پاتک گازوئیلی برای مشکل نیروگاه‌ها

در حال حاضر، نیروگاه‌ها مقدار كمی از حجم سوخت خود را افزایش داده‌اند و بیشتر گاز مصرف می‌كنند تا بتوانند سوخت مایع ذخیره كنند.این گفته وزیر نیرو در روزهای پایانی شهریور ماه بود و نشان‌دهنده این است كه نیروگاه‌ها در فصل سرمای امسال، دچار كمبود سوخت نشوند. ماجرای بحث‌های سال گذشته زنگنه و بیطرف در مورد سوخت نیروگاه‌ها نمی‌تواند به راحتی فراموش شود، اما آنچه كه فتاح به آن اشاره می‌كند به نوعی یك استراتژی برای مقابله با بحرانی است كه با آمدن فصل سرما بروز خواهد كرد و باعث می‌شود، آنچه كه سال گذشته رخ داد دوباره تكرار شود.اما این اظهارنظر یك نكته مهم و ظریف دارد و آن موضوع انواع سوخت و قابلیت جایگزینی سوخت نیروگاه‌هاست. به عبارت بهتر، امكان لحاظ كردن بعد چهارم یعنی زمان در تامین سوخت نیروگاه‌ها، متغیری است كه می‌تواند به عنوان ابزاری برای مقابله با این بحران مورد استفاده قرار گیرد و كافی است سوخت مایع به جای استفاده برای زمانی كه امكان تامین گاز وجود ندارد، ذخیره شود.
مصرف گاز یا گازوئیل
مسعود حجت، معاون توانیر در روزهای پایانی مرداد ماه از تولید ۳۴۵/۳۰ هزار مگاوات برق در ۷۷ نیروگاه خبر داد كه شامل ۱۹ نیروگاه بخاری، ۲۹ نیروگاه گازی، ۹ نیروگاه سیكل تركیبی و ۲۰ نیروگاه برق آبی بود.اگرچه پس از آن نیروگاه چهلستون هم وارد مدارشد اما این نیروگاه به عنوان اولین نیروگاه بخش خصوصی، شرایط كاملا متفاوتی خواهد داشت. تامین سوخت این نیروگاه خصوصی حكایتی جدا دارد از یك سو، وزارت نیرو اعلام كرده است كه مسئولیتی در این باب ندارد و از سوی دیگر، مدعی شده كه لزومی ندارد نیروگاه نگران تامین سوخت باشد و وزارتخانه سوخت آنها را تامین خواهد كرد و در نهایت زمان تعیین‌كننده میزان پذیرش مسئولیت وزارت نیرو در این زمینه است و تنها در شرایط واقعی می‌توان در مورد عملكردها بحث كرد. آمار شركت ملی گاز ایران نشان می‌دهد كه در ۵ ماه نخست سال جاری، نیروگاه‌ها به طور متوسط ۱۱۴ میلیون مترمكعب گاز طبیعی در روز استفاده كرده‌اند كه از یك سو نشان‌دهنده رشد ۶/۵ درصدی مصرف است و از سوی دیگر، امكان جانشینی بالقوه این حامل سوخت را نشان می‌دهد. این میزان رشد، نشان‌دهنده این موضوع نیز هست كه نیروگاه‌ها به طور جدی در پی افزایش ذخایر سوخت مایع خود هستند تا در زمان كمبود از آن بهره‌مند شوند و این رویكرد در ماه‌های پایانی تابستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است به گونه‌ای كه در مرداد ماه شاهد مصرف ۱۴۲ میلیون مترمكعب در روز بودیم كه ۲۹ میلیون مترمكعب بیشتر از متوسط ۵ ماه نخست است.
تعهدات وزارتی!
اگرچه مدت‌هاست بحث تامین سوخت نیروگاه‌ها مطرح شده است اما، واقعا مشخص نیست كه وزارت نفت به طور عام و شركت‌هایی مثل ملی گاز، ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی به طور عام چه مسوولیتی در برابر تامین سوخت نیروگاه‌ها دارند. برای مثال، سال گذشته شركت ملی گاز اعلام كرد تعهدی برای تامین گاز نیروگاه‌هایی كه بدون هماهنگی احداث می‌شود ندارد، اما این اعلام به آن معنا نبود كه تامین گاز نیروگاه‌ها اولویت نخست این شركت است چرا كه در زمستان سرد، تامین نیاز گرمایشی مردم به دلایل گوناگون از اولویت نخست دستگاه‌ها به شمار می‌رود. اما نداشتن تعهد به آن معنا نیست كه با یك ساده‌سازی خطرناك مسؤولیت را متوجه یك بخش خاص كنیم. اگرچه می‌توان به راحتی مشكلات سال گذشته در مورد تامین سوخت نیروگاه‌ها را برعهده دولت به ویژه وزارت نفت گذاشت و حتی عنوان كرد كه اجرای برنامه‌های بلندپروازانه آنها در زمینه گاز و فراورده‌های نفتی، عامل بروز مشكل شده است اما به دلایل گوناگون می‌توان این ادعا را مورد تردید قرار داد. به عبارت دیگر، بروز این مشكل در زمینه تامین سوخت و حركت در نقطه سر به سر عرضه و تقاضا، ضمن آنكه می‌تواند مبین بالا بودن نرخ خطرپذیری سیستم باشد، می‌تواند به معنای استفاده از حداكثر توان و كاهش پتانسیل بیكار در اقتصاد باشد. اگر با این نگرش موضوع را مورد تحلیل قرار دهیم، آنگاه نمی‌توان راه‌حل‌هایی نظیر كاهش صادرات در مواقع بحرانی و یا كاهش تعهدات صادراتی به منظور ایجاد اطمینان برای تامین نیازهای داخلی و ... را به راحتی پذیرفت. شاید بتوان آذر و دی ماه ۱۳۸۲ را حساس‌ترین روزهایی دانست كه ماجرای گاز و برق اقتصاد كشور را تحت تاثیر قرار داد. در ۲۱ آذر ماه ۱۳۸۲ حدود هزار خانواده در مناطق یك و چهار شهری تهران، دچار قطعی گاز شهری شدند تا عمق بحران مورد توجه قرار گیرد. سردی هوا باعث افزایش مصرف گاز شهری شد و حمیدرضا عراقی (مدیر امور گازرسانی شركت ملی گاز) تنها راه مقابله با این مشكل را صرفه‌جویی مصرف‌كنندگان اعلام كرد. البته همزمان اعلام شد كه محدود كردن مصرف برخی مصرف‌كنندگان بزرگ و نیروگاه‌ها، راهكار مناسبی برای جلوگیری از قطع شدن گاز طبیعی است. نكته قابل توجه آنكه در آن ایام، صادرات گاز به تركیه قطع شده بود كه این امر حرف و حدیث‌های زیادی را در پی داشت. زمانی كه گستردگی كمبود گاز مشخص شد و استان‌هایی مثل سمنان، كردستان، كرمانشاه و لرستان هم دچار كمبود گاز شهری شدند، مسؤولان شركت گاز تحت فشار قرار گرفتند و كسی از آنها نپذیرفت كه چون مصرف شهری به جای حداكثر ۲۳۵ میلیون مترمكعب در روز به ۳۵۰ میلیون مترمكعب رسیده است، شبكه دچار مشكل شده و ...سال ۸۳ هم مشكل كمبود گاز شهری نمود پیدا كرد و در نهایت زنگنه و بیطرف، هیچ‌یك مسؤولیت نهایی را نپذیرفتند و هر دو طرف دلایل و بهانه‌های خاص خود را ارائه كردند.
ذخیره‌سازی
استراتژی وزارت نیرو برای زمستان و تامین سوخت موردنیاز در صورت كاهش فشار شبكه گاز مشخص است: ذخیره‌سازی در تابستان و پاییز.تجربه نشان داده است كه با مدیریت مناسب در مورد این ذخیره‌سازی‌ها و استفاده همزمان از حداقل گاز تامین شده از سوی شبكه، در مصرف گازهای ارسال شده، صرفه‌جویی مناسب شود. در هر صورت، وزیر نیرو رسما در پی اجرای این طرح است و حتی در ابتدای شهریور اعلام شد كه میزان ذخیره‌سازی فراورده‌های نفتی نسبت به دوره مشابه، بیش از ۲۰ درصد رشد داشته است. فتاح حرف قابل توجه دیگری را هم مطرح كرده كه نشان از عزم جدی وی برای اجرای این طرح دارد، اگرچه نمی‌توان آغاز آن را به وی مرتبط دانست و به نظر می‌رسد توانیر آغازكننده این روند بوده است.آمار نشان می‌دهد كه از مرداد ماه، شاهد افزایش تدریجی ذخیره سوخت مایع در سراسر نیروگاه‌ها هستیم. این روند در ماه اول پاییز (مهرماه) سرعت ویژه‌ای به خود می‌گیرد به گونه‌ای كه اكنون این ذخایر در سطح بالایی قرار دارند. وزیر نیرو در گفت و گو با شانا در سوم مهرماه از سطح ۹۰ درصدی ذخایر سوخت مایع در نیروگاه‌ها خبر داد و اظهار امیدواری كرد كه در آبان ماه، شاهد ذخیره‌سازی ۱۰۰ درصد باشیم و ظرفیت‌های خالی كنونی پر شود. در صورتی كه این میزان سوخت در نیروگاه‌ها ذخیره شود، حجم ذخایر سوخت ۳۰ درصد بیشتر از سال گذشته خواهد بود (بر اساس ادعای وزارت نیرو) و این میزان افزایش می‌تواند اهرمی برای به حداقل رساندن احتمال كاهش تولید برق در اوج سرما باشد كه سال گذشته شاهد این موضوع بودیم. براساس آمار توانیر در پنجم مهرماه (دو روز پس از سخنان وزیر نیرو) نیروگاه‌ها میزان ۱۶۰۶۹۲۸ هزار لیتر نفت كوره و ۵۲۲۱۲۲ هزار لیتر نفت گاز موجودی داشتند اما این ارقام به معنای ظرفیت خالی ۱۹۵۷۱۶ هزار لیتری نفت كوره و ۱۸۲۸۳۵ هزار لیتری نفت گاز است كه شاید تا آبان ماه به شدت كاهش یابد. آمار مصرف نهایی گاز نیروگاه‌ها حكایت از آن دارد كه در مهرماه ۸۴ (نهم) مصرف این حامل سوخت ۱۱۵۱۱۳ هزار مترمكعب بود در حالی كه در زمان مشابه سال قبل، شاهد مصرف ۱۰۸۶۳۳ هزار مترمكعب بودیم.
این تفاوت در مرداد ماه در حدود ۱۷ میلیون مترمكعب بود.
بر اساس آمار اعلام شده از سوی وزارت نیرو در ۲ ماه اخیر (شهریور و مهرماه) نفت گاز مصرفی نیروگاه‌ها كمتر از میزان تحویل شده است و فضای خالی ذخیره‌سازی نیروگاه‌ها برای نفت گاز كاهش یافته است.در كنار این موضوع، فضای خالی نفت كوره نیز شاهد كاهش چشمگیری بوده است كه نشان‌دهنده روند مثبت ذخیره‌سازی این سوخت مایع است. نكته قابل توجه آنكه فضای خالی نفت كوره در ۹ مهرماه ۸۴ و ۹ مهرماه ۸۳ نزدیك به ۴۰۰ میلیون لیتر تفاوت داشت كه می‌تواند تاییدكننده استراتژی افزایش ذخیره‌سازی ما باشد، هرچند میزان نفت كوره تحویلی در این زمان، كمتر از میزان مصرف شده است.
هیولاهای گازسوز
اگرچه بارها بحث نیروگاه‌ها به عنوان یك مصرف‌كننده بزرگ گاز مطرح شده است اما كمتر مجال آن پیدا شده كه این مصرف‌كنندگان بزرگ مورد بررسی دقیق‌تر قرار گیرند. آمار ارائه شده در مورد مصرف سوخت نیروگاه‌ها نوسان زیادی ندارد و نیروگاه‌های ایران از سد حامل سوخت گاز، گازوئیل (نفت گاز) و نفت كوره استفاده می‌كنند كه با توجه به استراتژی اعلام شده از سوی دولت و وزارت نیرو و با توجه به جداول مورد بررسی (پایان هفته اول مهرماه) تمركز اصلی بر استفاده از گاز طبیعی است و سایر سوخت‌ها در صورت لزوم استفاده خواهند شد. برای مثال در روز مورد بررسی در نیروگاه شیراز از گازوئیل استفاده شد، به این دلیل كه آلودگی گاز طبیعی بوده است. نیروگاه‌های طوس، نیشابور و شریعتی هم به دلیل قطع جریان گاز مجبور به استفاده از سوخت مایع شده‌اند. البته نیروگاه‌های بندرعباس و شیروان به دلیل محدودیت مصرف گاز از سوخت مایع استفاده كردند كه این موضوع خود نكته مهمی است. در مقابل در شرایطی كه نیروگاه شیراز با مشكل آلودگی گاز مواجه می‌شود به سرعت ۲۷۱ هزار لیتر نفت گاز را جایگزین مصرف در چرخه سوخت می‌كند و یا نیروگاه ایرانشهر تنها توانسته است از نفت كوره استفاده كند. بررسی توازن سوخت‌های مایع تحویل شده و مصرف شده نمی‌تواند موید نرخ رشد قابل توجه و روند مطلوب تغییرات در ذخیره‌سازی باشد ولی به نظر می رسد متوسط ماهانه به نوعی حركت آرام و هدفمندی را دنبال می‌كند.
محمد عباسی

منبع : مجله گسترش صنعت