مسوولیت و استقلال در کودکان

● به كودك، حق انتخاب بدهید
كودكان با احساس مسوولیت ذاتی به دنیا نمی‌آیند و در یك دوره سنی معین نیز آن را خود به خود كسب نمی‌كنند.
● مسوولیت؛ حق بیان و حق انتخاب
احساس مسوولیت، به تدریج و پس از سال‌های طولانی به دست می‌آید و این مستلزم اجرای روزانه تمرین قضاوت و انتخاب، در موقعیت‌های مناسب و با توجه به سن و قدرت درك كودك است.
● فضاهای كشمكش‌دار و قلمروی مسوولیت‌ها
آموزش مسوولیت را می‌توان از سنین اولیه كودكان آغاز كرد. مسوولیت وقتی پرورش می‌یابد كه در اموری كه بر كودكان اثر می‌گذارند، به آنان اجازه دهیم نظرشان را بیان كنند و هر جا كه لازم می‌بینیم، بگذاریم انتخاب كنند. اینجا تفاوتی سنجیده باید بین حق بیان و حق انتخاب قائل شد. بعضی موارد هستند كه در قلمروی مسوولیت كودك قرار دارند و در چنین اموری است كه باید اجازه بدهیم كودك خودش انتخاب كند. بعضی از مسائل نیز هستند كه در آسایش و رفاه كودك تاثیر دارند و این امور به طور اختصاصی در قلمروی مسوولیت ما قرار دارند. در چنین موانعی باید بگذاریم كودك نظرش را بیان كند اما، ما انتخاب را برای او انجام می‌دهیم. در ضمن اینكه به او كمك می‌كنیم تا این موارد اجتناب‌ناپذیر را بپذیرد. حال، چیزی كه بدان نیاز داریم و ضروری است، مشخص كردن این دو قلمروی مسوولیت است. با هم چند فضا را بررسی می‌كنیم، فضاهایی كه در آنها، برخوردها و ناسازگاری‌های بین والدین و كودكان متداول هستند.
▪ غذا
حتی از یك كودك دو ساله می‌توان سوال كرد كه آیا نصف لیوان شیر می‌خواهد یا یك لیوان شیر. می‌توان به یك كودك چهار ساله حق انتخاب داد تا بگوید كه نصف سیب را می‌خواهد یا تمام سیب را. و یك كودك شش ساله می‌تواند پیش خود تصمیم بگیرد كه آیا تخم‌مرغ آب‌پزش را سفت می‌خواهد یا نیم‌پز.باید عمداً موقعیت‌هایی برای كودكان ایجاد كرد تا مجبور باشند در آن موقعیت‌ها انتخاب كنند. والدین موقعیت‌ها را انتخاب می‌كنند؛ كودكان چاره‌اندیشی كرده و راهی را بر می‌گزینند. از یك كودك خردسال نمی‌پرسیم: «برای صبحانه چه می‌خواهی؟» از او می‌پرسیم: «تخم‌مرغ‌ها را می‌خواهی نیمرو كنم یا املت؟ نان را برشته كنم یا همین طور باشد؟ شكر چای را زیاد كنم یا كم؟ آب پرتقال می‌خواهی‌ یا شیر؟»
چیزی كه كودك در می‌یابد این است كه وی در امور مربوط به خودش مقداری مسوولیت دارد. او صرفاً گیرنده اوامر نیست، بلكه در تصمیم‌گیری‌هایی كه زندگیش را شكل می‌‌دهند شركت می‌كند. از طرز برخورد پدر یا مادر، كودك باید پیامی آشكار را دریافت كند: ما هم برایت چای درست كرده‌ایم و هم شیر، كلوچه و انواع شیرینی را در اختیارت گذاشته‌ایم و مسوولیت تو انتخاب است.مشكلات غذا خوردن در كودكان غالباً توسط مادرانی ایجاد می‌شود كه علاقه و توجه زیادی نسبت به مزه دهان كودك از خود نشان می‌دهند. آنان دائماً به كودك گوشزد می‌كنند كه فلان سبزیجات را بخورند و به آنها می‌گویند كه برای هر عضو بدن كدام سبزی مقوی‌تراست، حال آنكه این نظر آنان كاملاً خلاف موازین علمی است. بهتر از همه چیز برای كودك این است كه مادر نسبت به غذا زیاد حساس نباشد؛ بلكه غذاهای مقوی و لذیذ را جلوی كودك بگذارد و به فرزندش اعتماد كند كه او هر چقدر اشتهایش بكشد خواهد خورد، با این شرط كه جنبه بهداشتی غذاها هم رعایت شود. واضح است كه خوردن در قلمروی مسوولیت كودك قرار دارد.
▪ پوشاك
در خرید لباس برای كودكان این مسوولیت ماست كه تصمیم بگیریم آنها چه لباسی را نیاز دارند و این مسوولیت ماست كه بودجه آن را تعیین كنیم. در فروشگاه، ما چند نمونه لباس انتخاب می‌كنیم. همه این نمونه‌ها از نظر جنس و قیمت مورد قبول ما هستند. كودك یكی از این چند نمونه لباس را كه ترجیح می‌‌دهد بپوشد، انتخاب خواهد كرد. بنابراین، یك كودك شش ساله در میان جوراب‌ها و پیراهن‌هایی كه ما برگزیده‌ایم، می‌تواند انتخاب كند و یكی را بخرد. در خیلی از خانه‌ها كودكان هیچ تجربه و مهارتی در خرید لباس‌های خودشان به دست نمی‌آورند. حتی افراد بالغی هم وجود دارند كه اگر مادر یا همسرشان در كنارشان نباشد، از انتخاب یك پیراهن یا شلوار برای خودشان عاجزند.به كودكانی كه سن و سال بیشتری دارند، باید اجازه داد تا لباس‌هایی داشته باشند كه این لباس‌ها با معیارهای قابل قبول دوستانشان چندان تفاوتی ندارند. قلمروی مسوولیت در مورد پوشاك را می‌توان چنین بیان كرد: ما چند نمونه لباس در اختیار كودك قرار می‌دهیم و كودك از میان آنها انتخاب می‌كند.

دكتر آزاده یكتایی

منبع : روزنامه تهران امروز