روزه‌داری وادراکات مافوق حسی

ارزنده‌ترین اثر هر عبادتی، همان اطاعت از دستور خداوند بزرگ است و آثار دیگر به دنبال آن نصیب شخص عابد می‌گردد. اما انسان روزه‌دار علاوه بر تمام آثار گرانبهایی که از این رهگذار به دست می‌آورد، مشمول لطف ویژه الهی می‌گردد. خداوند درباره آن چنین فرموده است:
«الصوم لی و انا اجزی به» روزه برای من است و من به آن پاداش می‌دهم.
به راستی در این جا سوالی پیش می‌آید که اولا همه اشیا و موجودات جهان امکان از آن خدا است، چیزی در جهان خلقت نیست که مال خدا نباشد. چون همه اشیاء مخلوق و مملوک او است. چشم و گوش ما هم مال او است. پس چرا خداوند می‌فرماید روزه از برای من است و من به آن پاداش می‌دهم باید در پاسخ به چنین سوالی گفت: چون روزه عبادتی است مخفی که (بین بنده و خداوند) و خداوند متوجه روزه‌داری او می‌شود حتی اگر به دروغ بگوید روزه هستم اگر کسی متوجه دروغ او نشود ولی خداوند از سر درون او آگاه است.
با توجه به اینکه همه فقها با توجه به آیه لعلکم تتقون؛ و لعلکم تفلحون به این نتایج رسیدند مهمترین سر روزه تقواست. و تقوا باطن روزه است چون هر انسان با تقوی، کریم است، و هر که تقوای او برتر است، اکرم است. پس باطن روزه گرفتن، انسان را کریم می‌کند.
مراحل نهایی مشاهده معبود همان است که از علی‌بن‌ابیطالب (ع) رسیده است: «ما کنت اعبد ربا لم اره» من آن نیستم که خدایی را که با چشم جان و باطن نبینم عبادت کنم. درجات ابتدایی آن است که ببیند چه می‌خواهد. آیا خدا را برای خود می‌طلبد یا خود را برای خدا می‌خواهد؟
خدا را عبادت می‌کند که خدا به وسیله رفاه او را فراهم بکند و خدا و عبادت او را وسیله قرار می‌دهد که به بهشت برود و متنعم بشود یا خود و عبادتش را برای رضای خدا می‌طلبند دوست دارد؟
خلاصه کلام آنکه: ماه مبارک رمضان برای سالکان الی الله، ماه محاسبه است. لذا امام سجاد (ع) فرمود: هیچ کسی در سراسر جهان به اندازه ما در این ماه استفاده نکرد.
بزرگان فقه همچون صاحب جواهر و سید محمدکاظم صاحب العروه الوثقی در کتاب‌هایشان در فضیلت روزه گرفتن که انسان از نظر ترک بسیاری از کارها شبیه فرشته می‌شود. همین که انسان از شکم رها شد یک مقدار به فرشته شدن نزدیک می‌شود.
بنابراین سر نهایی هر عبادتی از جمله روزه‌داری برای عرفا محاسبه نفس است و برای دیگر افراد این است که به لقای الله برسد که همین رسیدن به خدا درکی است که انسان به آن می‌رسد و در آن زمان است که خداوند را با قلب خود مشاهده می‌کند که تمام این سرها در سایه تقوا می‌باشد.
و کرامت از اوصاف برجسته فرشتگان است. فرشته مکرم است. کرامت مخصوص فرشتگان است اما در قرآن خطاب به ما فرمود روزه بگیرید تا کریم بشوید یعنی تا با تقوا شوید، که تقوی محور کرامت است. آن گاه انسان کریم گناه نمی‌کند برای اینکه با کرامت او سازگار نیست نه برای اینکه جهنم می‌رود نه برای اینکه بهشت برود، بلکه چون انسان است گناه نمی‌کند.
اینکه در عنوان گفتم که روزه با ادراکات فوق حسی در ارتباط است باید بگویم چون روزه انسان را به تقوا نزدیک می‌کند و تقوا به معنای خودداری است و از نظر بیشتر عرفا خودداری کردن از بعضی از گناهان یک نوع ریاضت است و ریاضت موجب به وجود آمدن یک نوع درک می‌شود که ورای حواس پنجگانه انسان است.
برای توضیح بیشتر باید بگوییم انسان وقتی به سر عبادت می‌رسد که معبود را مشاهده می‌کند. سر یعنی باطن، باطن پرستش معبود، مشاهده معبود است. انسان برای این که از نظر عبادت فقط احکام و آداب را رعایت می‌کند یا از احکام و آداب عبادت گذشته به اسرار عبادات هم رسیده است یا خیر باید ببیند معبود را مشاهده می‌کند یا نه چون مشاهده معبود درجاتی دارد آن درجات ابتدایی را انسان می‌تواند محاسبه کند.
درجات نهایی مشاهده معبود، حساب را از دست انسان می‌گیرد.
انسان وقتی به آن مرحله رسید دیگر حساب و کتابی در اختیار او نیست. درجات ابتدایی مشاهده معبود آن است که انسان سری به قلبش بزند و تامل در قلب کند که آیا در این قلب غیر از خدا احدی هست یا خیر، به چه چیزی علاقه‌مند است. اگر به خودش و لذایذ شخصی خود علاقه‌مند است و به تعلقات جزئی خود دل سپرده است معلوم است در قلب او خدا خالصا نسبت به این سر روزه نرسیده است.

زهرا یوسفی مصری
منابع:
-۱ مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، اخلاق عبادی
-۲ عبدالله، جوادی آملی، اسرار عبادت، ص ۸۶
-۳ همان، ص ۳۰۷

منبع : روزنامه رسالت