تشیّع در سوگ مولا‌ی جود و کرم

هشتمین امام معصوم(ع) در انتظار فرزند ‌و شیعیان در تب و تاب رویت جمال جواد‌الا‌ئمه(ع) بودند. حدود چهل وهفتمین بهار عمر امام رضا(ع) سپری می‌شد اما هنوز فرزندی کاشانه پرفروغش را فروزان نساخته بود.
از طرفی حضرت مورد طعنه دشمنان و زخم زبان آنها قرار داشت که گاه به وسیله نامه نیز آن حضرت را مورد آزار قرار می‌دادند که نمونه آن را می‌توان در مکتوب <حسین‌ابن قیاما> مشاهده کرد. او که از سران <واقفیه> بود در نامه‌ای به امام رضا(ع) می‌نویسد: چگونه ممکن است امام باشی در صورتی که فرزندی نداری؟! و امام(ع) پاسخ او را چنین نگاشت که از کجا می‌دانی که من فرزندی نخواهم داشت.
چند روزی طول نخواهد کشید که خداوند به من پسری عنایت خواهد کرد که حق را از باطل جدا می‌کند. تا اینکه طبق پیش‌بینی امام(ع)، امام جواد(ع) متولد شد.امام محمد بن علی الجواد(ع)، فرزند امام علی‌بن موسی‌الرضا(ع)، کنیه‌اش ابوجعفر و لقب او تقی، مرتضی، منتخب و جواد‌الا‌ئمه(ع) است که در ۱۰ رجب سال ۱۹۵ هـ.ق. در مدینه متولد شد، مادرش <سبیکه> است و از نوادگان او صیاء و انبیاء پیشین بوده است. آن حضرت در ۷ یا ۸ سالگی و به نقلی در ۹ تا ۱۰ سالگی به امامت رسید. و در سال ۲۲۰ هـ.ق. در سن ۲۵ سالگی پس از هفده سال امامت در بغداد، در آخرین روزماه ذیقعده الحرام، به دستور معتصم از خلفای عباسی (برادر مامون) مسموم و به درجه عالیه شهادت نایل آمد.
ایشان در کاظمین بغداد در جوار مرقد مطهر جدش، امام هفتم موسی‌بن جعفر(ع) مدفون شده است. ضمن تسلیت این غم جانگداز بی پایان، با این قلم بی‌مقدار خوشه‌ای از خرمن وجود آن بزرگ برچیده و از پرتو اشعه تابناک سیمای آن امام همام بهره‌مند می‌شویم.امامت حضرت در خردسالی ـ۷ یا ۸ سالگی ـ موضوع بحث شیعیان و اندیشمندان قرار گرفته و گفته‌اند در امامت و امام اعلم بودن، واثقی بودن و تدبیر و مسئولیت‌پذیری و اخلا‌ق والا‌ ملا‌ک اصلی می‌باشد، بنابراین حضرت امام محمد بن علی، بی‌شک امام است و جایگاه والا‌ی امامت شایسته اوست چون این صفات را به صورت واضح و شفاف دارا بود.
معرفی حضرت توسط گذشتگان از پیامبر(ص) تا امام علی بن موسی(ع) و حدیث لوح گواه دیگر این موضوع می‌باشند. در کارنامه امامت وی حضرت‌هادی(ع) و امام عصر(عج) نیز همین شرایط سنی را داشته‌اند و مقبولیت آنان حتمی است. در کاروان نبوت و رسالت، حضرت عیسی(ع) و یحیی(ع) و یوسف(ع) را داریم که سرنوشتی این‌گونه و حتی شگفت‌‌آورتر دشته‌اند.امام جواد(ع) دو پسر و سه دختر داشت، که یکی علی‌بن محمد‌الهادی(ع) است که امام دهم می‌باشد. پسر دیگرش به نام موسی است. دخترانش: حکیمه، خدیجه و ام‌الکلثوم است.
البته برخی از تواریخ، فرزندان امام جواد(ع) را هشت تن ذکر کرده‌اند که به ترتیب زیر نام آنها را اینگونه معرفی نموده‌اند.امام علی‌النقی‌الهادی(ع)، موسی، ابواحمد حسین، ابوموسی‌عمران، فاطمه، خدیجه، ام‌کلثوم و حکیمه خاتون.همه این مردان و زنان بزرگوار منشا خدمات ارزنده‌ای برای جهان اسلا‌م بودند و هر کدام در دوران خود از بهترین مردان و زنان به شمار می‌رفتند و از شایستگان زمان بودند و عموما در اطراف شهر قم مدفون هستند. ازدواج اجباری حضرت رضا(ع) و امام جواد(ع) با دختران مامون ازدواجی سیاسی از ناحیه خلیفه در معرفی جایگاه این دو امام معصوم(ع) می‌باشد.
مامون این دو بزرگوار را به مرو و بغداد فرا خواند و دختران خود را به خانه آنان فرستاد تا از هر جهت آنان را کنترل نماید و از سوی دیگر امام جواد(ع) را سرگرم زندگی خلا‌فتی پرزرق و برق نمایند تا از قداست و پارسایی و معنویت ایشان بکاهد. امام (ع) به دو دلیل تن به ازدواج با دختر مامون داد: اول آنکه با قبول این ازدواج مامون را از کشتن خود منصرف کرد. و دوم، توانایی‌های حکومت را تحت‌الشعاع جنبش مکتبی قرار داد واین خودموجب آن شد که مامون از نابودی افراد و گروه‌های مکتبی چشم بپوشد.
کارنامه علمی امام (ع)؛ آموزش بیش از صد نفر راوی و محدث و اندیشمند و نقل ۲۵۰ حدیث گوناگون و مکتو‌ب‌های حضرت و حضور در جلسات علمی مخصوص شیعیان در مدینه و پاسخ دادن به پرسش‌های آنان و نیز حضور در جلسه مامون و معتصم در دو مقطع در بغداد گواه روشن بر انجام وظیفه امام(ع) در همه شرایط سیاسی واجتماعی می‌باشد.کلینی از علی‌بن ابراهیم قمی از پدرش نقل می‌کند که قومی از اطراف اجازه ورود خواستند. بعد از ورود در یک مجلس از امام قریب به سی هزار مسئله پرسیدند حضرت در حالی که ده ساله بود، همه را پاسخ گفت. آن حضرت خود را چنین معرفی می‌کند: من محمدبن علی جوادم، نسب‌های همه مردم را می‌دانم، چه آنها که به دنیا آمده‌اند، چه آنها که به دنیا نیامده‌اند. درون و بیرون شما را از خودتان بهتر می‌دانم و سیر حرکت‌تان را می‌شناسم. این آگاهی را، پیش از آفرینش، به ما داده‌اند و پس از فروپاشی آسمانها و زمین‌ها، نیز از ما برنمی‌گیرند!!
موضع‌گیر‌یها و شبهه‌افکنی‌های فرقه‌هایی چون زیدیه، واقفیه و غلا‌ت مجسمه، امام را بر آن داشت تا در حوزه فرهنگ تشیع در برابر آنان موضعی شفاف اتخاذ کند. امام در موضع‌گیری در برابر فرقه <زیدیه> که امامت را پس از علی بن حسین زین‌العابدین(ع) از آن زید می‌پنداشتند... در تفسیر آیه <وجوه یومئذ خاشعه عامله ناصبه> آنها را در ردیف ناصبی‌ها خواندند.حضرت در برابر فرقه <واقفیه> که قائل به غیبت امام موسی‌کاظم(ع) بوده و بدین بهانه وجوهات بسیاری را مصادره کرده بودند، آنان را نیز مصداق آیه <وجوه یومئذ‌خاشعه عامله ناصبه> به شمار آورده و در بیانی فرمودند: شیعیان نباید پشت سر آنها نماز بخوانند.
حضرت در برابر <غلا‌ت> زمان خویش به رهبری <ابوالخطاب> که حضرت علی(ع) را تا مرز الوهیت و ربوبیت بالا‌ برده بودند، فرمودند: لغت خدا بر ابوالخطاب و اصحاب او و کسانی که درباره لعن او توقف کرده یا تردید کنند. موضع‌گیری تند حضرت درباره این فرقه تا بدانجا بود که حضرت در روایتی به اسحاق انباری می‌فرمایند: <ابوالمهدی و ابن ابی الرزقاء به هر طریقی باید کشته شوند.>حسین بن علی مشهور به شهید فخ نواده حضرت مجتبی(ع) در زمان یکی از خلفای بنی‌عباس به نام هادی عباسی قیام کرد. یاد و نام او سندی برمحکومیت بنی‌عباس تلقی می‌شد و حماسه نهضت‌های شیعی علیه خلفای عباسی را در خاطره‌ها تجدید می‌نمود.
در حمایت از این شهیدان انقلا‌بی روایتی نیز از امام جواد(ع) می‌خوانیم: <پس از فاجعه کربلا‌ هیچ فاجعه‌ای برای ما بزرگتر از فاجعه فخ نبوده است( .>بحار‌الا‌نوار، ج۴۸، ص۱۶۵)امام جواد(ع) در راستای بسط و گسترش فرهنگ ناب تشیع، کارگزاران و وکلا‌یی در مناطق گوناگون و قلمرو بزرگ عباسیان تعیین و اعزام می‌نمود. به گونه‌ای که امام(ع) در مناطقی چون اهواز، همدان، ری، سیستان، بغداد، واسط، سبط، بصره و نیز مناطق شیعه‌نشین چون کوفه و قم دارای وکلا‌یی کارآمد بود.
امام جواد(ع) در راستای نفوذ نیروهای شیعی در ساختار حکومتی بنی‌عباس برای یاری شیعیان در مناطق گوناگون به افرادی چون <احمد‌بن حمزه قمی> اجازه پذیرفتن مناصب دولتی داد تا جایی که افرادی چون <نوح بن دراج> که چندی قاضی بغداد و سپس قاضی کوفه بود، از یاران حضرت(ع) به شمار می‌رفتند.حرکت امام جواد(ع) در چینش نیروهای فکری و سیاسی، خود حرکتی کاملا‌ محرمانه بود تا جایی که وقتی به <ابراهیم بن محمد> نامه می‌نویسد به او امر می‌کند که تا وقتی <یحیی بن ابی عمران> (از اصحاب حضرت) زنده است نامه را نگشاید. پس از چند سال که یحیی از دنیا می‌رود، <ابراهیم بن محمد> نامه را می‌گشاید که حضرت در آن به او خطاب کرده: مسئولیت‌ها و کارهایی که به عهده <یحیی بن ابی عمران> بوده از این پس برعهده توست.
این روش امام(ع)، نشانگر آنست که حضرت در جواختناق حکومت بنی‌عباس، مواظبت و عنایت داشت، تا کسی از جانشینی نمایندگان وی اطلا‌عی حاصل ننماید.در تعلیمات امام جواد(ع)، تمرکز و تاکید برجنبه داخلی و درونی انسان و توجه به باورها و خصلت‌های روحی است.
غالب آموزه‌ها در این راستا قرار دارد که به جای امر و نهی و بیان دستوری راجع به عمل و رفتار، به مبانی و زیرساخت‌های آن یعنی اعتقادات و اخلا‌ق بپردازد و از ره‌آورد شکل دادن به عمق و ژرفای وجود انسان، نوع رفتار و روش را تعیین کند. از این رو در تعلیمات امام جواد(ع)، عناصری چون تکیه و توکل بر خدا، مخالفت خواهش‌ها و کشش‌های نفسانی، اهمیت دادن به اعمال قلبی در برابر اعمال جوارحی، معرفت و شناخت پیش از عمل، عزت و غنای روحی و... به چشم می‌خورد.
مورخان در اینکه امام(ع)مسوم شده است اتفاق‌نظر دارند. سه نفر جانی به نام‌های معتصم عموی ام‌فضل، جعفر پسر مامون و ام فضل دختر مامون لعنه الله علیهما (همسر امام جواد<ع)>، در مسموم کردن و به شهادت رساندن آن حضرت نقش داشتند.<معتصم> برادر مامون و <جعفر> پسر مامون، این دو جانی، سمی در انگور رزاقی کرده، به خانه <ام‌فضل> فرستادند. او هم ظرف انگور را در برابر شوهر جوان خود گذاشت و از خوبی و حلا‌وت آن مانند پدرش که برای پدرشوهرش تعریف می‌کرد توصیف نمود و حضرت جواد(ع) را به تناول آن ترغیب کرد و اصرار نمود. امام جواد(ع) که مقداری از آن انگور را تناول فرمود آثار سم در جگر خود و احشا و امعا احساس کرده و موجب تب و رنج شدید ایشان شد.
بعضی گفته‌اند: پس از آنکه <ام فضل>، امام جواد(ع) را مسموم کرد از کرده خویش پشیمان شد و گریه کرد. حضرت جواد(ع) به او فرمود: چرا گریه می‌کنی؟ اکنون که مرامسموم کرده‌ای گریه‌ات سودی برایت ندارد. بدان که به خاطر خیانتی که به من کرده‌ای آن چنان گرفتار فقر و تنگدستی و بیماری می‌شوی که امکان فرار از اینها را نخواهی یافت. به دردی هم مبتلا‌ می‌شوی که نه امکان بیان آن را داری و نه از آن نجات می‌یابی.در صفحه ۱۸۲ منهاج‌البیان در این باره آمده است: آن ملعونه چون این سخن را شنید خشمگین شد و در منزل را به روی امام(ع) بست و نه خود به او آب داد و نه گذاشت کسی به آن حضرت آب بدهد تا امام جواد(ع) لب تشنه به شهادت رسید.
● جان کلا‌م:
بزرگداشت امامان شیعه و در ولا‌دت و شهادت آنان برای این است که ارزش‌های معنوی همانند عقل، علم، ایمان، امانت، عدالت، اخلا‌ق، خدمت به مردم را پاس بداریم و مردم را به تبعیت از ارزش‌ها تشویق کنیم و آنان را الگوی کامل درخودسازی و نیل به سعادت معرفی نمائیم، زیرا بشریت به الگوهای کامل و جامع و صادق نیاز جدی دارد.
منابع:در روز نامه موجود می باشد

اسداله افشار

منبع : روزنامه سیاست روز