معبد زیگورات (چغازنبیل) ، شوش

معبد زیگورات (چغازنبیل) در 45 كیلومتری جنوب شرقی شوش واقع شده است. این معبد در سال 1300 پیش از میلاد به طول 1300 و عرض 100 مترمربع ساخته شده است. این مجموعه كه در فاصله 2 كیلومتری رود دز قرار دارد، بعدها به نام دورانتاش یا شهر اونتاش گال مشهور گردید.
این شهر یادگار تمدن عیلام جدید است كه از سه حصار تودرتوی خشتی تشكیل شده و دروازه اصلی آن بر روی حصار بزرگ در جبهه شرقی قرار دارد. در حد فاصل حصار اول و دوم كاخ‌های شاهی و آرامگاه‌های سلاطین عیلام قرار دارند. در بین حصار دوم و سوم بقایای تصفیه‌‌خانه آب واقع شده است، تصفیه‌خانه آب چغازنبیل در شمار قدیمی‌ترین تأسیسات آبرسانی بشمار می‌رود. آب آن از رودخانه كرخه و از فاصله 45 كیلومتری با حفر و احداث كانالی تأمین می‌شده است.
در مركز حصار سوم معبد اصلی (زیگورات) قرار دارد. معبد اصلی به ابعاد 105×105 متر، مربع كاملی است كه اضلاع آن در جهات اصلی شرقی، غربی و شمالی و جنوبی واقع شده‌اند. اصل این معبد با به كارگیری میلیون‌ها آجر و در 5 طبقه ساخته شده بود كه در حال حاضر دو طبقه از آن باقیمانده است. ارتفاع آن در گذشته حدود 52 متر بود. طبقات این معبد برخلاف تمامی زیگورات‌های بین‌النهرین بر روی همدیگر ساخته نشده، بلكه هر طبقه مستقلاً از سطح زمین به بالا احداث شده است. به غیر از طبقه اول و پنجم، تمامی طبقات از خشت پر شده‌اند، طبقه پنجم كه مرتفع‌ترین طبقه محسوب می‌شود، جایگاه قرار دادن بت‌های آن زمان بوده است. مهمترین این بت‌ها، خدای «اینشوشیناك» یا خدای خاص شهر شوش بوده است. «اونتاش گال» بانی این معبد می‌گوید:
«پس از آن كه مصالح ساختمانی را به دست آوردم، من در اینجا شهر اونتاش و حریم مقدس را برپا نمودم و آن را در یك دیوار خارجی و یك دیوار داخلی محصور نمودم. من معبد بلندی ساختم كه شبیه آنچه شاهان پیش ساخته‌اند نبود و آن را به خدای اینشوشیناك و خدای هومبان حریم مقدس وقف كردم. باشد كه ساختمان و زحمت من موقوفه ایشان شود و لطف و عدل هومبان و اینشوشیناك در اینجا برقرار بماند.»
بر روی دیوارهای معبد آجرهایی به خط میخی مشاهده می‌شود كه همگی دارای متنی یكسان هستند كه بیانگر نام پادشاه و هدف او از ساخت این معبد می‌باشد. در اطراف معبد و بر روی كف اصلی دو سكوی مدور بریده مشاهده می‌شود كه نظرات مختلفی در مورد آن‌ها ابراز شده، برخی آن‌ها را سكوی قربانگاه و برخی دیگر محل ستاره‌شناسی و ساعت خورشیدی دانسته‌اند. مجموعه‌ این شهر و آثار تمدن عیلام در هفت تپه در سال 640 پیش از میلاد در حمله آشوریان به سركردگی آشور بانیپال ویران گردید و حاكمیت عیلامیها پس از هزاران سال منقرض شد.