر است که براساس معیارها و سوابق دقیق و مشخص به دست آمده باشد. امام علی‌(ع) می فرماید: «حق را بشناس، تا اهلش را بشناسی» (میزان الحکمه ج ۳ ص ۱۲۳۷)یعنی، اول باید ملاک های حقیقت را شناخت، تا براساس آن ها بتوان اهل حق را بازشناخت و در مسئله انتخابات توجه، کسب آگاهی و شناخت بسیار مهم است.
● امام خمینی (ره) و انتخابات
امام همواره برحضور پرشور مردم در انتخابات شایسته، تاکید فراوان داشت و می فرمود: «امید است ملت مبارز متعهد با مطالعه دقیق در سوابق اشخاص و گروه ها، آرای خود را به اشخاصی دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسی وفادار باشند و از تمایلات چپ و راست، بری باشند و به حسن سابقه و تعهد به قوانین اسلام و خیرخواهی امت معروف و موصوف باشند.» (صحیفه نورج ۱۲ ص ۱۷۷) همچنین می فرماید: «کسانی را انتخاب کنید که صد در صد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و متعهد به اجرای احکام اسلام و مخالف مکتب های انحرافی و معتقد به جمهوری اسلامی باشند.» (همان)بنابراین شرایط و صلاحیت های لازم از دیدگاه امام (ره) عبارت است: صددرصد مسلمان بودن، نداشتن انحراف اعتقادی، مخالفت با مکاتب انحرافی، عدم انحراف اخلاقی ، متفکر بودن، خیرخواهی، تعهد، دلسوزی و درخدمت اسلام و مردم بودن، وفاداری به نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی و پای بندی و التزام به اجرای احکام اسلامی.
● مقام معظم رهبری و انتخابات
ایشان در توصیه های مهم انتخاباتی خود می فرماید: «مردم‌سالاری دینی با حرف ایجاد نمی شود، بلکه نیازمند شرکت و حضور و اراده ملت و ارتباط فکری، عقلانی و عاطفی مردم با تحولات کشور است و تحقق این مسئله جز با انتخابات صحیح، همگانی و مشارکت وسیع مردم ممکن نیست. «توجه کنید که انتخابات فقط ابزاری برای دردست گرفتن قدرت نیست، بلکه وسیله ای است برای ارتقای توان کشور، افزایش اقتدار ملی و آبرومند کردن ملت. بنابراین در تبلیغات و رفتار خود به این مسائل اهمیت دهید و مبادا کسی در فعالیت انتخابی خود به گونه ای حرف بزند و رفتار کند که دشمن را به طمع بیندازد.»(مبلغان ش۱۱۵)
● مراجع تقلید و مسئله انتخابات
حضرت آیت ا... بهجت (ره) در بیانیه انتخابی خود در مورد شرایط انتخاب شوندگان و انتخاب کنندگان می نویسد: «چنان که مکررا از شرکت در انتخابات، سوال شده در جواب آن ها، آن چه اظهار شده است، بیان می شود: این‌جانب جهات سلبیه و اثباتیه را متعرض می شوم. کسانی که بنا دارند در رای دادن و یا انتخاب شدن، شرکت نمایند باید متذکر باشند، که کسانی حق انتخاب شدن و امین مردم با ایمان در مورد دین و دنیا بودن را دارند، که از رجال با عقل کامل کافی و ایمان کامل از شیعه اثنا عشریه و با علم به مسائل شرعیه در شخصیات و اجتماعیات و با شجاعت باشند و از آن هایی باشند که در اظهارات و تروک لایخافون فی ا... لومه لائم (مائده/۵۴) باشند. و از رشوه و تخویفات و نحو آنها دور باشند؛ نظر نکنند که تا به حال چه بود بلکه نظر نمایند که از حال چه باید بشود و چه باید نشود و باید پرهیزکار و خداترس باشند؛ اراده خدای تعالی را بر همه چیز ترجیح بدهند؛ اگر فاقد بعض صفات باشند، اهل ائتمان نیستند و رای دادن برای فاقدها بی اثر است، بلکه جایز هم نیست... تفحص هم، باید کامل باشد و بدون مداخله دوستی و دشمنی در امور نفسانیه باشد. درحال رای دادن و گرفتن، خدای تعالی را ناظر به تمام خصوصیات همه بدانند... ملاحظه نمایید دول کفر را که چگونه انتخاب می نمایند و انتخاب می شوند و چه کسانی انتخاب می شوند و از چه راه هایی انتخاب می شوند و چه آرایی در مجلس های خودشان اظهار می کنند و دولت های آنها چه عملیاتی برطبق قانون مملکت و برخلاف قانون عقل و دین، حتی ادیان منسوخه آنها، انجام می دهند که فساد و افساد آن ها بر همه عقلای دنیا آشکار است و مخالفت نمایند با چگونگی کارهای آنها و چگونگی وسائل و اسباب و مسببات آنها، که مطابقت با هیچ دین اصل دارد و هیچ قانون عقل پسند، ندارد...» (به سوی محبوب دستورالعمل ها و رهنمودهای آیت ا... بهجت ص۱۳۹)
● مسائل فقهی انتخابات در فتاوای مراجع عظام تقلید شرکت در انتخابات
س: در نظام اسلامی، مسائلی چون رای دادن، شرکت در راهپیمایی ها و امثال آن، از نظر فقهی چه حکمی دارد؟ حضرت‌آیت ا... مکارم شیرازی: «در بسیاری اوقات واجب است.» (استفتائات ج ۳ ص ۱۵۷۷)
▪ به چه کسانی رای دهیم؟
س: رای دادن به نمایندگانی که برای دفاع از اصول و معیارهای اخلاقی و ارزشی جامعه بر نمی خیزند و در برخی موارد به منافع شخصی و گروهی خود می اندیشند چه صورت دارد؟
حضرت آیت ا... فاضل لنکرانی (ره) : « به افراد خدمت گزار به اسلام و مردم رای دهید.»
حضرت آیت ا... صافی: «به مردی رای دهید که احراز کرده باشید متعهد به اسلام و مدافع از احکام و حقوق مسلمین و حق و عدالت است و با ملاحظه مسئولیت خدایی و آگاهی و بصیرت عمل می کند.»
حضرت آیت ا... مکارم :« به چنین اشخاصی نباید رای داد.» (مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج۱ ص۱۱۱)
● انتخابات و رای مرجع
اگر مرجع تقلید نسبت به دادن رای به یک شخص خاص اظهار تمایل کند، آیا مقلد می تواند برخلاف آن عمل کند؟
همه مراجع: «رای دادن به یک شخص خاص، جزو موضوعات شمرده می شود و تقلید در این نوع موضوعات، صحیح نیست و مکلف باید براساس تشخیص خود به فرد صالح، امین و دارای شرایط مقرر رای دهد.» (پرسش ها و پاسخ های دانشجویی ج ۱۹ احکام تقلید، ص۳۹)
توضیح این که: باید دانست که نظر مجتهد در موضوعات، به عنوان یک مخبر عادل، قابل پذیرش است و مقلد می تواند از این جهت، به گفته او اعتماد کند.
مقام معظم رهبری می فرماید: همیشه گمانه زنی ها شایعاتی در این زمینه بوده و خواهد بود؛ اما بنده یک رای دارم که در صندوق می اندازم و به هیچ کس نمی گویم به چه کسی رای بدهد یا ندهد، چرا که تشخیص این مسئله برعهده خود مردم است.(مبلغان ش ۱۱۵ ص۹۸)
● فرق بین تخریب و توهین و انتقاد سازنده
س: مرز انتقاد کجاست؟ اگر انتقاد با پیشنهاد همراه نباشد، چه ضرری دارد؟
حضرت آیت ا... مکارم: «انتقاد اگر با پیشنهاد توام باشد، به یقین بهتر است؛ ولی اگر انتقاد کننده نتواند پیشنهادی مطرح کند، بازهم از باب امر به معروف و نهی از منکر باید وظیفه خود را انجام دهد.» (استفتائات ج ۳ س۱۶۳۵)
س: آیا صحبت ها و سروصداهای سیاسی، که نقل مجالس شده، و افراد دانسته یا ندانسته موضوعی را به این و آن نسبت می دهند، غیبت حساب می شود؟
آیت ا... مکارم : «نسبت دادن شایعات به یکدیگر نوعی تهمت است، فراتر از غیبت؛ آری اگر عیب پنهانی را بدون جهت آشکار بگویند، غیبت است.(همان ج ۳س۴۸۶)
س: آیا انتقاد از مسئولان کشور و شهر، غیبت محسوب می شود؟
آیت ا... فاضل (ره) : «چنانچه هدف کوچک کردن آن ها باشد، حرام است.» (جامع المسائل ج ۱ س۹۸۰)
س: آیا بررسی کارهای مسئولی از مسئولان نظام جمهوری اسلامی در غیاب او از نظر شرع مقدس، غیبت محسوب می شود؟ آیت ا... مکارم: بررسی مسائل اجتماعی و انتقادهای سازنده و مثبت از مسئولان غیبت محسوب نمی شود. (استفتائات ج ۲ س۷۴۴ ج ۱ س٧٥٥)
س: انتقاد از نامزدها و بیان نکات منفی آن ها درجمع یا بین دو نفر چه حکمی دارد؟
آیت ا... مکارم: «درصورتی که در مقام مشورت برای رای دادن به آن ها باشد اشکال ندارد، ولی باید صفات آنها را بیان کرد نه توهین و مذمت و تحقیر و یا خدای نکرده تهمت به آنها زده شود.» (همان، ج ۱ س ۱۷۳۰)
س: درجریان تبلیغات رئیس جمهور و یا وکلای مجلس، ذکر نیکی ها و بدی های شخصی که داوطلب است و یا ذکر جریانات خوب یا بد که ایشان مسبب آن بوده، داخل در مبحث غیبت است؟ ج: «در صورتی که برای شناخت آنها لازم باشد و قصد هتک و اهانت نداشته باشد، مانعی ندارد.» (همان، ج ۲ س۷۴۳)
حکم جناب عالی درمورد کسانی که در انتخابات در راستای شناساندن خود به مردم از امکانات بیت المال استفاده کرده اند، چیست؟ ج:« بیت المال مصارف خاصی دارد، که باید در آن مصرف گردد.» (سایت آیت ا... مکارم شیرازی)

حمید حسین نژاد محمد آبادی

منبع : روزنامه خراسان