پنجشنبه, ۲۵ بهمن, ۱۴۰۳ / 13 February, 2025
مجله ویستا


و زندگی ادامه دارد


و زندگی ادامه دارد
همان‌طور که ملاحظه خواهید کرد در این مصاحبه شاخه‌های مختلف نساجی از نظر تولید و میزان نیاز جهانی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، به اعتقاد مهندس صباغی در سال ۲۰۰۹ ـ ۲۰۰۸ سرمایه‌گذاری در بخش بافندگی، تکمیل و پوشاک افزایش می‌یابد، دلیل این امر وضعیت نابه‌سامان نساجی ترکیه است. در حال حاضر نساجی ترکیه وضعیت روبه‌ رشد گذشته را ندارد، پاکستان نیز وضعیت مشابهی دارد. بنابراین وقت مناسبی است که ایران وارد عرصه شود زیرا چین هم دچار بحران‌هائی شده و امتیاز قیمت تمام شده پائین و وفور محصولات را به‌تدریج از دست می‌دهد.
● اریابی شما از وضعیت فعلی صنعت نساجی کشور چیست؟
▪ صنعت نساجی را در تمام دنیا نمی‌توان به‌صورت کلی مورد ارزیابی قرار داد بلکه باید به‌صورت بخش‌های مختلف مقایسه شود، همیشه نمی‌توان گفت وضعیت نساجی نامطلوب است زیرا یک حکم کلی می‌باشد، ممکن است وضعیت تولید پارچه جین به دلیل تغییر مد و گرایش جامعه به استفاده از پارچه کتان چندان مطلوب نباشد از سوی دیگر وضعیت تولید پارچه پیراهنی، پارچه حوله‌ای، پرده، رومبلی، پارچه‌های صنعتی بسیار بالاست.
به‌طور کلی بخش عظیمی از صنعت نساجی ما می‌بایست تحت تأثیر مد جهانی باشد و همان‌طور که می‌دانید مد در دنیا حرف اول را می‌زند و صنعت نساجی دنیا را متأثر می‌سازد.
در حال حاضر در تمام دنیا جین و دنیم حالت متعادلی پیدا کرده است و تقاضای سال‌های گذشته را ندارد تا پایان سال ۲۰۰۶ سولزر ماشین‌آلات زیادی را در سطح دنیا و هم‌چنین ایران برای تولید پارچه جین به فروش رساند اما امروز مد از سمت جین به پارچه‌های کتان پنبه‌ای تغییر یافته است و بازار چندان خوبی ندارد.
پارچه پیراهن مردانه بازار خوبی دارد و در ایران هم از وضعیت مساعدی برخوردار می‌باشد. به تعبیر دیگر کشش برای تولید پارچه پیراهنی در ایران بسیار بالاست. پارچه رومبلی نیز چنین وضعیتی دارد. از طرفی پارچه پنبه‌ای در دنیا هم اوضاع خوبی ندارد و ایران براساس وضعیت اقتصادی جهانی و مدل دنیا بازار پنبه‌ای از موقعیت چندان مساعدی برخوردار نیست.
در بحث فیلامنت که بخش عمده آن را در دنیا، پارچه‌های پرده‌ای تشکیل می‌دهد، وضعیت بسیار خوبی حکم‌فرماست اما بهترین وضعیت را در حال حاضر پارچه‌های صنعتی دارند. ما به‌عنوان تولیدکننده ماشین‌آلات بیشترین تقاضای ماشین‌آلات بافندگی برای پارچه‌های صنعتی می‌باشد.
فکر می‌کنم به‌طور کلی پارچه‌های خانگی و منسوجات خانگی وضعیت خوبی دارند زیرا به‌طور کلی وضعیت ساختمان در دنیا اوضاع مساعدی دارد و رشد قیمت ساختمان در دنیا را شاهد هستیم. در واقع وقتی وضعیت مسکن مناسب باشد متعاقب آن نیاز به لوازم و منسوجات خانگی افزایش می‌یابد و مد در آن جریان پیدا می‌کند لذا تغییر لوازم و منسوجات منزل روندی صعودی می‌یابد.
از سوی دیگر، پوشاک زنانه در دنیا و صنعت بسیار مطلوبی دارد و حتی آن‌قدر تولید پوشاک زنانه مقرون ‌به‌صرفه به‌نظر می‌رسد که بسیاری از شرکت‌های اروپائی مجدداً به صنعت نساجی بازگشته‌اند و برای آن سرمایه‌گذاری می‌کنند.
پارچه‌های صنعتی مانند ژئوتکستایل‌ها، کیسه‌های هوای اتومبیل، تسمه نقاله و کفپوش‌های پشت موکت از رونق خوبی برخوردار می‌باشند و تقاضا در سراسر دنیا جهت تولید آن وجود دارد. اما عاملی در ایران وجود دارد که بر روی اقتصاد کشور تأثیر مستقیم می‌گذارد و دیگر ناشی از عوامل مد و ... نیست بلکه بحث سیاست‌های صنعتی و اقتصادی می‌باشد.
متأسفانه اقتصاد بیمارگونه ما تحت تأثیر عوامل سیاسی قرار می‌گیرد و این نگرانی‌ها در طول سالیان گذشته وجود داشته که در صورت تغییر رئیس‌جمهور، نماینده مجلس و هر اتفاق سیاسی دیگر یک تحول در قوانین کشور به وجود می‌آید و مردم و متعاقب آن سرمایه‌گذاران مملکت برای این‌که گام‌های مطمئن‌تری بردارند سعی می‌کنند حالت انقباضی به زندگی خود دهند. در حال حاضر در کشور مردم به دلیل فشارهای سیاسی مانند تحریم‌ها، سعی می‌کنند به زندگی خود حالت انقباضی دهند لذا ترجیح می‌دهند منابع مالی خود را تا جائی که می‌توانند ذخیره کنند و اگر قرار است پوشاک تهیه نمایند سعی می‌کنند خرید آن را به تعویق بیندازند به همین دلیل در حال حاضر بازار نساجی در تمام زمینه‌ها در کشور حالت ضعیفی دارد و تقاضا برای پارچه تا حدودی کاهش یافته است.
عامل دیگری که صنعت نساجی کشور را تحت تأثیر قرار داده، بحث تأمین مواد اولیه می‌باشد که برای بسیاری از تولیدکنندگان ما تبدیل به معضل شده است. تولیدکنندگان در کشور نقدینگی خود را از منابع موجود خود تأمین نمی‌کنند بلکه معمولاً از تسهیلات و یوزانس بهره‌مند می‌شوند. با توجه به این‌که کشورهای آسیائی شرقی بیشترین تأمین‌کننده مواد اولیه ویکسوز و پلی‌استر ما هستند LC و یوزانس به ایران نمی‌دهند و LC نقدی را قبول می‌کنند لذا تعدادی از تولیدکنندگان از نظر تأمین مواد اولیه با مشکل مواجه شده‌اند. البته برخی از شرکت‌ها عادت کرده‌اند مواد اولیه خود را از طریق تسهیلات یوزانس و ... تأمین نمایند و منابع مالی خود را در مصارفی که ریسک سرمایه‌گذاری کمتری دارد (مانند ملک) صرف نمایند. به دلایلی که اشاره شده، قیمت تمام شده محصولات افزایش یافته و بالتبع تا جائی‌که می‌توانند قیمت محصولات خود را بالاتر عرضه می‌کنند و یا مجبورند با سود کمتری محصولات را بفروشند، سود کمتر هم باعث می‌شود شرکت‌ها سعی کنند بهره‌وری تولید خود را کاهش دهند تا حتی‌الامکان دچار ضرر کمتری شوند. کارخانجات متعددی را دیده‌ام که در سال‌های گذشته تعطیلات تابستانی نداشته‌اند اما امسال به تعطیلات تابستانی اجباری رفته‌اند و کارخانه را تعطیل کرده‌اند تا جنس کمتری تولید کنند.
● کیفیت تولیدات صنایع نساجی چگونه است؟
▪ فکر می‌کنم رشد خوبی در زمینه کیفیت تولیدات نساجی داشته‌ایم. یعنی مردم ما، نوع انتظارات خود را بالا برده‌اند و به همان نسبت تولیدکنندگان مجبور شده‌اند کیفیت محصولات خود را افزایش دهند، طی سال‌های اخیر هم سرمایه‌گذاری‌های خوبی در نساجی صورت گرفته است.
پتانسیل و توان تولید پارچه‌های با کیفیت در ایران وجود دارد، منتها تولیدکننده نیز به خریداران و بازار نگاه می‌کند برخی از مشتریان به‌ عمد تولیدات با کیفیت نازل ارائه می‌کنند تا بتوانند قیمت تمام شده خود را کاهش دهند و بتوانند به طیف محروم‌تری از جامعه محصولات را عرضه نمایند.
در حال حاضر تولیدکننده ما، امکان تأمین نیازهای بیش از ۹۰درصد جامعه را دارد، چه طبقه محرومی که به قیمت بیشتر از کیفیت اهمیت می‌دهد و چه طبقه‌ای که به دنبال محصول مد روز، لوکس و ... است. البته گروهی هم به دنبال مارک‌های خارجی هستند که آنها اصولاً مشتریان تولیدات داخل محسوب نمی‌‌شوند.
بحث دیگر این که مردم ما پیرامون محصولاتی که مصرف می‌کنند اطلاعات درستی ندارند. برای مثال در مورد بسیاری از موارد پوشاک که می‌تواند برای سلامتی مضر باشد، اطلاعاتی وجود ندارد. بسیاری از کف‌پوش‌هائی که در منازل مورد استفاده قرار می‌گیرند و مردم روی آن زندگی می‌کنند از الیاف نامرغوب استفاده شده که برای سلامتی انسان ضرر دارد یا لباس زیر زنانه و مردانه کماکان از مواد مصنوعی تولید می‌شود که برای بدن بسیار مضر است یا در ایران ۹۰درصد ملحفه‌های تولیدی تار پنبه، پود فیلامنت می‌باشد که امروزه این ترکیب در دنیا مورد قبول نیست زیرا این محصول که با بدن اثر مستقیم دارد باید از مواد طبیعی تهیه شود.
به‌نظرم توان و دانش فنی ما به‌حدی نرسیده که پیراهن صددرصد پنبه تولید کنیم که تولیدکننده بابت زود چروک شدن و ... آن دغدغه نداشته باشد و به دلیل عدم دانش کافی از راه میان‌بر یعنی مواد مصنوعی استفاده می‌شود تا پارچه‌ دیرتر چروک شود و ... مردم هم که از این جریانات اطلاع زیادی ندارند و اهمیت چندانی هم به آن نمی‌دهند.
● با توجه به این مسائلی که اشاره کردید به‌نظر شما صنعت نساجی در کشور دارای مزیت نسبی است؟
▪ در حال حاضر اکثر صنایع تولیدی در ایران دچار مشکل بازدهی هستند به‌غیر از صنعت نفت که به دلیل عدم پرداخت هیچ وجهی برای مواد اولیه و قیمت بالای آن بازدهی بالائی دارد و هم‌چنین صنعت پروسه‌ای است که طی آن باید مواد اولیه خریداری کنید و بهای آن را بپردازید، فرآیندی به روی آن مواد اولیه انجام شود و وارد بازار گردد. یک‌سری از صنایع مانند خودروسازی، شیمیائی و بهداشتی که توسط یارانه‌های سرسام‌آور دولت مورد حمایت قرار می‌گیرد.
گروه دیگری از صنایع مانند نساجی، کاشی، مواد غذائی (تاحدودی) کماکان دارای ارزش افزوده بالائی هستند و زمینه فروش بسیار بالائی هم دارند. پوشاک جزو مقوله‌هائی است که برای مردم در اولویت قرار دارد و اگر تولیدکننده بتواند جنس با کیفیت عرضه نماید و آن محصول با مد روز کشور تطبیق داشته باشد ارزش افزوده فوق‌العاده‌ای خواهد داشت.
نکته جالب توجه این است که اکثر متمولان و بزرگان ایران و به‌طور کلی دنیا، ریشه در نساجی داشته و دارند. برای مثال صاحب شرکت ترک سل در صنعت نساجی فعالیت داشته است، صاحبان بزرگ‌ترین شرکت‌های گردشگری و توریستی در ترکیه از نساجی برخاسته‌اند. به‌نظرم نساجی از ارزش افزوده‌ بالاتری در مقایسه با سایر صنایع برخوردار است اما سختی‌های خاص خود را هم دارد.
شاید اگر امروز در بخش مواد غذائی، استانداردهایمان قابل قبول باشد و تحت نظارت و پیگیری جدی‌تر دولت قرار گیرد، دیگر نمی‌گفتیم بهترین کار برای سرمایه‌گذاری است و بسیار سودآور می‌باشد. زیرا مواد غذائی دارای ریسک بالائی است اگر مواد غذائی تولیدی باعث مسمومیت افراد شود تولیدکننده باید خسارت بالائی بپردازد اما وقتی این موانع وجود ندارد و مثلاً شیر فاسد شده تبدیل به پنیر پیتزا می‌شود قطعاً سرمایه‌گذاری در بخش مواد غذائی سودآورتر خواهد شد.
در نساجی شرایط متفاوت است. مردم حق انتخاب بیشتری دارند و محصولات نساجی را با یکدیگر مورد مقایسه قرار می‌دهند لذا کار کردن در نساجی سخت‌تر است اما ارزش افزوده بالائی دارد. در حال حاضر زیباترین و چشمگیرترین فروشگاه‌های موجود در سطح شهر متعلق به منسوجات و صنعت نساجی است.
● آیا تحریم‌های سیاسی اخیر به روی صنعت نساجی کشور اثر گذاشته است؟
▪ قطعاً تحریم‌ به روی تمام صنایع اثر می‌گذارد. اکثر مواد اولیه ما وارداتی است و در بخش نساجی مواد اولیه‌ای مانند ویسکوز، پلی‌استر و آکریلیک را وارد می‌کنیم و توان تولید داخلی به اندازه‌ای نیست که تأمین کننده مواد اولیه مورد نیاز باشیم حتی پنبه را هم در مواردی وارد می‌کنیم. بیش از ۹۰ درصد مواد شیمیائی و ماشین‌آلات صنعتی و قطعات یدکی وارداتی است، وقتی بحث تحریم پیش می‌آید و محدودیت‌های از نظر گشایش اعتبار و مبادلات ارزی از سوی برخی کشورها اعمال می‌شود مشکلاتی هم برای تولیدکننده ما به وجود خواهد آورد.
طبق شنیده‌ها، برخی از کشورهای آسیای دور که تأمین کننده ویسکوز و پلی‌استر کشور هستند، دیگر اعتبارات یوزانس را از ایران نمی‌پذیرند که این اقدام در نوع خود یک معضل محسوب می‌شود. اما شرایط آن‌قدر هم غیرقابل تحمل نیست و راه برای تولیدکننده هنوز هموار است و در بسیاری از زمینه‌ها مشکلی به وجود نیامده است.
ما در سال گذشته علی‌رغم وجود تحریم‌ها، قراردادی را با شرکت غدیر یزد منعقد کردیم و مجدداً لیسانس تولید ماشین راپیر را برای این شرکت تمدید کردیم، در حال حاضر شرکت غدیر یزد می‌تواند G۶۵۰۰ را در ایران تولید نماید، خط تولید این دستگاه را راه‌اندازی شده است و فکر می‌کنم ماه آینده اولین سری ماشین‌آلات آن وارد کشور شود.
ما در شرکت سولتکس تلاش می‌کنیم راه‌هائی را برای رفاه و آسایش مشتریان ایجاد کنیم که کمتر با تأثیرات تحریم مواجه شوند.
● سیاست‌ها و عملکرد دولت نهم را بر صنایع نساجی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
▪ به‌نظرم دولت نهم دولتی خوب اما کم‌تجربه است، دولت نهم در بدو راه چند حرکت انجام داد که به روی صنعت نساجی اثرات منفی گذاشت، نساجی صنعتی کارگربر است، وقتی قانون افزایش دستمزد کارگران به تصویب رسید شوک وحشتناکی به کارخانجات نساجی وارد شد و موجبات بیکاری و اخراج تعداد زیادی از کارگران را به وجود آورد، بسیاری از کارخانجات مجبور شدند بخشی از نیروی انسانی خود را تعدیل نمایند تا بتوانند حقوق سایر کارگران را تأمین نمایند. وقتی دولت مجدداً این قانون را مورد بازنگری قرار داد و آن را به‌صورت توافق میان کارگر و کارفرما قرار دارد مجدداً مشکلاتی به وجود آمد و به‌نظرم حقوق کارگر در این میان تضییع شد.
بحث دیگر این‌که سیاست‌گزاری دولت نهم در برخی از موارد مانند کنترل واردات و جلوگیری از قاچاق مثبت بوده است. معتقدم بحث قاچاق مانند گذشته دیگر یک معضل نیست و وضعیت واردات بسیار بهتر شده است. دولت توانسته واردات را با افزایش تعرفه‌ها و نظارت بر استاندارد محصولات وارداتی، تحت کنترل خود درآورد.
اعطای وام‌های زودبازده هم حرکت مثبتی بوده است البته تمام این وام‌ها وارد بخش سرمایه‌گذاری نشده است اما بخش زیادی از آن به صنعت تزریق شده و اثرات آن را در خرید ماشین‌آلات جدید و مدرن دنیا می‌بینیم.
بحث روانی که متأسفانه در جامعه ما رخ داده است و اثر بسیار بدی گذاشته است که به سادگی محو نخواهد شد، افزایش ارزش ملک و زمین است. این امر موجب شده تولیدکنندگان با فشار روانی زیادی مواجه شوند زیر نهایت تلاش خود را به عمل می‌آورند تا ارزش افزوده بیشتری حاصل شود اما افزایش ارزش افزوده ناگهانی و بدون درصد ملک به وجود آمده موجب ناامیدی آنان شده است.
علی‌رغم تمام این موارد فکر می‌کنم آینده بهتری در انتظار صنعت ماست. مبارزه با قاچاق، کاهش بهره‌های بانکی و تحت کنترل قرار دادن گمرکات باعث می‌شود وضعیت تولید در آینده نزدیک بهتر شود ببینید.
۲میلیارد متر مربع مصرف پارچه در کشور است که از این میزان فقط ۹۰۰میلیون متر مربع را تولید می‌کنیم و یک میلیارد و ۱۰۰میلیون متر مربع پارچه وارداتی به کشور است، ۹۰۰ میلیون متر توان تولید پارچه در کشور داریم که از این مقدار به‌نظرم ۷۰درصد بیشتر فعال نیست و ۳۰درصد غیرفعال می‌باشد.
هنوز واردات یک رقیب وحشتناک برای تولیدکننده است اگر واردات کنترل، اصولی و استاندارد شود شرایط برای واردکننده بهتر خواهد شد.
● برنامه‌های شرکت سولتکس در نمایشگاه ایتما چیست؟
▪ ایتما تاریخچه طولانی دارد و سال‌هاست که در اروپا برگزار می‌شود، همان‌طور که می‌دانید بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده ماشین‌آلات نساجی در اروپا واقع هستند. ۴سال پیش که ایتما در بیرمنگام انگلستان برگزار شد، این بحث به وجود آمد که چون نساجی دیگر در اروپا وجود نخواهد داشت ایتما از رونق خواهد افتاد و به مرور زمان برچیده خواهد شد و ممکن است در سایر کشورها مانند چین و ... برگزار شود، به همین دلیل در ۴سال پیش شرکت‌های بزرگ ماشین‌ها به بهانه شیوع بیماری سارس در ایتمای بیرمنگام حضور پیدا نکردند اما به دلیل استقبال کم‌نظیر از ایتمای بیرمنگام، شرکت‌های تولیدکننده به این نتیجه رسیدند که ایتما کماکان جذابیت زیادی برای صنعتگران نساجی در دنیا دارد. اتفاق دیگر ی که در سطح نمایشگاه‌های دنیا رخ داده این است که دیگر نمایشگاه‌ منحصر به فروش ماشین‌آلات نیست بلکه از نظر صنعت گردشگری و توریست هم به آنها نگاه می‌شود، لذا اتحادیه اروپا تصمیم گرفت برگزاری ایتما را ادامه دهد. فکر می‌کنم امسال ایتمای مونیخ دوبرابر ظرفیت ایتمای بیرمنگام برگزار گردد زیر شهر مونیخ از امکانات رفاهی بیشتری برخوردار می‌باشد.
بحث دیگری که به رونق ایتما کمک می‌کند، این است که دوباره صنعت نساجی در اروپا اوج می‌گیرد و مجدداً کشورهای اروپائی مانند بلژیک، ایتالیا و ... ماشین‌آلات نساجی خریداری می‌کنند و به تولید محصولات نساجی می‌پردازند.
امسال سولرز حضور قدرتمندی در ایتما خواهد داشت کما این‌که در ایتمای بیرمنگام نیز حضور چشمگیری داشتیم. امسال نوآوری نیز در ماشین‌آلات بافندگی ایجاد کرده‌ایم (به دلیل عرضه آن در ایتما نمی‌توانم به ارائه توضیحات فنی در مورد آن بپردازم). این سیستم Active Rapier نام دارد و سیستم بسیار جدیدی در ماشین‌آلات بافندگی محسوب می‌شود.
در ایتمای مونیخ ماشین‌ حوله‌بافی را مجدداً عرضه خواهیم کرد.
● ممکن است به آمار و ارقام فروش ماشین‌آلات شرکت سولتکس به نساجی ایران اشاره نمائید؟
▪ متأسفانه بازار ماشین‌آلات بافندگی ایران بازار بسیار کوچکی است و قابل مقایسه با دنیا نمی‌باشد. در سال ۲۰۰۶، ۶۶هزار ماشین بافندگی در دنیا فروخته شده که سهم ایران از آن ۳/۰ درصد بود! در سال ۲۰۰۶ حدود ۱۴۰ماشین بافندگی به ایران فروختیم در سال ۲۰۰۷ این رقم به ۲۷ ماشین بافندگی رسیده است. یعنی با افت چشمگیری مواجه بوده‌ایم، این افت هر سال ادامه داشته و تمام ماشین‌آلات بافندگی که وارد ایران شده با کاهش مواجه بوده است. به عبارت بهتر در سال ۲۰۰۴، یک هزار ماشین بافندگی و در سال ۲۰۰۷، ۶۰ ماشین بافندگی وارد ایران شده است.
● مطلب پایانی؟
▪ ما در سالیان گذشته سرمایه‌گذاری بسیار قابل قبولی در بخش ریسندگی انجام دادیم. فکر می‌کنیم بیش از ۲۰۰میلیون دلار در ۳سال گذشته در بخش ریسندگی سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. پیش‌بینی ما این است که سرمایه‌گذاری در بافندگی و تکمیل باید افزایش یابد، به همین دلیل فکر می‌کنم در سال ۲۰۰۹ ـ ۲۰۰۸ سرمایه‌گذاری در بخش بافندگی، تکمیل و پوشاک افزایش یابد، دلیل این امر وضعیت نابه‌سامان نساجی ترکیه است. در حال حاضر نساجی ترکیه وضعیت روبه‌رشد گذشته را ندارد، پاکستان نیز وضعیت مشابهی دارد. بنابراین وقت مناسبی است که ایران وارد عرصه شود زیرا چین هم دچار بحران‌هائی شده و امتیاز قیمت تمام شده پائین و وفور محصولات را به‌تدریج از دست می‌دهد. فکر می‌کنم در سال ۲۰۰۹ ـ ۲۰۰۸، صنعت نساجی ایران با رونق بسیار خوبی روبه‌رو خواهد شد. از سوی دیگر به عقیده من یک انقلاب فرهنگی در ایران رخ می‌دهد و آن روی آوردن مردم به محصول با کیفیت و مد است. امروزه مردم ابائی از پوشیدن پوشاک شیک ندارند. برخلاف گذشته که ساده‌پوشی رواج داشت مردم از لباس‌های طبق مد روز استقبال می‌کنند لذا در وضعیت فعلی تولیدکنندگانی که توانسته‌اند خود را با مد تطبیق دهند و با آن همگام شده‌اند، موفق هستند و در بازار باقی خواهند ماند.
نکته دیگر این‌که کارخانجات نساجی دولتی به مرور تعطیل شده‌اند و فقط بخش کوچکی از واحدهای نساجی هنوز دولتی هستند بقیه به بخش خصوصی واگذار یا منحل شده‌اند. همین خارج شدن بخش دولتی از چرخه تولید به بخش خصوصی کمک می‌کند که آزادتر و آسان‌تر به رقابت بپردازند.
بحث پایانی این است که تولیدکنندگان ما این توانمندی را دارند که فروشگاه‌های زنجیره‌ای را ایجاد کنند، یعنی می‌توانند محصولات خود را بدون نیاز به واسطه به‌صورت مستقیم به خریداران ارائه نمایند. بدین ترتیب به‌صورت رودررو از نیاز، سلیقه و خواست خریداران اطلاع پیدا می‌کند و می‌تواند محصولات خود را با این موارد تطبیق دهد.
منبع : ماهنامه نساجی امروز