امنیت شغلی خبرنگاران؛ تقابل یا تعامل؟

در دنیای کنونی با وجود تکنولوژی های ارتباطی پیشرفته و متعدد در امر دستیابی سریع به اطلاعات و منابع مختلف و با وجود درگیری و خشونت که بطور آشکارا در بیشتر نقاط این کره خاکی فراگیر شده، کسب اطلاعات موثق و قابل اطمینان در مورد وضعیت سیاسی، اجتماعی و امنیتی بشر و میزان آوارگی آنها بسیار دشوار و در عین حال بسیار ضروری و حیاتی است. خبرنگاران از مهره های اساسی این مهم بشمار می روند. یک خبرنگار باید به واقعیت یک رویداد دست یابد وهمواره گام به گام حوادث در حوزه کاری خود حرکت کند تا تحلیل های خود را به صورت کامل و رسا ارائه دهد. یک خبرنگار موفق همیشه در انعکاس رخدادها بی طرفانه عمل می کند؛ چون ذات خبرنگاری مبتنی بر بی طرفی است و اینجاست که خبرنگار با رعایت این نکته مهم خود را به قوانین ملزم دانسته و در این مسیر به اهداف خود نائل می شود. علاوه بر این یک خبرنگار باید همواره درکسب اعتماد و اعتمادسازی بین خبرنگار، منابع خبری و مردم خود تلاش کند.
خبرنگار و رسانه از آنجا که امانتدار جامعه در کسب، حفظ و انعکاس اطلاعات و اخبارند بایستی در راه این امانتداری از هیچ چیز دریغ نورزند. در کنار تمامی اصول اخلاقی حرفه ای رسانه ای اسلام رسالت اصلی خبرنگار و رسانه یعنی انعکاس مسائل و واقعیت های اجتماع و تلاش برای بهبود اوضاع جامعه و کمک به توسعه اجتماعی با در نظر گرفتن مصالح و منافع جامعه را نیز همواره مورد تاکید قرار می دهد. رسانه در نظام اسلامی نه ابزاری مطلق در خدمت قدرت و نه تریبونی رها و یله در دست افرادی است که به بهانه حقوق مردم و آزادی در پی کسب منافع نامشروع خود هستند. در مجموع می توان چنین اظهار داشت که رسانه در نظام اسلامی در فرایند خبررسانی و اطلاع رسانی همواره متوجه مصالح اساسی جامعه اسلامی است. این مقاله با هدف بررسی استقلال وامنیت شغلی خبرنگاران در عرصه های مختلف شغلی با نقد مسایل شاخص های اصلی یک خبرنگارموفق، مفهوم حرفه خبرنگاری، مرگ خبرنگاران در جهان، راهکا رهای مناسب برای کاهش خطرات و اخلاق حرفه ای خبرنگاران صورت گرفته است.
● مقدمه
زمانی «توماس جفرسون» گفته بود که اگر ناگزیر باشد بین کشوری بدون دولت، اما دارای رسانه‌های مستقل و کشوری دارای دولت و فاقد رسانه‌های مستقل، یکی را انتخاب کند، اولی را برمی‌گزیند. این گفته، متعلق به سومین رئیس جمهوری آمریکا یعنی کشوری است که به خاطر حفظ استقلال و آزادی مطبوعات و روزنامه‌نگاران به عنوان مهمترین شرط تحقق دموکراسی و دفاع از حقوق و آزادی‌های مدنی، در اصلاحیه قانون اساسی خود، ‌وضع هرگونه قانون در مورد مطبوعات را ممنوع اعلام کرده است. فلسفة توجه به ضرورت تأمین استقلال حرفه روزنامه‌نگاری را می‌توان نشئت گرفته از تحولات بنیادی اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در حوزه روزنامه‌نگاری، تولد مطبوعات خبری و تکوین روزنامه‌نگاری به عنوان یک حرفه مستقل و مبتنی بر مقررات و ضوابط خاص دانست.
منزلت اجتماعی روزنامه‌نگاران در جوامع مدرن، از وظایف و مسئولیت‌های اجتماعی آنان ناشی می‌شود. بیان حقیقت، دفاع از حقوق و آزادی‌های شهروندان، پیشبرد دموکراسی و تأمین یکی از حیاتی‌ترین نیازهای مردم یعنی اطلاعات، از یک سو مستلزم تأمین و حراست از فضای مطلوب و مساعد فعالیت‌های حرفه‌ای روزنامه‌نگاری است و از جانب دیگر، نیازمند تعبیه سازی و کارهایی است که هم شهروندان و هم دولت، نگران نادیده گرفتن حقوق و حرمت خود از سوی روزنامه‌نگاران نباشند. به گفتة «فرانسیس پی. کاسوما» قوانین رسانه‌ای [مقررات حقوقی حرفه روزنامه‌نگاری] برای حکومت دموکراتیک، ضروری هستند، زیرا از یک سوی رسانه‌ها را قادر می‌سازند که از حقوق و امتیازات خود بطور کامل استفاده کنند و از سوی دیگر اجازه نمی‌دهند که روزنامه‌نگاران از این حقوق و امتیازات، آشکارا سوءاستفاده کنند و بدین ترتیب به پیشبرد روزنامه‌نگاری مبتنی بر اخلاق کمک می‌کنند.»
اصول اخلاقی حرفه روزنامه‌نگاری، یکی از مهمترین ارکان نظام حقوقی این حرفه است که وضع آن از قدمتی ۹۳ ساله در جهان برخوردار است. «این اصول ابتدا از سوی انجمن‌ها و اتحادیه‌های حرفه‌ای صاحبان مطبوعات و روزنامه‌نگاران کشورهای غربی و پس از آن، در سطح جهانی از طرف سازمان‌های حرفه‌ای بین‌المللی و منطقه‌ای و هم چنین، جامعه ملی و سازمان ملل متحد مورد توجه قرار گرفت.»
رسانه به عنوان یک ابزار اطلاع رسانی در برهه ها و مقاطع مختلف از گذشته تا حال همواره توانسته ایفاگر نقش واقعی خود باشد. به گونه ای که با تورق کتاب تاریخ و مطالعه رویدادهای مهم سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و... که منجر به شکل گیری یک نهضت، انقلاب یا حرکت ملی گردیده، می توان ردپای رسانه ها را در این عرصه ها به خوبی مشاهده نمود. در واقع می توان این چنین ادعا نمود که حرکت های شکل گرفته در برهه های مختلف با پشتوانه ابزار اطلاع رسانی آغاز گردیده و در ادامه مسیر نیز تداوم یافته است. یعنی می توان نقش برجسته ابزارهای اطلاع رسانی را در این حرکت ها و رویدادها لمس کرد و متوجه اهمیت این نقش گردید.
بر همین اساس امروزه از مطبوعات به عنوان رکن چهارم دموکراسی یاد می شود و اندیشمندان و فرهیختگان علوم سیاسی و ژئوپولتیک نیز بر این امر صحه گذارده و معتقدند جوامعی که می خواهند در مسیر مردم سالاری و جامعه مدنی گام بردارند بایستی این رکن را قبول داشته و موانع بر سر راه مطبوعات مستقل و آزاد را بر چینند. وقوع انقلاب اسلامی در ایران نیز از طریق ابزار اطلاع رسانی که در آن زمان اعلامیه ها، شب نامه ها و سخنرانی های مخفی و پنهانی این مهم را بر عهده داشتند شکل گرفته و باعث شد مردم با آگاهی به اهداف انقلاب وارد کارزار شده و جامعه خود را از چنگ استثمار و استبداد رها سازند. همچنین با نگاهی به روزهای شکوهمند هشت سال دفاع مقدس می توان بیش از پیش به نقش چشمگیر رسانه ها و ابزارهای اطلاع رسانی واقف شد. در این بین آنچه بیش از پیش نقش مطبوعات و رسانه های جمعی را برجسته ساخته و می سازد وجود خبرنگاران شجاع، آگاه و متعهدی است که در مسیر آرمان های اصیل خود از هیچ تلاشی فروگذار نکرده و همواره سختی ها را به جان خریدارند. بنابراین می توان چنین اذعان داشت که رکن چهارم دموکراسی در یک جامعه به حضور خبرنگارانی با چنین ویژگی هایی بستگی داشته و اگر رسانه ها از وجود این قبیل خبرنگاران متعهد خالی شود، می بایست گفت که رکن چهارم دموکراسی در جامعه محقق نخواهد شد.
● مفهوم خبرنگار
در نگاه حرفه ای، خبرنگار فردی است که به نمایندگی از مردم، برای اطلاع رسانی سالم و بیان حقایق، عملکرد و رفتار تمام افراد جامعه، مخصوصا مسئولان و صاحب منصبان را زیر ذره بین قرار داده و به نقد و موشکافی آن می پردازد. تا با شناخت نقاط ضعف و قوت به پیشبرد اهداف ملی و مردمی منتهی شود. خبرنگاران موتور و قلب تحریریه های رادیو و تلویزیون و مطبوعات هستند و نقش اساسی در حیات سایر قسمت های رسانه و کارکرد صحیح بقیه اجزا دارند. بسیاری از اساتید علوم ارتباطات معتقدند یک خبرنگار حرفه یی که بخواهد در کارش پیشرفت کند، نیاز دارد با علوم روز در زمینه ارتباطات و ژورنالیسم آشنا باشد و موفق شدن در این زمینه مستلزم تسلط داشتن به حداقل یکی از زبان های غیرمادری است. خبرنگار به عنوان چشم بیدار و هوشیار جامعه در دستیابی به حقایق و واقعیت ها رسالتی بس خطیر بر عهده دارد و کانون این اهمیت صداقت و قابل اعتماد بودن خبرنگار و رسانه است.
خبرنگار کسی است که با اتکا به ذوق و استعداد شخصی، پس از گذارنیدن دوره? آموزش تخصصی و همچنین با توجه به مسئولیت اجتماعی که این پیشه بر گردن او می‌گذارد، وظیفه بدست‌آوردن، آماده‌کردن، گردآوری و سامان‌دادن اخبار و انتقال آنها را با وسایل ارتباط جمعی (مطبوعات، رادیو، تلویزیون و خبرگزاری) به مخاطبان بر گردن دارد. برپایه? اعلامیه سازمان یونسکو، خبرنگاران باید کوشش کنند تا اخباری که در اختیار عموم می‌گذارند درست، دقیق و معتبر باشد و در درستی اخباری که به دست می‌آورند، پژوهش و اندیشه کنند. خبرنگاران نباید حقیقتی را عمداً تحریف یا خراب کنند و نیز هیچ گونه مطلبی را نباید از دید مردم پنهان نگهدارند.
● حرفه خبرنگاری، فرصت یا تهدید
یکی از موانع و مشکلات بر سر راه رشد و توسعه رسانه ها اعم از الکترونیکی و مکتوب، افکار حاکم بر فضای چنین جریاناتی است که خود نشات گرفته از مشی و روش و عقیده حاکمان و مدیران آن رسانه است. به طوری که امروزه تلقی مخاطبان از نوع نگرش حاکم بر رسانه مورد نظرشان همان رویکرد و تفکر مسلط بر آن بوده و بر همین اساس به انتخاب دست می زند. در این بین نقش بی چون و چرای حاملان پیام و مرسلان خبر بیش از پیش مورد اهمیت واقع شده و باعث می گردد تا نوع نگاه خبرنگار در رسانه ای که مشغول به فعالیت است در راستای تفکرات و همسویی با اندیشه های مدیران و حاکمان رسانه مورد نظر باشد.
در واقع برخورداری از حمایت ها و شانتاژهای رسانه ها به گونه ای منجر به تحقق این مساله گردیده که خبرنگار وام دار رسانه خود باشد و از این جهت هرگز آن طور که رسالت او ایجاب می نماید قادر نخواهد بود نسبت به تعهدی که بر عهده گرفته موفق و کامیاب گردد. زیرا تا زمانی که یک خبرنگار نتواند تحلیل واقع بینانه و مستند خود از وقوع یک رویداد یا خبر را از نگاه آزاد و متفکرانه خود منعکس نماید، نمی توان به رسالتی که او بر عهده گرفته خرده گرفت و او را مورد مماشات قرارداد. چون هر آنچه غیر این اتفاق بیفتد در واقع نوعی از یک انگیزه و کنش غیر مسئولانه از سوی تهیه کننده خبر بوده و او هر آنچه را حاکمان و مدیران رسانه اش از او خواسته اند انجام داده است.
امروزه حرفه خبرنگاری یکی از مشاغل ناامن و پردردسر شناخته می شود. حرفه ای که هر کدام از افرادی از طریق آن امرار معاش می کنند برای فردای خود، و امنیت شغلیشان نگران بوده و از هیچگونه حاشیه امنیتی برخوردار نیستند. از آن جا که حرفه روزنامه نگاری یک شغل زنده و پویاست و قلمداران این رسانه با عشق و فداکاری و از جان گذشتگی، شانه های خود را به بار سنگین مسؤولیت روشنگری مردم سپرده اند و دفاع از حریم آزادی را در جان و قلب خود همواره روشن نگه می دارند، بالندگی مطبوعات و کار روزنامه نگاری و خبرنگاری در میهن اسلامی، بی وقفه ادامه داشته و استمرار خواهد یافت. در جهان حاضر که جوامع در حال تحول و نوزایی هستند قدرت درک، تجزیه و تحلیل و پیش بینی حوادث از دیگر مسائل اساسی این حرفه بشمار می رود.
رسانه ها به عنوان چشم و گوش مسئولان محسوب می شوند از این نظر حضور پر تعداد آنها می تواند جای امیدواری باشد اما اینکه این رسانه ها تا چه اندازه نسبت به تعهدات خود موفق عمل می کنند و می توانند خواسته ها و انتظارات مردم را برآورده سازند موضوعی است که در برهه کنونی سئوال همه آگاهان و اندیشمندان مسائل خبری و اطلاع رسانی است. در حقیقت چنین به نظر می رسد در جامعه ما تکلیف کسانی که در حوزه اطلاع رسانی فعالیت می کنند از این جهت که هدفی را که دنبال می کنند معلوم نیست که آنها دارای شغلی هستند یا به حرفه ای مشغول می باشند. اگر بخواهیم استنباط خود را بر این اساس که فعالیت در رسانه ها اعم از الکترونیکی و مکتوب به عنوان یک شغل صرفا درآمدزا و تامین کننده نیازهای اقتصادی محسوب شود دیگر نمی توان عنوان حرفه را بر روی آن گذارد و بایستی تمام تعاریف تحت الشعاع رسانه ها را از آن حذف و دور ساخت. زیرا اطلاع رسانی و خبرسازی جدای از شغل بودن یک حرفه کاملا تخصصی با ویژگی های منحصر به فرد خود می باشد که عدم رعایت یکی از بندهای آن می تواند این حرفه را زیر سئوال ببرد. بنابراین بایستی اذعان داشت که خبرنگاری به عنوان یک حرفه از وجهه و اعتباری والای برخوردار بوده که به آسانی نمی توان آن را نادیده انگاشته و صرف یک شغل تلقی نمود.
خبرنگاران به عنوان حلقه اصلی اتصال رسانه ها به مخاطبان همواره مورد بی مهری قرار گرفته و هر زمان که تعریف و تمجیدی صورت می گیرد، خبرنگار گمنام و مظلوم واقع می شود که این مساله در تثبیت جایگاه خبرنگار نقش به سزایی بازی می کند. خبرنگار به عنوان منبع اصلی تهیه خبر و کاشف رویدادها و اتفاقات پنهان مانده از نگاه افکار عمومی توانسته به خوبی ایفاگر نقش خود باشد و به مدیران و حاکمان خویش بقبولاند که خبرنگار منجی و نجات بخش یک رسانه موفق تلقی می شود. اما متاسفانه در آن روی سکه این قشر تلاشگر که چرخ عظیم رسانه ها را به حرکت در می آورد با نامهربانی از سوی مسئول مستقیم خود مواجه گردیده و همین امر سبب می گردد آن طور که شایسته عنوان خبرنگار می باشد با او رفتار نشود. در واقع بایستی گفت یک رسانه موفق در عرصه های مختلف خبری همواره خود را مدیون زحمات و تلاش های بی وقفه خبرنگارانی می داند که در گرما و سرما و مواجهه با انواع ناملایمات و مشقت ها و بدون هیچ چشم داشتی در مسیر رسالتی که بر عهده دارد گام بر می دارد به این امید که افکار عمومی او را مورد تحسین قرار دهد.
امروزه خبرنگاران بیش از هر زمان دیگری مورد غضب کسانی قرار گرفته اند که حاضر به بر ملا شدن رفتارها و حرکات خود در نگاه افکار عمومی نبوده و در این بین خبرنگاران را مقصر اصلی می پندارند. بنابراین با وارد شدن از طریق روش ها و شیوه های مختلف می خواهند به نوعی وجهه این قشر از جامعه اطلاع رسانی را تخریب و زیر سئوال ببرند. به گونه ای که بعضا و بر حسب مسائل و مشکلات پیش روی همه انسانها، موردی اتفاق می افتد که آن را دستمایه خود قرارداده تا به حیثیت و جایگاه خبرنگار خدشه وارد کنند. این قبیل اتفاقات زمانی دو چندان می شود که مشاهده کنیم خبرنگار از سوی مدیر و حاکم رسانه خود نیز مورد بی مهری قرار گرفته و هیچ گاه به نقش خطیر او توجه نمی شود، در حالی که این طیف از جامعه اطلاع رسانی بایستی به جهت نقشی که از آن برخوردار است بیش از پیش مورد حمایت مدیران رسانه ها قرار بگیرد.
● مرگ خبرنگاران در جهان
کمیته بین‌المللی دفاع از روزنامه نگاران کشورهای عراق، الجزایر، روسیه، کلمبیا و بنگلادش راجزء پنج منطقه درجهان را ازجمله کشورهای اعلام کرده که فعالیت روزنامه نگاران در آنجا بسیار خطرناک است. بر طبق این گزارش، در پنج سال اخیر تنها در این پنج کشور ۵۸روزنامه نگار کشته شده‌اند. کمیته حفاظت از روزنامه نگاران در گزارشی دیگر اعلام کرد که تقریبا در ماه بیش از سه خبرنگار در سراسر جهان کشته می شوند و عراق خونین ترین مکان برای فعالیت رسانه ها است. بیش از نیمی از روزنامه نگاران کشته شده در سال ۲۰۰۷ در عراق به قتل رسیده اند.
گزارشگران بدون مرز در این باره اعلام می کند: " تا کنون درهیچ کشوری و هیچگاه این تعداد روزنامه نگار به قتل نرسیده اند. در عراق از آغاز حمله ی امریکا در سال ۲۰۰۳ تا به امروز بیش از۲۰۰ تن از کارکنان رسانه ها کشته شده اند. نه در جنگ بیست ساله ی ویتنام نه در جنگ داخلی یوگسلاوی و نه در نسل کشی رواندا، کشته شدن این تعداد قربانی در میان همکاران رسانه ها سابقه نداشته است. در گزارش جدید کمیته حفاظت از روزنامه نگاران) ( CPJ ) آمده است: ۵۸۰۰ روزنامه نگار طی ۱۵ سال گذشته به خاطر انجام وظایف خود کشته شدند. خونین ترین مکان برای روزنامه نگاران طی ۱۵ سال گذشته، کشور عراق بوده است و تاکنون ۷۸ روزنامه نگار در عراق کشته شدند و الجزایر با ۶۰ تن، روسیه ۲۴ تن و کلمبیا با ۳۷ تن در رتبه های بعدی قرار دارند.
از زمان آغاز سال جاری میلادی، ۳۱ روزنامه نگار کشته شده اند که ۲۰ تن از آنان در عراق مشغول فعالیت بوده اند. مرگ بیش از۴۷ روزنامه نگار طی سال ۲۰۰۵ میلادی تایید شده است که ۲۲ تن از آنان در عراق برای پوشش جنگ فعالیت می کردند. بیش از۶۰ روزنامه نگار عراقی نیز از آغاز جنگ در عراق از مارس سال ۲۰۰۳ تاکنون کشته شده اند. در سراسر جهان، قتل یکی از مهم‌ترین عوامل مرگ و میر حین کار برای روزنامه‌نگاران است. ۷۰‌درصد تلفات روزنامه‌نگاران در این سال قتل محسوب می‌شود. بقیه ناشی از شرایط جنگ یا دیگر مأموریت‌های خطرناک بوده است. کمیته حمایت از روزنامه‌‏نگاران»(CPJ) اعلام‌‏می کند که اتیوپی در صدر کشورهای ناقض آزادی مطبوعات است و کشورهای گامبیا, روسیه‌‏, جمهوری دموکراتیک کنگو به ترتیب رتبه‌‏های دوم، سوم و چهارم این فهرست را به خود اختصاص داده‌‏اند. کوبا در این فهرست مکان پنجم را دارد و پاکستان، آذربایجان و مراکش در رده‌‏های بعدی این فهرست قرار گرفته‌‏اند. کشور تایلند نیز در رده دهمین کشور ناقض آزادی مطبوعات جای گرفته است.
همچنین سازمان خبرنگاران بدون مرز گزارش وضعیت خبرنگاران در سال گذشته میلادی را منتشر کرد که بر اساس آن عراق مرگبارترین کشور تاریخ جهان برای فعالیت‌های خبری بوده است. براساس همین گزارش، در سال ۲۰۰۷ میلادی دست کم ۸۶ خبرنگار در سرتاسر جهان کشته شده‌اند که برای پنجمین سال متوالی این آمار با رشد رو‌به‌رو بوده است. این آمار با ۲۴۴ درصد افزایش از ۲۵ نفر در سال ۲۰۰۲ به این تعداد و بالاترین میزان خود از سال ۱۹۹۴ تاکنون رسیده است. در سال ۱۹۹۴، ۱۰۳ خبرنگار کشته شدند که حدود نیمی از آنها در جریان نسل‌کشی رواندا و حدود ۲۰ نفر در جریان جنگ‌های داخلی الجزایر و عده‌ای نیز در یوگسلاوی جان خود را از دست دادند. در حالیکه عراق نیمی از آمار تلفات فعالان خبری در سال ۲۰۰۷ را به خود اختصاص داده است. به طور کلی در سال ۲۰۰۷، ۸۶ خبرنگار و ۲۰ نفر از دستیاران و کمک‌های خبرنگاران (از جمله راننده و... ) کشته شده، ۸۸۷ نفر بازداشت، ۱۵۱۱ نفر مورد حمله فیزیکی یا تهدید قرار گرفته، ۶۷ خبرنگار ربوده شده و ۵۲۸ رسانه تحت سانسور واقع شده‌اند. در سال ۲۰۰۷ هر روز دو روزنامه نگار بازداشت شده است. در سال ۲۰۰۷ در ۱۵ کشور جهان ۶۷ روزنامه نگار و دست اند کار رسانه ها به گروگان گرفته شدند.
خطرناکترین منطقه در جهان همچنان عراق است که در آن از آغاز سال ۲۵ روزنامه نگار ربوده شده اند. در سال ۲۰۰۷ تعداد روزنامه نگاران ربوده شده افزایش داشته است. در عراق و افغانستان گروگان گیری به امری رایج تبدیل شد و بسیاری از این روزنامه نگاران بدست ربایندگان خود اعدام شده اند. چین با ۳۳ و کوبا با ۲۴ روزنامه نگار زندانی بیش از چهار سال است که بزرگترین زندان روزنامه نگاران در جهان هستند. در اول ژانویه ۲۰۰۸ در سراسر جهان ۱۳۵ روزنامه نگار در زندان بسر می برند. این آمار در سالهای اخیر تغییر چندانی نداشته است. روزنامه نگاران آزاد شده به سرعت با بازداشت شدگان تازه جایگزین می شوند. در سال ۲۰۰۷ مجموعا ۸۸۷ روزنامه نگار از آزادی محروم شدند. بزرگترین تعداد دستگیر شدگان با ?۵ مورد دستگیری در پاکستان روی داد و سپس کوبا با ۵۵ روزنامه نگار زندانی بوده است.
در مورد فعالیتهای اینترنتی ۳۷ وبلاگ نویس دستگیر شده، ۲۱ نفر مورد حمله فیزیکی قرار گرفته و ۲۶۷۶ وب سایت بسته و تعطیل یا تعلیق شدند. دولت هایی مثل چین، برمه و یا سوریه تلاش می کنند شبکه اینترنت را به شبکه بسته و در حد تبادلات داخلی و میان افراد دارای مجوز – اینترانت- تبدیل کنند. گزارشگران بدون مرز اعلام می دارد، چین بزرگترین سانسورچی اینترنت است.
در سال ۲۰۰۷ در سراسر جهان دست کم ۲۶۷۶ سایت اینترنت و وبلاگ رسما مسدود و تعطیل شده است. شدیدترین سانسور در چین و به هنگام برگزاری هفدهمین کنگره حزب کمونیست دیده شد که ۲۵۰۰ سایت و وبلاگ و تالارها گفتگو ممنوع شدند. بر اساس آمار این سازمان تا ۱ ژانویه ۲۰۰۸ دست کم ۱۳۷ خبرنگار در زندان بوده‌اند و دست کم ۸۸۷ خبرنگار در سال ۲۰۰۷ بازداشت شده‌اند که در این میان پاکستان با ۱۹۵ نفر بیشترین تعداد خبرنگاران بازداشت شده را دارا بوده است. مرگ ۸ خبرنگار در سومالی، سال ۲۰۰۷ را مرگبارترین سال یک دهه گذشته این کشور کرد. رسانه‌های خارجی معمولاً از اعزام خبرنگار به سومالی خودداری می‌کنند.
در پاکستان ۶ خبرنگار، در سری‌لانکا ۳ نفر، در اریتره، فیلیپین، نپال، افغانستان و مکزیک نیز ۲ نفر کشته شدند در حالیکه مرگ یک خبرنگار در سال ۲۰۰۷ در کشورهای چین، برمه، قرقیزستان، ترکیه، سرزمین‌های اشغالی فلسطین، جمهوری دموکراتیک کنگو، زیمبابوه، آمریکا، هائیتی، برزیل، پرو و باراگوئه ثبت شده است. آنها ناپدید یا کشته می شوند، ساعتش فرقی نمی کند، نیمه شب در یک منطقه خلوت، در شلوغترین ساعت روز و در مقابل چشم صدها نفر رهگذر، در خانه و در جلوی چشم خانواده اشان، در تحریریه روزنامه وقتی که همه خبرنگاران حضور دارند، از مهد تمدن اروپایی فرانسه تا پر مدعا ترین دولت آزادی بیان یعنی آمریکاگرفته تا جهنم روزنامه نگاران، کلمبیا، عراق، افغانستان و فلسطین اشغالی، روسیه، بنگلادش و.... همه جا یکسان است.
● راهکا رهای مناسب برای کاهش خطرات
برای بهبود وضعیت خبرنگاران و روزنامه‌نگاران آزاد و بهتر شناساندن جایگاه شغلی آنها قبل از هرچیز باید در قوانین و آیین‌نامه‌های حرفه‌ای به خصوص در قانون مطبوعات به طور صریح این بخش از حرفه روزنامه‌نگاری تعریف و تبیین شود. انجمن‌ها و سندیکاهای حرفه‌ایی مربوط به آنها ایجاد گردند. مدیران، سردبیران و دبیران تحریریه رسانه‌ها باید این فعالیت این افراد را به رسمیت بشناسند و به لحاظ اعطای مزایای حرفه‌ای نباید بین آنها و روزنامه‌نگاران ثابت تبعیض قائل شوند. آینده شغلی آنها باید تضمین شود. در ستون روزنامه‌نگاری و دروس دانشگاهی‌باید جایی برای معرفی روزنامه‌نگاری آزاد وخبرنگاران مستقل اختصاص داده شود.
خبرنگاران باید باید بتوانند در چارچوب تلاش‌های سندیکایی، برای بررسی راهکارهای عملی در جهت رفع موانع و مشکلات حرفه ایشان، به برگزاری اجلاس و کنفرانس‌های عمومی و همین طور برپایی آموزش‌های تخصصی اقدام کنند. وزارتخانه‌های ارشاد، کار و تأمین اجتماعی و دیگر سازمان‌های عمومی و خصوصی، باید همان امکانات و مزایا را که در اختیار روزنامه‌نگاران غیر آزاد می‌گذارند، برای روزنامه‌نگاران وخبرنگاران آزاد نیز در نظر بگیرند. در جهت راهنمایی و تقویت حرفه‌ایی روزنامه‌نگاران، باید نشریه‌ایی تخصصی، برای آنها منتشر شود و در این نشریه باید روزنامه‌نگاران آزاد مجرب با نگارش مطلوب سودمند، همکاران خود، به خصوص همکاران مبتدی را راهنمایی نمایند و همین طور باید بین آنها یک تبادل وسیع اطلاعات و اندیشه مربوط به این حوزه بوجود آید. امروزه، یکی از سریع‌ترین و کم هزینه‌ترین راه‌ها، می‌تواند نشریات الکترونیکی باشد.
انجمن روزنامه‌نگاران حرفه‌ای (SPJ) معتقد است حرفه روزنامه‌نگاری توجهات خاصی را می‌طلبد که باید روزنامه نگاران آنها را رعایت کنند، چرابا رعایت این نکات کمترآسیب می بینند. این نکات به شرح زیرمی باشد. - درستی اطلاعات دریافتی از کلیه منابع را بررسی کرده و با مراقبت های جدی، از اشتباهات غیر عمدی جلوگیری کنید. تحریف عمدی اطلاعات به هیچ وجه قابل‌قبول نیست. به افراد درگیر با موضوع خبر، برای پاسخگویی به اظهارات نادرست، باحوصله و پشتکار فرصت لازم را بدهید. - منابع مورد استفاده را هر زمان که ممکن است، مورد شناسایی دقیق قرار دهید. همگان حق دریافت اطلاعات هرچه بیشتر از منابع قابل اعتماد رادر هرچارچوبی که امکان پذیر است دارند. معمولا انگیزه‌های منابع را قبل از هر‌قول و قرار نامشخص، مورد تردید و سوال قرار دهید. به موقعیت هایی که هر قول و قراری برای مبادله اطلاعات به‌وجود می‌آورد توجه کنید تا بتوانید به آنها پایبند باشید.
مطمئن شوید که تیترها، زاویه های خبری و نحوه پیشبرد موضوع، عکس‌ها، گرافیک‌ها و نقل‌قول‌ها منجر به تحریف خبر نمی شوند. ساده سازی نکنید و یا رویدادها را خارج از گستره و بافت اصلی‌شان ارائه نکنید. هرگز محتوای عکس‌های خبری را تحریف نکنید. افزایش روشنی و وضوح تکنیکی خبر معمولا قابل قبول است. مونتاژ تصاویر و فتو ایلاستراسیون ها را مشخص کنید. اگر افزایش وضوح عکس باعث گمراهی می شود، از آن اجتناب کنید. اگر این کار لازم است، مشخصا بگوئید که این کار را کرده اید. از مخفی‌کاری یا بکارگیری روش‌های محرمانه برای جمع آوری اطلاعات به جز زمانی که روش‌های باز سنتی برای دسترسی همگان به اطلاعات اساسی، بازده نخواهد داشت اجتناب کنید. اگر از چنین روش هائی استفاده کردید؛ در بخشی از خبر آنرا اعلام کنید. هرگز سرقت ادبی نکنید. خبرهای مربوط به تنوع و تکثر و عظمت تجربه‌های انسانی راحتی زمانی که آن چندان با اهمیت نیست- مطرح کنید. ارزش‌های فرهنگی خودتان را در نظر بگیرید و از اینکه آنها را به دیگران تحمیل کنید، بپرهیزید.
از برخوردهای قالبی و کلیشه‌ای با نژاد، جنس، سن‌، مذهب، قومیت، موقعیت جغرافیایی، جهت‌گیری جنسیتی، معلولیت‌ها، قیافه افراد، یا موقعیت اجتماعی افراد اجتناب کنید. از تبادل آزاد دیدگاه‌ها، حتی دیدگاههایی که مخالف و متناقض با دیدگاه شماست، حمایت کنید. صدای کسانی را که صدایشان شنیده نمی‌شود تقویت کنید؛ به گونه‌ای که منابع رسمی و غیر رسمی اطلاعات بتوانند به طور برابر در حوزه خبرسازی موثر باشند.
بین خبر رسانی و مدافعه گری، تفاوت قایل شوید. تحلیل و تفسیر را بطور مشخص اعلام کنید تا واقعی‌تها و بافت حاکم بر آن‌ها بد جلوه داده نشود. تفاوت خبر و آگهی باید تشخیص داده شود و از برخوردهایی که مرزهای بین این دو را مخدوش می‌کند پرهیز کنید. این وظیفه را به رسمیت بشناسید تا این امر تضمین شود که امور مربوط به مردم در یک فضای باز دنبال می‌شود و اطلاعات و سوابق مربوط به حکومت قابل بررسی است. به این نکته بسنده می کنم که هرساله در روز جهانی آزادی مطبوعات ما تعهد خود را به حق آزادی عقیده و بیان که در ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر لحاظ شده، تجدید می‌‏کنیم واین نکته یادمان باشد، خبرنگاران مظنونین همیشگی نیستند.
راه حل این است که علاوه بر بهینه سازی ساختار موجود، هم بسیاری از خبرنگاران فعلی و خبرنگارانی را که بعدا جذب خواهند شد آموزش داد. یکی از وظایف دست اندرکاران مطبوعات، برنامه ریزی دقیق و کارآمد به منظور توسعه بسترهای کار خبرنگاری و مطبوعات و اعتلای شغل روزنامه نگاری است، البته این حقیقت را نیز نباید از یاد برد که تحقق آرمانهای متعالی همواره با سرعت انجام نمی شود و کاری به گستردگی مطبوعات اولاً وابسته به روند حرکت سایر مؤلفه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است و ثانیاً نیازمند تلاش، دانش اندوزی، اخلاق محوری، بردباری و خستگی ناپذیری اصحاب مطبوعات است. برای غلبه بر آسیب ها و چالش های توسعه صنعت مطبوعات واعتلای حرفه خبرنگاری، نیازمند پیش زمینه هایی از جمله پایبندی همگان به حاکمیت قانون و پاسداری از ضوابط و مقررات ناظر بر آن می باشد. از جمله دیگر نیازهای توسعه و اعتلای مطبوعات و روزنامه نگاری تقویت آموزش های تخصصی روزنامه نگاری، اعمال شرایط و ضوابط قانونی مشخص برای ورود به این حرفه، کمک به پیشبرد امور تشکل های صنفی حرفه ای و مدنی روزنامه نگاری به عنوان حلقه واسط بین جامعه مطبوعات، مردم و حکومت، جلب اعتماد مردم از طریق اطلاع رسانی دقیق، صحیح و سریع، پرهیز از غوغاسالاری وتکیه بر میثاق اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری از مؤلفه های مهمی است، که می تواند رسانه های کشور را در خدمت توسعه همه جانبه و پیشرفت و سربلندی جامعه اسلامی قرار دهد.● شاخص های اصلی یک خبرنگارموفق
خبرنگار باید رسانه‌ای را که در آن کار می‌کند، بشناسد. از ظرفیت و کارایی آن آگاه باشد. ماهیت رسانه و توان خبررسانی آن باید برای او روشن باشد. اگر از خبرنگاری بپرسند خبری را که تهیه کرده‌ای برای چه رسانه‌ای است؟ (رادیو، تلویزیون، یا مطبوعات) باید پاسخ دقیق او منطبق باشد با شناختی که از هر کدام از رسانه‌ها دارد. هر چه شناخت خبرنگار از رسانه‌ای که در آن کار می‌کند بیشتر باشد، دقیق تر عمل خواهد کرد. نگاه بی اعتنا و بیان سرد و مصنوعی برخی از خبرنگاران و در نتیجه گزارش خنثی یا کم اثر آنها ناشی از ضعف شناخت از توان رسانه‌است. امروز خبرنگاران بزرگ «رسانه» را «قدرت» می‌دانند و با این دیدگاه وارد عرصه خبر و خبرنگاری می‌شوند. بنابراین خبرنگار باید رسانه را بشناسد، بعد برای آن کار کند. خبرنگار باید تفاوت «خبر» و «رویداد» را بداند و از سیر تحول یک «رویداد» به «خبر» آگاه باشد. اگر از خبرنگاری بپرسند «خبر چیست؟» او باید از جایگاه یک صاحب نظر و یک کارشناس خبر اظهار نظر کند؛ نه اینکه کلمات حفظ شده‌ای را باز گوید با این گمان که خبر را تعریف کرده‌است. خبرنگاری که خبر را نمی‌شناسد، چگونه می‌تواند به صحت و جامعیت آن پی ببرد؟
شناخت خبر مستلزم شناخت اوضاع سیاسی جهان و جامعه‌است. چهره و لحن گفتار برخی از خبرنگاران در جلوی دوربین نشان از بیگانه بودن آنها با عمق خبری است که در صحنه آن قرار دارند. خبرنگار باید بداند که مخاطب و بیننده خبر تا چه اندازه برای شنیدن و دیدن گزارش خبری او حساس و هوشیار است. هر چه شناخت خبرنگار از خبر بیشتر و از نیازها و حساسیت‌های مخاطب آگاه باشد، در تهیه و تولید و نگارش و بیان خبر دقیق تر عمل می‌کند. خبرنگار باید خبرگزاریهای مختلف جهان بویژه غول‌های خبری جهان را بشناسد. این شناخت به نگاه و فکر او وسعت می‌بخشد. وقتی به راز موفقیت خبرگزاریهای جهان پی برد و دانست که همه چیز در گرو عملکرد درست خبرنگاران آنها بوده‌است، به جایگاه و حساسیت کار خود بیشتر پی می‌برد.
مهارت ارتباطی از دیگر ویژگیهای خبرنگار است. ارتباط با همه چیز و همه کس، تقریباً بدون محدودیت. خبرنگار باید بتواند خود را با صحنه تصادف، زلزله، سیل، آتش سوزی، جنگ، جشن‌های ملی و مذهبی، مراسم ویژه، راهپیمایی‌ها و نمونه‌های مرتبط وفق دهد و مرتبط سازد. همچنین بتواند با کودک خردسال، نوجوان، جوان، پیر، کارگر و کارمند، هنرمند، قهرمان، دانشمند، افراد مثبت و منفی ارتباط برقرار کند. او باید بتواند هم با دختر خردسالی که تازه به مدرسه وارد شده گفتگو کند و هم با پیرزن ?? ساله‌ای که در خانه سالمندان دوران سخت زندگی خود را سپری می‌کند، هم کلام شود. خبرنگار این مهارت ارتباط کلامی و غیر کلامی را باید بیاموزد در غیر اینصورت مصاحبه‌های مضحکی به دست خواهد داد. آشنایی با نگارش و تنظیم خبر، خبرنگار را در نوشتن متن خبر یا مخابره آن موفق می‌کند.
امروزه خبرگزاریها و رسانه‌ها و بخش‌های ممتاز خبری به کلمات و واژه‌ها و عبارت‌های خبری بسیار توجه دارند. بار روانی برخی از کلمات تأثیر ویژه دارند. نگارش درست و بدون غلط و رعایت زبان معیار و ایجاز در جمله بندی مهارتی است که خبرنگار باید با آن آشنا باشد. همراهی و هماهنگی کلمات و تصاویر، نگارش خبر را دقیق تر می‌کند. رعایت سه کلمه برای هر ثانیه تصویر و انتخاب بهترین و مؤثرترین کلمه به تصاویر خبری جذابیت می‌بخشد. تنظیم خبر نیز اولویت بندی مفاهیم خبری براساس اهمیت هر مفهوم است که خبرنگار در این زمینه بخشی از کار را برعهده دارد. بیان مناسب، داشتن سلامت اندام گفتاری و صدای مناسب و لحن خبری و غیرمصنوعی از دیگر ویژگیهای خبرنگار است. تنفس درست، جنس صدا و استفاده درست از صدا و انتخاب لحن مناسب برای بیان، از مهارت‌های خبرنگاران آموزش دیده‌است. برخی از خبرنگاران صدای خبری مستقلی دارند که مخاطبان به آن صدا و شیوه بیان علاقه مند هستند. خبرنگار برای دستیابی به بیان نافذ خبری باید جدی باشد و تلاش کند.
خبرنگاران موفق رسانه‌های بزرگ در گزارش‌های خبری تسلیم احساسات خود نمی‌شوند. همدردی و همدلی با مخاطب با احساساتی شدن متفاوت است. فراموش نشود که حضور خبرنگار در صحنه خبر برای عینیت بخشیدن به خبر است؛ نه تحریک احساسات. مردم نیازی به دیدن صحنه‌های احساس خبرنگار ندارند؛ آنچه آنها می‌خواهند دقت، صحت و جامعیت خبر در اسرع وقت است. بداهه گویی، مهارت ممتازگفتاری است که خبرنگار بر اثر مطالعات و تمرین‌های بیانی به آن می‌رسد. گاهی لازم است خبرنگار از متن آماده‌ای که تهیه کرده‌است جدا شود و از خود چیزی بگوید.
ر باید برای اینگونه صحنه‌ها آماده باشد. هر روز میلیاردها رویداد در سراسر جهان اتفاق می افتد که برای مخاطبان امکان مشاهده بی واسطه یا اطلاع از آنها به علت کثرت رویدادها، گستردگی جوامع، بعد مسافت و مشغله بسیار زیاد مردم در زندگی صنعتی و... میسر نیست؛لذا مخاطبان فقط می توانند از طریق حلقه های واسط بین خود و وقایع که خبر نگار هستند از وقایع مطلع شوند. بنابراین خبر نگار حلقه واسط مردم و رسانه اند و مردم فقط می توانند از طریق خبر نگاران از وقایع دور و نزدیک مطلع شوند و آنها همچنین چشم و گوش و نماینده مردم و رکن چهارم دموکراسی هستند و حضورمسئولانه، صادقانه و به موقع آنان در منطقه رویداد و گزارش هر آنچه که اتفاق افتاده است، نه انچه خود دوست داشتند اتفاق بیفتد، می تواند مردم را بی نیاز از حضور بر سر حادثه و محل وقوع رویدادها کند و به آنان در تصمیم گیریها و تصمیم سازی ها یاری رساند. خبر نگاران از یک طرف وظیفه کشف حقایق، انعکاس سریع و صحیح واقعیات و هشدار در مورد رویدادهایی را بر عهده دارند که به منافع ملی و اعتقادات و فرهنگ مردم و ارزش های انسانی آسیب می رسانند و از طرف دیگر با درک موقعیت رسانه اختیارات و مسؤلیت ها و وضع رقیبان باید به بقای رسانه بیاندیشد.
بنابراین اگر خبر نگار به کار خود و اصول حرفه ای تسلط داشته باشد رسانه های رقیب و ماهیت و ظرفیت و توانمندی های رسانه ای را که در آن کار می کند بشناسد و همچنین نیاز مخاطبان، سن، جنس، سطح تحصیلات، محل زندگی و سایر ویژگی های آنها را بداند بدون شک از کنار سوژه ای ناب، درجه اول و مورد نیاز مردم و رسانه نمی گزرد و فرصت را به رقیبان نمی دهد. هر چه قدر خبرنگار حرفه ای تر باشد و قدرت شکار سریع سوژه های مورد نیاز مخاطبان را داشته باشد و همچنین بتواند آنها را در بسته بندیهای جذاب و متناسب با ماهیت رسانه ها و ویژگی های مخاطبان ارایه دهد به همان اندازه به سردبیر کمک کرده و دست او را در بستن خبرهای رادیو و تلویزیونی و انتشار اخبار مطبوعاتی باز گذاشته شده است اما اگر نتواند تولید سریع، متنوع و مورد نیاز رسانه و مخاطبان را داشته باشد قدرت مانور سردبیر را محدود کرده است و عملا تکرار خبرهای مشخصی را در بخشهای مختلف خبری موجب شده است.
● خبرنگاران رکن چهارم دموکراسی
ما با رکن جدیدی به نام رکن چهارم روبرو هستیم و این یک شعار توخالی نیست، بلکه یک واقعیت است.»‌در دنیای امروز؛ دست‌اندرکاران رکن چهارم، که شامل نویسندگان، خبرنگاران و دبیران و سردبیران رسانه‌ها می‌شوند، خود را در حد یک قدرت در کنار سه قوه کشورهای توسعه یافته می‌دانند و مایل نیستند که سرنوشتشان با هویت دولت‌ها، احزاب و گروه‌ها گره بخورد و برچسب دولتی و حزبی بودن را با خود یدک بکشند. هواداران این رکن معتقدند که نظارت آنها بر سه رکن دیگر موجب فسادزدایی و مانع انباشت سرمایه نامشروع و ایجاد دیکتاتوری می‌شود.
در جوامع غرب، رکن چهارم در کنار سه رکن دیگر، از سوی ساختار سیاسی و فرهنگی به رسمیت شناخته شده و دست‌اندرکاران این رکن دارای هویتی مستقل هستند. این رکن ضمن نظارت بر امور جاری داخلی و خارجی، این نظارت را تا دخالت در امور خصوصی مقامات به عنوان حق مسلم خود و مخاطب گسترش می‌دهد تا حقوق جامعه پایمال نشود و دستاوردهای دموکراسی از سوی دشمنان جامعه باز، مورد تهدید قرار نگیرد. با این مقدمه طبیعی است اگر ببینیم ورود رسانه‌ها به مباحث مرتبط با جامعه، سیاست و اقتصاد تا جایی امتداد می‌یابد که در مواردی چون «واترگیت» به برکناری رئیس جمهور ایالات متحده در بحبوحه جنگ ویتنام منجر می‌شود. این رخداد که توسط «باب وودوارد» خبرنگار جوان واشنگتن پست و یک خبرنگار دیگر این روزنامه در اوایل دهه ۷۰ در آمریکا بوجود آمد، به عنوان شاخص‌ترین عملکرد رسانه‌های آمریکا در طول حیات رکن چهارم دموکراسی قلمداد می‌شود. مورد دیگر، ارتباط پرزیدنت کلینتون و خانم «لوینسکی» بود که رئیس جمهور را وادار به عذرخواهی در دادگاه کرد. منشأ بکارگیری عبارت «رکن چهارم» را عموماً به مورخ معروف انگلیسی؛ «توماس کاریل» نسبت می‌دهند؛ در حالی که او در کتاب «مروری بر قهرمانان و ستایش قهرمان» به سال ۱۸۴۱، این ابتکار را به «ادموند بورک»، پدر محافظه‌کاران انگلو - آمریکن نسبت داده است.
حدود دو و نیم قرن پیش «بورک» طی سخنانی در پارلمان انگلیس، برای نخستین‌بار از قدرتی به نام رکن چهارم سخن گفت: «اکنون سه قوه مجریه، قضاییه و مقننه در پارلمان حضور دارند، اما یک رکن و یا قوه دیگر در سالن خبرنگاران است که قوی‌تر از سه رکن در پارلمان است. باید پذیرفت، در چند قرنی که از عمر رسانه‌های غربی و یا رکن چهارم می‌گذرد، این رسانه‌ها نه تنها در مسائل داخلی کشورهای خود تأثیرگذار بوده‌اند، بلکه در مسائل دیگر کشورها نیز تأثیر بسزایی داشته‌اند و از همین‌روست که دولت‌های غیردموکراتیک همواره سعی کرده‌اند به انحاء مختلف، نویسندگان رکن چهارم را از دخالت در امور داخلی کشورهای خود برحذر دارند. این گونه تفکر و عملکرد کشورهای مستبد، باعث شده تا دولت‌های غربی و به تبع آن رکن چهارم در برخورد با کشورهای غیر دموکراتیک، برخورد تحقیرآمیز داشته باشد و همواره در جنگ‌ها و دعواهای حقوقی و حقیقی، به حق یا ناحق به نفع غرب موضع‌گیری نمایند. برخورد غرب و شرق در دوران جنگ سرد، مصداق بارز چنین رویکردی بوده است.
در دوران جنگ سرد، رسانه‌های غربی معمولاً از سرمایه‌داری علیه کمونیسم حمایت می‌کردند. البته این بدان معنی نیست که به دلیل وجود دشمن مشترک خارجی، رکن چهارم در غرب اجازه دهد تا فساد مالی و اداری و یا دیکتاتوری در کشورهای پیشرفته رشد کند که نمونه‌های آن سقوط تعداد زیادی از دولت‌های غربی در ۵۰ سال گذشته بر اثر افشاگری‌های رسانه‌های گروهی غرب است. علاوه بر آن اصولاً به دلیل وجود رکن چهارم در غرب، دیکتاتوری و استبداد پا نمی‌گیرد. ‌پس از انقلاب اسلامی و پایان یافتن دوران جنگ سرد و یا جاخالی دادن شوروی، ایران به عنوان نماد ضدکاپیتالیسم غرب مطرح شد و رسانه‌های غرب نیز در برخورد با ایران، شیوه دوران جنگ سرد را پی گرفتند و به جای مبارزه با کمونیسم، به مبارزه با ایران به عنوان نماینده جهان اسلام روآوردند. این مسأله حتی در جنگ ۸ ساله نیز به وضوح دیده شد و رسانه‌های غربی عموماً به حمایت از دولت لائیک عراق می‌پرداختند تا این که عراق به کویت حمله کرد.
در سایر مواقع، هنگامی که کشورهای غربی مستقیماً با یک کشور درگیر بوده‌اند، رسانه‌های آنها نیز به دور از انصاف و شاید در چارچوب میهن‌پرستی و سرمایه‌داری، مسائل جنگ را پوشش خبری داده‌اند. مثلاً در جنگ مالویناس (آرژانتین)، رسانه‌های انگلیس به شدت علیه آرژانتین موضع گرفتند و هم‌اکنون نیز این رسانه‌ها، جنگ خانم «مارگارت تاچر» نخست‌وزیر انگلیس در دهه ۸۰، علیه ژنرال‌های حاکم بر آرژانتین را مورد حمایت قرار می‌دهند و حتی مایل نیستند از واژه «مالویناس» استفاده نمایند و به جای آن واژه «فالکلند» را به کار می‌گیرند که انگلیس مدعی مالکیت این جزیره آرژانتین است. اگرچه این رسانه‌ها در برخورد با ایران کماکان شیوه جنگ سرد را دنبال می‌کنند، اما در حادثه ۱۱ سپتامبر، یورش نظامی آمریکا به افغانستان و سپس به عراق، یک استثناء بروز کرد و یکپارچگی رسانه‌های گروهی غرب و یا رکن چهارم برای مدتی از هم پاشید و یک نوع دودستگی در بین آنها ایجاد شد. رسانه‌های آمریکا در ابتدای ماجراجویی‌های بوش سعی کردند از موضع میهن‌پرستی و یا دفاع از حاکمیت آمریکا، یکپارچه علیه عراق عمل کنند، اما در نهایت این یکپارچگی آنها نیز از هم پاشید و به جز رسانه‌های نومحافظه‌کار سایر رسانه‌های مستقل این کشور به جمع منتقدین جهانی دولت بوش پیوسته‌اند. ‌
● اخلاق حرفه ای خبرنگاران
اخلاق رسانه ای نقطه تلاقی علم اخلاق و عمل رسانه یا ارتباط جمعی است. با توجه به ویژگی هایی که در خصوص مقوله اخلاق ذکر شد، اخلاق رسانه ای امری درونی و مرتبط با ارزشها و هنجارهاست. بدین مفهوم درونی است که مجموعه قواعد و اصول اخلاق باید توسط ارتباط گر و سازمان ارتباطی رعایت شود و از این نظر با حقوق و قانون رسانه ها متفاوت است. چه بسا بسیاری از شگردهای رسانه ای که به ظاهر با هیچ اصل و بند و تبصره ای از حقوق و قانون تنافی نداشته باشد اما با اصول اخلاق منافات دارد. از سوی دیگر اخلاق رسانه ای با ارزشها و هنجارها سروکار دارد، ارزشها و هنجارهایی که از درون فرهنگ جامعه و در جامعه اسلامی از درون فرهنگ اسلامی سر بر می آورد. لذا اخلاق رسانه ای اگر چه تابع اصول و قواعدی کلی و جهان شمول است اما به سبب ریشه گرفتن آن از مجموعه ارزشهای بطن جامعه می تواند از جامعه و فرهنگی به جامعه و فرهنگ دیگر متفاوت و متغیر باشد.
از این رو تدوین اصول کلی اخلاق رسانه ای به سادگی تدوین قواعد کلی حقوق رسانه ها نیست و در هر فرهنگ و جامعه ای، تعاریف و محدوده های خاص خود را دارد. در دایره المعارف بین المللی ارتباطات، اخلاق رسانه ای زیر مجموعه ای از اخلاق عملی و یا حرفه ای دانسته شده که از ترکیب توصیف و تئوری تشکیل شده است. در این دایره المعارف آمده است: اخلاق رسانه ای شاخه ای جدید ولی مهم از اخلاق حرفه ای است. در قضاوت های معنوی سطوح تصمیم گیرنده در رسانه ها، اخلاق رسانه ای از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
البته حفظ اهمیت اصول و تئوری اخلاقی رسانه ای به طور منطقی دو روی یک سکه اند. کند و کاو در دنیای بزرگتری از اخلاق عملی نشان می دهد که اگر تنها هدف، توصیف اخلاق واقعی در میان دست اندرکاران باشد، نتیجه کار بدست آوردن حداقل اخلاقیات است و اگر روی اخلاقیات حاکم شود، دایره ای بسته و دور از واقعیت به وجود می آید. در گزارش کمیسیون مک براید درباره حقوق حرفه ای و اصول اخلاقی رسانه ای با بیان تاریخچه ای از تدوین هنجارهای اخلاق حرفه ای که نخستین بار در دهه ۱۹۲۰ آغاز شد آمده است: در حال حاضر تعداد شصت کشور در سراسر دنیا نظام نامه های کم و بیش گسترده ای را که اغلب مورد پذیرش اشخاص حرفه ای قرار گرفته است، پذیرفته اند. استانداردهایی را برای رفتار تعیین می کنند روی هم رفته جنبه ای عام دارند.
از جمله آزادی دسترسی به منابع اطلاعات، عنیت و تعهد به خودداری از وارد آوردن افترا اما اغلب اینها در لفافه ابهام و گاهی اصطلاحاتی نارسا هستند. (شن مک براید، ۱۳۶۹)دلیل این نارسایی را باید در تنوعات فرهنگی و در نتیجه تنوع در مبانی ارزشی هر فرهنگ و جامعه جستجو کرد. لذا معنی و ارزش های منسوب به مفاهیمی چون اخبار، حقیقت، عنیت، آزادی و حق دانستن واقعیات، می تواند با توجه به شرایط خاص یا با توجه به نیازها و اولویت ها یک جامعة مفروض در یک برهة مفروض زمانی تغییر کند. قواعد اخلاقی فردی در مورد هر ملتی تنها با توجه به اولویت های ملی، محدودیت های زبانی، تنوع فرهنگی و یا نوع ساختار سیاسی تغییر می کند. لذا علیر غم تلاش های سازمان هایی چون یونسکو در دست یابی به قواعد اخلاقی پذیرفته شده رسانه ای که جنبه عام و فراگیر وبین المللی داشته باشد، فرایند ارتباطات جمعی در عمل تابع دیدگاه خاص هر روزنامه نگار است.
اما دیدگاه اسلام به اخلاق رسانه ای که در اصول، ارزشها، فلسفه و ماهیت این دین الهی ریشه دارد، دیدگاهی عام و فراگیر و جهان شمول شمرده می شود که اگر چه منتسب به فرهنگی خاص به نام فرهنگ اسلامی است اما به دلیل فطری بودن این دین، در برگیرنده تمامی اصول و فروع اخلاقی است که در زمینه رسانه ها مطرح شده است. اصل دوم نشست چهارم یونسکو در سال ۱۹۸۳ از مجموعه اصول بین المللی اخلاق حرفه ای در خبرنگاری اینچنین می گوید: بارزترین وظیفه خبرنگار این است که با رعایت حق مردم برای دستیابی به اطلاعات معتبر و درست، شرافت حرفه ای خود را در خدمت واقعیت عینی قرار دهد. به نحوی که واقعیت ها وجداناً با محتوای اصلی خود انعکاس یافته و بدون ایجاد تحریف، نشان دهندة ارتباطات اساسی باشد. این امر با رشد صحیح قابلیت های خلاق خبرنگار متحقق می گردد به طوری که مواد خام خبری مناسب در اختیار مردم قرار گرفته تا آنان را در طراحی تصویری صحیح و همه جانبه از جهان یاری رساند
جهان که در آن منشاء، طبیعت و گوهر رویدادها، مسیر تحول و چگونگی امور تا آنجا که امکان دارد واقعی برداشت شود. (شکرخواه، ۱۳۷۴) اهمیت کار خبرنگار و رسانه در این است که جامعه او را حلقه واسط خود با حقایق می داند و بر پایه اطلاعات و اخبار دریافتی از رسانه تحلیل و برنامه ریزی نماید. اگر رسانه به عمد اطلاعات و اخبار غیر واقعی در اختیار جامعه قرار دهد علاوه بر اینکه به اعتماد جامعه به خود خیانت کرده اعتبار خود را نیز از دست می دهد. ”در استاندارد علم معانی بیان، روزنامه نگار ملزم به راستگویی است در واقع دست اندکاران وسایل ارتباطی درک می کنند کلمات اعتبار دارند. لازمه عینیت داشتن خبر آن است که خبرنگار نسبت به وقوع و جزئیات خبر علم کافی داشته باشد. صرف خبر بدون علم به وقوع آن برای خبرنگار کافی نیست و وی باید در خصوص خبری که می خواهد منتشر کند علم کافی را دارا باشد. قرآن خود می فرماید خبر از روی علم و اطلاع کامل دهید: ”نبئونی بعلم ان کنتم صادقین“(انعام: ۱۴۳) و سرانجام اینکه خداوند متعال در قرآن کریم کلام خود را که بخش عمده ای از آن اخبار اقوام گذشته و یا رویدادهای آینده می باشد به صدق و عدل توصیف می کند: ”و تمت کلمه ربک صدقاً و عدلاً“(انعام: ۱۱۵) و سخن پروردگارت به راستی و داد سرانجام گرفته است.
● نتیجه گیری
در دنیای کنونی با وجود تکنولوژی های ارتباطی پیشرفته و متعدد در امر دستیابی سریع به اطلاعات و منابع مختلف، کسب اطلاعات موثق و قابل اطمینان در مورد وضعیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، امنیتی و.... بشر بسیار دشوار و در عین حال بسیار ضروری و حیاتی است. خبرنگاران از عناصر اساسی این مهم بشمار می روند. یک خبرنگار باید به واقعیت یک رویداد دست یابد وهمواره گام به گام حوادث در حوزه کاری خود حرکت کند تا تحلیل های خود را به صورت کامل و رسا ارائه دهد. یک خبرنگار موفق همیشه در انعکاس رخدادها بی طرفانه عمل می کند؛ چون ذات خبرنگاری مبتنی بر بی طرفی است و اینجاست که خبرنگار با رعایت این نکته مهم خود را به قوانین ملزم دانسته و در این مسیر به اهداف خود نائل می شود. علاوه بر این یک خبرنگار باید همواره درکسب اعتماد و اعتمادسازی بین خبرنگار، منابع خبری و مردم خود تلاش کند.
در جهان حاضر که جوامع در حال تحول و نوزایی است قدرت درک، تجزیه تحلیل و پیش بینی حوادث ازدیگر مسائل اساسی این حرفه بشمار می رود. حرفه ی خبرنگاری بی‏ هیچ قید و شرطی جزو مشاغل سخت و پرمخاطره است. تجاوز به حقوق مسلم یک خبرنگاراغلب از سوی دولت هایی صورت می گیرد که خود را حامیان دلسوز این افراد و حرفه خبرنگاری می دانند. این در حالی است که رسانه های غوغا سالار این دولت ها و خبرنگاران وابسته آنان در خدمت اهداف پوچ خود بوده و سعی در جنجال آفرینی بر ضد مخالفان خود را دارند. اطلاع رسانی خبرنگاران این بنگاههای سخن پراکنی بحدی قوی است که اطلاعات مورد نظر خود را برای مخاطبان خود عینا دیکته نموده و فرصت تفکر را از مخاطب می گیرد. این امر بنوبه خود مسئولیت خبرنگاران را در امر اطلاع رسانی بیش از بیش محسوس می کند.
در ایران اسلامی چه در دوره هشت سال دفاع مقدس و چه پس از آن به دفعات شاهد از جان گذشتگی خبرنگاران رشید میهن عزیزمان در امر تهیه واقعیات و دفاع از آزادگی و اسلام بودیم. دفاع مقدس ملت ایران در مقابل تجاوز بیگانه فصلی تأثیرگذار در تاریخ این مرز و بوم است که بخشی از آن ما حصل تلاش خبرنگاران، نویسندگان و روزنامه نگارانی بود که با هدف اطلاع رسانی و نیز انتقال فرهنگ اسلامی انقلابی جبهه به این معرکه وارد شده بودند. بسیاری از این عزیزان پس از جنگ نیز همچنان به آرمان های خود وفادار مانده و به تلاش خستگی ناپذیر خود ادامه دادند. محمود صارمی از جمله خبرنگاران پر تلاش و آزاده ای بود که از حضور در خطرناکترین میدان ها ترس به دل راه نداد و به رسالت خویش تا انتها وفادار ماند.
اهمیت حق دسترسی آزادانه به اطلاعات در غنای محتوای رسانه هاچنان است که توجه به این حق و راه‌های تحقق آن، یکی از مباحث اصلی خبرنگاران در سراسر جهان به شمار می‌رود. نقش‌های حساس وسایل ارتباط جمعی در جوامع معاصر و به‌ویژه، نقش برجستة آنها در آگاهی‌دهی و هوشیارسازی همگانی و حراست و دفاع از آزادی و دموکراسی و همچنین پیشبرد توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها، ایجاب می‌کنند، که به تأمین استقلال و آزادی خبر‌نگاران، برای تواناتر ساختن آنان به حقیقت‌جویی و عینی‌گرایی در گزارش رویدادها و دگرگونی‌ها و تحلیل و تفسیر آنها، توجه ویژه‌ای معطوف گردد. به همین جهت، با در نظر گرفتن آنکه فعالیت خبر‌نگاری یک خدمت مهم اجتماعی، به منظور حفظ منافع و مصالح همگانی شناخته می‌شود، وابستگی مؤسسات مطبوعاتی و سایر رسانه‌های جمعی به قدرت سیاسی دولت یا قدرت اقتصادی سرمایه، با اصل انتشار آزادانة مطبوعات و رسانه‌های دیگر و استقلال حرفه‌ای خبرنگاران وروزنامه‌نگاران و از جمله استقلال تحریریه‌ای آنان، تعارض پیدا می‌کند. واین درحالی است که خبرنگاران چشم وچراغ جامعه وموتورقلب وسایل ارتباط جمعی هستند که بااتکا به ذوق واستعداد شخصی با جان ودل خریدن خیلی خطرات برای اطلا ع رسانی وبیان حقایق درجامعه تلاش می کنند. حال ما برای داشتن جامعه پویا، شادوسالم وشناخت نقاط ضعف وقوت برای پیشبرداهداف ملی ومردمی به خبرنگاران وروزنامه نگاران پر تلاش نیاز داریم وباید به اعتمادبه اینها برای حفظ آرمانهای خودبا آنها همکاری وبرای امنیت شغلی اینها بیش از این تلاش کنیم.

نویسنده: موسی کاظم‌زاده
ارسال کننده: موسی کاظم زاده

منبع : باشگاه تحلیل‌گران جوان آریا