مقایسه آهنگ پرتوزایی گامای محیطی در فضای باز در استان کرمان و آهنگ دز در فضای بسته در شهر کرمان با استفاده از دزیمتری ترمولومینسانس و سرویمتر مدل ۱۱۰ – RDS

● مقدمه:
اندازه‌گیری تابش زمینه، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. زیرا بشر همواره تحت تابش پرتوهای یونیزان محیطی قرار دارد. این تابشهای یونیزان در برخورد با بدن انسان انرژی به جا می‌گذارند که این انرژی برای بافتهای بدن مضر است. در این مطالعه تابش گامای محیطی در فضای خارجی شهرهای استان کرمان و آهنگ دوز تابشی از اشعه گاما در فضای داخل ساختمان‌ها در شهر کرمان با استفاده از دو روش دزیمتری ترمولومینسانس (TLD) و استفاده از سرویمتر ۱۱۰ – RDS اندازه‌گیری شده است.
● روش کار:
تجهیزات مورد استفاده در این مطالعه تجربی عبارتند از سرویمتر مدل ۱۱۰ – RDS، دزیمتر ترمولومینسانس LiF:Mg,Cu,P (H ۱۰۰ – TLD)، دستگاه TLD – Reader مدل ۳۵۰۰ ساخت کمپانی هارشا و آمریکا.به منظور تعیین آهنگ دز در فضای خارج چهار ایستگاه در امتداد چهار جهت اصلی جغرافیایی و یک ایستگاه در مرکز هر شهر انتخاب گردید. اندازه‌گیریهای فضای داخل ساختمانها در شهر کرمان در بیست منزل مسکونی با استفاده از روش TLD و استفاده از سرویمتر ۱۱۰ – RDS انجام شد.
● نتایج:
نتایج نشان داد که میانگین آهنگ تابش زمینه در شهر بردسیر بیش از دیگر شهرها و برابر mSv/y ۳۲/۰ ± ۰۳/۱ در فضای خارج و کهنوج دارای کمترین مقدار mSv/y۳۰/۰ ± ۶۱/۰ در استان کرمان هستند. همچنین میانگین اختلاف آهنگ دوز داخل ساختمانها در شهر کرمان با استفاده از سرویمتر ۱۱۰ – RDS و TLD در شهر کرمان ۱۲ درصد برآورد گردید.
● نتیجه‌گیری:
با توجه به نتایج بالا، آهنگ دوز سالانه در شهرهای کرمان، زرند، بافت، شهر بابک، سیرجان، بردسیر، رفسنجان، بم و جیرفت بالاتر از مقدار نظیر در مناطق نرمال است.
● مقدمه:
از آنجایی که پرتوگیری می‌تواند عامل سرطانزایی باشد، لذا با بررسی پرتوزایی طبیعی می‌توان ارتباط احتمالی آن را با شیوع انواع سرطانها و اختلالهای ژنتیکی مورد مطالعه قرار داد. پرتوهای یونیزانی که موجودات زنده همواره و بطور طبیعی در معرض تابش آنها قرار دارند، پرتوهای زمینه نامیده می‌شوند. منشأ این پرتوهای زمینه، پرتوهای کیهانی و مواد طبیعی موجود در پوستة زمین می‌باشد. منابع طبیعی پرتوزا از بدو خلقت کرة زمین در آن وجود داشته‌اند و با گذشت زمان کاهش ناچیزی پیدا کرده‌اند و در حال حاضر حتی در مناطق نرمال بیش از ۸۵% پرتوگیری انسان از منابع طبیعی است.قبل از انجام این مطالعه در استان کرمان نقشه تابش زمینه طبیعی به منظور بدست آوردن اطلاعات از پرتوزایی طبیعی تهیه نگردیده بود. در سالهای اخیر، مطالعات متعددی در این زمینه به منظور ارزیابی تابش زمینه طبیعی در ایران و کشورهای دیگر انجام شده است که به بعضی از آنها در ذیل اشاره می شود:در سال ۱۳۶۹ توسط دکتر سهرابی و همکاران در منطقه رامسر تحقیقی انجام شد که در نواحی با پرتوزایی بالا، پرتودهی حدود ۰۵/۰ و میزان پرتوگیری افراد در داخل منازل در این نواحی از ۰۶/۰ تا ۳۶۰ میلی‌سیورت در سال ارزیابی شد .در سال ۱۳۷۳ مطالعه‌ای توسط دکتر محمد حسین بحرینی طوسی و قربان صفائیان لاین در منطقه هزار مسجد خراسان جهت بررسی وضعیت پرتوزائی طبیعی انجام گرفت که میانگین آهنگ دوز µSv/h ۴۷/۲ گزارش شد . در مطالعه دیگری که در سال ۱۳۷۶ به منظور برآورد تابش زمینه در شهر مشهد توسط دکتر محمدتقی بحرینی طوسی و محمدحسین اورجی انجام گرفت میانگین آهنگ دوز برای شهر مشهد ۸۷ اندازه‌گیری شد .در سال ۱۳۷۹ دوز سالانه ناشی از پرتوگیری گامای محیطی در ۲۴ شهر استان خراسان توسط دکتر محمدتقی بحرینی طوسی و محمدرضا عبدالرحیمی برآورد گردید که بیشترین و کمترین دوز در این مطالعه معادل ۱۲۰ و ۱/۶۲ به ترتیب برای شهرستانهای گناباد و درگز گزارش گردید .در سال ۱۳۷۸ در منطقه آذربایجان تحقیق دیگری توسط دکتر محمدتقی بحرینی طوسی و احمد صادق‌زاده صورت گرفت و میانگین آهنگ دوز در فضای باز برای شهرهای تبریز و ارومیه ۱۱۴ و در فضای بسته به ترتیب ۱۴۷ و ۱۵۴ گزارش شد .در سال ۱۳۷۹ در منطقه کردستان پرتوزایی ناشی از گامای محیطی توسط دکتر محمدتقی بحرینی طوسی و مهران یاراحمدی صورت گرفت که بیشترین و کمترین دوز در این مطالعه ۱۹۹ و ۷۹ گزارش گردید که به ترتیب مربوط به ایستگاههای فضای بسته در بانه و دریاچه زریبار در مریوان بود .
در زمینه اندازه‌گیری تابش زمینه با استفاده از دزیمتری ترمولومینسانس((TLD نیز تحقیقیات زیادی صورت گرفته است از جمله:
▪ در سال ۱۹۹۴ اندازه‌گیری دوز گامای محیطی در شهر مکزیکوسیتی با استفاده از روش دزیمتری ترمولومینسانس (TLD) توسط A.Zarate-Mirales و همکارانش انجام گرفت که ماکزیمم آهنگ دوز داخلی و خارجی به ترتیب nSv/h ۱۱۲ و nSv/h ۸۳ برآورد گردید .
▪ در سال ۱۹۹۹ تحقیق مشابهی جهت اندازه‌گیری آهنگ دوز اشعه گامای داخلی در شهر اکوردر در جنوب نیجریه توسط S.Ajayi با استفاده از روش دزیمتری ترمولومینسانس انجام گرفت که آهنگ دوز جذبی فضای داخلی بین ۰۱/۰ تا ۰۳۷/۰ متغییر بود .
▪ در سال ۱۹۹۹ دوز ناشی از پرتوهای گاما در داخل ساختمانها در شهر گودالور در هند توسط R.Sivakumar و همکارانش با استفاده از روش دزیمتری ترمولومینسانس (TLD) انجام گرفت و میانگین آهنگ دوز اشعه گامای داخلی در فصلهای تابستان، بهار، پاییز و زمستان به ترتیب برابر ۴/۱۵۱، ۵/۱۴۴، ۷/۱۳۲ و ۳/۱۱۷ برآورد گردید .
▪ در سال ۲۰۰۲ دوز پرتوهای گامادر فضای باز (خارجی) توسط P.Olko در ۱۰۰ ایستگاه در جنوب لهستان با استفاده از روش دزیمتری ترمولومینسانس (TLD) انجام شد. در این مطالعه ماکزیمم آهنگ دوز اشعه گامادر فضای باز ۸۰ گزارش شده است .
F.P.Banzi و همکارانش با استفاده از این روش در تانزانیا به مدت ۷ سال آهنگ دوز تابش زمینه را اندازه‌گیری نموند. میانگین آهنگ دوز ناشی از تابش زمینه برابر ۹۸ برآورد گردید.
در تحقیق حاضر سعی شده است، میزان تابش زمینه در شهرهای استان کرمان برای فضای باز برآورد شود. همچنین در شهر کرمان آهنگ دوز ناشی از اشعه گاما در داخل ساختمانها با دو روش دزیمتری ترمولومینسانس(TLD) و استفاده از دزیمتر ۱۱۰- RDS انجام و مقایسه شده است.
● روش کار:
تجهیزات مورد استفاده در این تحقیق عبارتند از:
▪ دستگاه قرائت کننده (TLD-Reader) مدل ۳۵۰۰ ساخت شرکت Harshaw آمریک
▪ دزیمترهای LiF:Mg,Cu,P با نام تجارتی H۱۰۰- TLD ساخت شرکت Harshaw آمریکا
▪ دستگاهVaccum Twizzer
▪ قابهای پرسپکس
▪ محفظه سربی
▪ دستگاه سرویمتر ۱۱۰-RDS
▪ سه پایه به همراه قاب آلومینیومی و زمان سنج.
▪ اندازه‌گیری آهنگ دوز در فضای باز در شهرهای استان کرمان با استفاده از دستگاه سرویمتر ۱۱۰- RDS :
با توجه به مطالعات انجام شده در استانهای دیگر ایران و سایر کشورها به منظور تعیین آهنگ دوز در فضای باز در هرکدام از شهرهای استان کرمان ۴ ایستگاه در امتداد ۴ جهت اصلی و یک ایستگاه در مرکز شهر انتخاب شد. محل اندازه‌گیری بایستی نسبتاً هموار و حتی‌المقدور دارای پوشش چمن تا فاصله ۳۰ متری باشد. هیچگونه درخت یا ساختمان و یا دیوار در آن محدوده نباشد و تا حد امکان وضعیت زمین‌شناختی محل بدون تغییر باشد. پس از انتخاب ایستگاهها، دزیمتر روی سه پایه و در ارتفاع یک متری از سطح زمین قرار داده شد و آهنگ دوز در محل موردنظر به مدت یک ساعت ثبت گردید سپس با استفاده از مقادیر ثبت شده، میانگین آهنگ دوز بدست آمد.
▪ اندازه‌گیری آهنگ دوز اشعه گاما در محیطهای بسته (داخل ساختمانها) در شهر کرمان:
اندازه‌گیری آهنگ دوز اشعة گاما در محیطهای بسته (داخل ساختمانها) با استفاده از دو روش دزیمتری ترمولومینسانس (TLD) واستفاده از دزیمتر ۱۱۰ـRDS انجام شد. به این منظور ۲۰ منزل مسکونی در شهر کرمان از دو نوع مصالح ساختمانی (بتنی و خشت و گلی) انتخاب گردید. جهت اندازه‌گیری آهنگ دوز داخلی با استفاده از TLD از دزیمترهای LiF:Mg,Cu,P ساخت شرکت Harshaw آمریکا با نام تجارتیH۱۰۰- TLD استفاده شد که پس از کالیبره کردن دزیمترهایTLD (بدست آوردن ECC برای هر کدام از دزیمترها) و آنیل کردن، آنها را داخل پلن‌شت گذاشته و از طریق زمینی به کرمان منتقل گردید. سپس ۳ عدد دزیمتر به عنوان دزیمتر رفرنس به طور تصادفی انتخاب گردید و در موقع نصب در منزل اول آنها داخل حفاظ سربی قرار داده شدند.جهت نصب دزیمترها در منازل مسکونی (هر منزل دو عدد دزیمتر) هر دزیمتر را داخل حفرة تعبیه شده در یک قاب پرسپکس قرار داده و شماره TLD، تاریخ نصب و زمان نصب هر دزیمتر روی قاب نظیر (نگهدارنده) ثبت شد باتوجه به مطالعات انجام شده در کشورهای دیگر محل اندازه‌گیری باید به فاصلة تقریبی سه متر از کف زمین و۳۰ سانتی متر از دیوارها انتخاب و تا حد امکان دور از درب و پنجره، کانال کولر و لامپ مهتابی قرار داشته باشد. پس از انتخاب محل نصب دزیمترها، ‌قابهای پرسپکس محتوی تراشه های TLD از سقف آویزان گردید. بعد از آویزان کردن هر دزیمتر، دستگاه سرویمتر ۱۱۰- RDS را روی سه پایه در ارتفاع یک متری همان محل از سطح زمین قرار داده و آهنگ دوز به مدت یک ساعت اندازه‌گیری و ثبت گردید.برای قرائت TLDها آنها را بعد از پایان دوره اندازه‌گیری (بیشتر از یک روز بعد از اتمام زمان نصب) در جهت عکس زمان نصب (دزیمتر اول در مرحلة آخر) برداشته در داخل پلن‌شت مربوطه قرار داده و به همراه دزیمترهای ریفرنس جهت قرائت از طریق زمینی به مشهد برگردانده شدند. بمنظور قرائت دزیمترها از دستگاه قرائت کننده (TLD-Reader) مدل۳۵۰۰ ساخت شرکت Harshaw آمریکا استفاده شد. برای بدست آوردن مقدار واقعی دز جذب شده در هر دزیمتر، مقدار قرائت شده برای هر دزیمتر از مقدار میانگین دزیمترهای رفرنس کسر گردید.
اطلاعات بدست آمده با استفاده از نرم‌افزار آماری ۱۰-SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و جهت مقایسه میانگین‌ها از آزمون t مستقل و آنالیز واریانس یکطرفه استفاده شد. فراوانی با حدود اطمینان ۹۵% گزارش شد و سطح معنی‌دار آماری ۰۵/۰ P < در نظر گرفته شد.
● نتایج:
در این مطالعه ۱۱ شهر استان کرمان انتخاب و جهت تعیین آهنگ دز در فضای باز با استفاده از دستگاه ۱۱۰- RDS مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که آهنگ دز سالانه در کرمان به میزان ۱۶% در زرند ۹%، در بافت ۱۳% در شهر بابک ۲۹% در سیرجان ۱۳% ، در بردسیر ۳۷%، در رفسنجان ۱۵%، در بم و جیرفت ۲۱% از آهنگ دز سالانه مناطق نرمال (mSv/y ۷۵/۰)(۱۲) بیشتر و در راور و کهنوج به ترتیب به میزان ۱۰% و ۲۳% از آهنگ دز سالانه مناطق نرمال کمتر است. همچنین آهنگ دز سالانه در بافت، جیرفت، راور و زرند با آهنگ دز سالانه مناطق نرمال با سطح اطمینان ۹۵ درصد دارای هیچ اختلاف معنی‌دار آماری نمی‌باشد ولی آهنگ دز سالانه بم، بردسیر، کهنوج، رفسنجان، شهر بابک، سیرجان و کرمان با مناطق نرمال با سطح اطمینان ۹۵ درصد دارای اختلاف معنی‌دار آماری می‌باشند )۰۵/۰(P<.
جدول (۱) میانگین آهنگ دوز جذبی و آهنگ دوز سالانه تابش زمینه در فضای خارج شهر های استان کرمان با استفاده از دزیمتر ۱۱۰- RDS نشان داده شده است. با توجه به این جدول بیشترین آهنگ دوز سالانه تابش گامای زمینه در فضای خارج مربوط به شهر بردسیر(mSv/y ۳۲/۰ ±۰۳/۱) و کمترین آهنگ دوز سالانه تابش گامای زمینه مربوط به شهر کهنوج (mSv/y ۳۰/۰±۶۱/۰) است.
جدول (۱) میانگین آهنگ دز جذبی وآهنگ دز سالانه گامای محیطی در شهرهای استان کرمان
(نتایج بر اساس SD۲± میانگین آهنگ دز گزارش شده است.)
همچنین در این مطالعه جهت اندازه گیری آهنگ دز اشعه گاما در محیطهای بسته (داخل ساختمانها) در شهر کرمان ،۲۰ منزل مسکونی از دو نوع مصالح ساختمانی (بتنی و خشت وگلی) انتخاب گردید. سپس آهنگ دز اشعه گاما با استفاده از دو روش دزیمتری ترمولومینسانس و استفاده از دستگاه ۱۱۰- RDS مورد اندازه گیری قرار گرفت.
جدول (۲) میانگین آهنگ دز ۲۰ منزل مسکونی در شهر کرمان با استفاده از روش دزیمتری ترمولومینسانس (TLD) را ارائه می دهد. با توجه به این جدول میانگین آهنگ دز جذبی در منازل مسکونی از نوع بتنی به میزان۱۴ % از میانگین آهنگ دز جذبی در منازل مسکونی خشت و گلی بیشتر است.
جدول ۲- میانگین آهنگ دز در منازل شهر کرمان با استفاده از TLD
جهت بررسی تابش زمینه در شهر کرمان و مقایسه میانگین آهنگ دز در فضای بسته با استفاده از روش دزیمتری ترمولومینسانس (TLD) و استفاده از دزیمتر ۱۱۰-RDS، آهنگ دز در همان منازل مسکونی که قابهای حاوی دزیمترها TLD نصب شدند، با استفاده از دزیمتر ۱۱۰-RDS نیز اندازه گیری شد. جدول (۳) میانگین آهنگ دز در منازل مسکونی فوق را با استفاده از دزیمتر ۱۱۰-RDS ارائه می دهد. با توجه به این جدول میانگین آهنگ دز جذبی در منازل مسکونی از نوع مصالح بتنی به میزان ۳۱% از میانگین آهنگ دز جذبی در منازل مسکونی خشت و گلی بیشتر است.
جدول شماره ۳- میانگین آهنگ دز در منازل شهر کرمان با استفاده از دزیمتر ۱۱۰-RDS
نمودار ستونی (۱) میانگین آهنگ دز در منازل شهر کرمان را با استفاده از دزیمتر ۱۱۰-RDS ارائه می‌دهد.
نمودار ۱- میانگین آهنگ دز در منازل شهر کرمان را با استفاده از دزیمتر ۱۱۰-RDS
نمودار ستونی (۲) میانگین آهنگ دز جذبی منازل مسکونی در شهر کرمان با استفاده از روش دزیمتری ترمولومینسانس (TLD) و استفاده از سرویمتر را ارائه می‌دهد. با توجه به نمودار ملاحظه می شود که میانگین آهنگ دز جذبی محاسبه شده در منازل مسکونی شهر کرمان با استفاده از روش TLD به میزان ۱۲% از میانگین آهنگ دز جذبی محاسبه شده با استفاده از ۱۱۰-RDS کمتر است. همچنین میانگین آهنگ دز جذبی محاسبه شده در منازل مسکونی شهر کرمان با استفاده از روش TLD و استفاده از دزیمتر ۱۱۰-RDS با سطح اطمینان ۹۵ درصد دارای هیچ اختلاف معنی‌دار آماری نمی‌باشد.
نمودار ۲- میانگین آهنگ دز جذبی منازل مسکونی در شهر کرمان با استفاده از روش دزیمتری ترمولومینسانس (TLD) و استفاده از سرویمتر
● بحث و نتیجه‌گیری:
اگر چه اغلب افراد بیشتر نگران پرتوگیری از منابع مصنوعی می‌باشند ولی در واقع باید گفت که پرتوگیریهای عمده برای عامه مردم و در شرایط عادی از منابع طبیعی صورت می گیرد.به طور کلی پرتوگیری از تابش زمینه حدی را تعیین میکند که بالاتر از آن حد، پرتوگیریها از منابع مصنوعی رخ میدهند و در واقع به عنوان شاخص برای آلودگی محیطی استفاده می شود. فرایند جذب انرژی تابشی در بافتهای زنده از آن جهت دارای اهمیت است که متعاقب آن فر آیندهای فیزیکی، شیمیایی و یا بیولوژیکی رخ میدهد و بالطبع این فرایندها موجب خطرات جدی در موجودات زنده می شوند .با توجه به اینکه مقدار آهنگ دز سالانه در فضای باز برای مناطق نرمال mSvy-۱ ۷۵/۰ می باشد، همچنین با استناد به نتایج مطالعه، آهنگ دز سالانه در شهرهای کرمان، زرند، بافت، شهربابک، سیرجان، بردسیر، رفسنجان، بم، و جیرفت بالاتر از مقدار نظیر در مناطق نرمال است که دلیل این امر را می توان تفاوت غلظت مواد رادیو اکتیو در خاک مناطق فوق و یا ارتفاع این مناطق از سطح دریای آزاد عنوان کرد. از سوی دیگر آهنگ دز سالانه در بافت،جیرفت، راور و زرند با آهنگ دز سالانه مناطق نرمال با سطح اطمینان ۹۵ درصد دارای هیچ اختلاف معنی‌دار آماری نمی باشد ولی آهنگ دز سالانه بم، بردسیر، کهنوج، رفسنجان، شهر بابک، سیرجان و کرمان با مناطق نرمال با سطح اطمینان ۹۵ درصد دارای اختلاف معنی‌دار آماری می باشند )۰۵/۰ (P<.با استناد به داده های موجود در جدول (۱) می‌توان نتیجه گرفت که میانگین آهنگ دز سالانه در فضای خارج در شهر بردسیر بیش از دیگر شهرها و برابر mSv/y ۳۲/۰±۰۳/۱ و کهنوج دارای کمترین مقدار ۳۰/۰±۶۱/۰ در استان کرمان هستند. همچنان که ذکر شد برای بررسی تابش زمینه در فضای بسته شهر کرمان، ۲۰ منزل مسکونی از نوع مصالح ساختمانی خشت و گلی و بتنی انتخاب گردید. سپس قابهای حاوی دزیمترها از سقف منازل مسکونی برای مدت معینی آویزان گردید. با توجه به نمودار (۲) ملاحظه می شود که میانگین آهنگ دز جذبی محاسبه شده در منازل مسکونی شهر کرمان با استفاده از روش TLD به میزان ۱۲% از میانگین آهنگ دز جذبی محاسبه شده با استفاده از دزیمتر ۱۱۰ـ RDS کمتر است. همچنین میانگین آهنگ دز جذبی محاسبه شده در منازل مسکونی شهر کرمان با استفاده از روش TLD و استفاده از دزیمتر ۱۱۰-RDS با سطح اطمینان ۹۵ درصد دارای هیچ اختلاف معنی دار آماری نمی باشد.

دکتر محمدتقی بحرینی طوسی ۱ علی جمعه‌زاده ۲
۱ استاد گروه فیزیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ۲ مربی گروه پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان
مجله پزشکی هرمزگان سال نهم شماره سوم پاییز ۸۴ صفحات ۱۸۰ - ۱۷۳منابع
۱. Sohrabi M, Ahmed JU, Durrani SA. High levels of natural radiation. Proceeding of the ۳rd international conference on high levels of natural radiation Ramsar. Iran ; ۱۹۹۰ :۳-۷.
۲. بحرینی طوسی، محمدحسین. صفائیان لاین، قربان. بررسی وضعیت پرتوزایی طبیعی در منطقه هزارمسجد خراسان. پایان نامه کارشناسی ارشد فیزیک پزشکی. دانشگاه علوم پزشکی مشهد. ۱۳۷۴.
۳. بحرینی طوسی، محمدتقی. اروجی، محمدحسین. بررسی میزان تابش گامای محیطی در شهر مشهد و نقاطی از حومه آن. مجله علوم پایه پزشکی ایران. ۱۳۷۸. شماره ۳. جلد ۲. ص ۱۲۱ – ۱۱۷.
۴. بحرینی طوسی، محمدتقی. عبدالرحیمی، محمدرضا. برآورد دوز سالیانه ناشی از پرتوگیری گامای محیطی در استان خراسان. پایان نامه کارشناسی ارشد فیزیک پزشکی. دانشگاه علوم پزشکی مشهد. ۱۳۸۰.
۵. بحرینی طوسی، محمدتقی. صادق زاده اقدم، احمد. ارزیابی مقدار تابش گامای محیطی در منطقه آذربایجان. مجله علوم پزشکی ایران. ۱۳۷۹. شماره ۲. جلد ۲. ص ۷ – ۱.
۶. بحرینی طوسی، محمدتقی. یاراحمدی، مهران. بررسی تابش زمینه در محیطهای باز و بسته شهرهای استان کردستان. پایان نامه کارشناسی ارشد فیزیک پزشکی. دانشگاه علوم پزشکی مشهد. ۱۳۸۰.
۷. Zarate – Morales A, Buenfil AE. Environmental gamma dose measurements in Mexico city using TLD. Health Phys.۱۹۹۶;۷۱(۳):۳۵۸-۳۶۱.
۸. Ajayi OS. Environmental gamma radiation indoors at akure, southwestern Nigeria. J Environmental Radioactivity.۲۰۰۰ ;۵۰(۳) :۲۶۳-۲۶۶.
۹. Sivakumar R, Selvasekatapandian S, Mugunthamanikandan N, Rayhunath VM. Indoor gamma dose measurments in Gudalore (India) using TLD. Appl Radiat Isot.۲۰۰۲ ;۵۶(۶) :۸۸۳-۸۸۹.
۱۰. Budzanowski M, Bilski P, Delgado A, Olko P, Botter-Jensen L. Comparison of Lif :Mg, Cu, P (MCP-N, GR-۲۰۰A) AL۲۰۳ : CTL detectors in short-term measurements of natural radiation. Radiat Port Dosim. ۱۹۹۶ ;۶۶(۲) :۱۵۷-۱۶۰.
۱۱. Banzi FP, Msaki P, Makundi IN. A survey of background radiation dose rates and radioactivity in Tanzania. Health physics.۲۰۰۱ ;۴۰(۶) :۸۰-۸۶.
۱۲. Sources and effects of ionizing radiation. United nations scientific committee on the effects of atomic radiation (UNSCEAR). UNSCEAR report to general assembly. New York : United Nations ; ۱۹۹۳ ;vol ۱.

منبع : مجله پزشکی هرمزگان، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی هرمزگان