نگاهی به پایان‏نامه‏های دانشجویان زبان فارسی در اوکراین

رشته زبان وادب فارسی در دانشگاه شفچنکو، همچون دیگر رشته‏های آموزشی در سه مقطع تحصیلی دانشجو می‏پذیرد. دانشجویان در چهار سال نخست، تحت عنوان دورة کارشناسی، با گذراندن دروس متعددی در ارتباط با زبان و ادبیات فارسی و دروس عمومی و اختیاری و در نهایت با نگارش پایان‏نامه ،زیر نظر استاد رسمی بخش و دفاع از آن، مدرک کارشناسی می‏گیرند.
پس از آن می‏توانند طی یک یا دو سال دیگر، دورة فوق لیسانس را همچون دورة قبل با گذراندن دروس و دفاع از پایان‏نامه به پایان برسانند. کار پایان‏نامه در دوره دکتری نیز دو تا سه سال به طول می‏انجامد و دانشجویان با دفاع از رسالة خود، رسماً به مدرک دکتری زبان فارسی دست خواهند یافت.
از نخستین دوره (سال ۱۹۹۷) تا به حال، پایان‌نامه‌هایی که در موضوعات زبان و ادب فارسی نوشته شده، تنوع داشته است و بیشتر این موضوعات در حوزه زبان (اعم از دستور زبان فارسی، لغت‏شناسی و اصطلاحات) بوده است.
نوسان‏ها و گرایش‏های دانشجویان به مضامین مختلف، بیشتر به علاقه‏ها و تمایلات استادانشان و نیز وجود منابع و کتب در دانشگاه برمی‏گردد. با وجود این در سال‏های اخیر گرایش به پژوهش‏هایی در حوزه ادبیات فارسی بیشتر شده است.
پایان‏نامه‌ها معمولاً در ۳۰ تا ۱۰۰ صفحه نوشته می‏شود که همگی، چه از لحاظ شکل و صورت و چه از نظر نحوه نگارش و محتوای آن، باید بر اساس چهارچوب‏های علمی و رسمی دانشگاه شفچنکو باشد. در جلسة‌ دفاعیه، همه استادان رسمی گروه زبان‏های خاورمیانه و نزدیک، اعم از استادان زبان فارسی، زبان عربی و هندی حضور دارند و بیشتر آنان سؤالاتی از دانشجویان می‏کنند.
بیشترین پرسش‏ها را استادان رشته زبان فارسی مطرح می‌کنند و دانشجو باید به زبان اوکراینی یا روسی جواب‌گو باشد؛ البته استاد اعزامی از ایران در صورت حضور در جلسه، جواب‏ سؤال‌های خود را به فارسی می‏خواهد و انتظار دارد که دانشجو به درستی پاسخ دهد.
مشخص است که پرسش‏های استادان رشته‏های دیگر، غالباً دربارۀ شکل و ظاهر و طرز ارائۀ پایان‏نامه است و گاهی برای اطلاع خود، از موضوع پایان‌نامه هم سؤال می‌کنند و دانشجو در حالی که در برابر ایشان ایستاده است، از کار خود دفاع می‌کند.
یکی از مهم‏ترین اشکالات این پایان‏نامه‏ها استفاده از منابع و مآخذ است. در بعضی از موضوعات، منابع بسیار اندک است و دانشجویان از هر طریق ممکن (مانند اینترنت، جزوات آموزشی پنج‏ساله، سؤال کردن از استادان و البته کتب و مقالات قابل دسترس) کار خود را به انجام می‏رسانند؛ لذا رساله‌هایی در این سطح، برای محققان ایرانی نمی‏تواند چندان مفید باشد.
گاه دانشجو ناچار است که ایرادهای فراوان وارد شده بر کارش را برطرف کند و در نوبتی دیگر آن را ارائه دهد.
در اینجا فهرستی از عناوین چهار دوره از پایان‏نامه‏های کارشناسی ارشد (دوره پنج‏ساله) دانشگاه شفچنکو نقل می‌شود. هدف از آوردن این فهرست نشان دادن وضعیت عمومی پایان‏نامه‏های دانشجویان اواکراینی در چند سال گذشته است، نه بررسی دقیق و محتوایی آنها.
● پایان‏نامه‏های سال ۱۹۹۷ یعنی نخستین سال فارغ‏التحصیلی عبارت است از:
۱) فعل‏های مرکب زبان فارسی
۲) تبادل زبانی سامی و کوشی
۳) نظم کلاسیک فارسی و ترجمة آنها توسط و. میسیک: سنت‏ها و نوآوری
۴) ساختار مورفولژیک زبان فارسی معاصر
۵) جهان‏بینی خیام
از این میان دو پایان‏نامه هم در حوزه ادبیات و شعر فارسی و دو موضوع هم در خصوص زبان فارسی است.
● در سال ۲۰۰۲ نیز ۱۰ دانشجو با گذراندن پایان‏نامه‏های زیر از دانشگاه شفچنکو فارغ‏التحصیل شده‏اند:
▪ متراد‏ف‌های واژگان فارسی
▪ خصوصیت معنی اصطلاحات‏سازی در زبان‏های اوکراینی و فارسی (بر اساس اصطلاحات رایانه‏ای)
▪ اضافه در زبان فارسی
▪ تحلیل انواع ترکیب کلمات نحوی (براساس ترکیبات کلمات با حروف اضافه)
▪ خصوصیت شعری نثر هنری صادق هدایت
▪ ویژگی‏های ترجمة اسناد بازرگانی و مکاتبات
▪ ویژگی‏های ترجمه جملات مرکب زبان فارسی
▪ تحلیل ساختاری و مقابله‏ای اصطلاحات فنی زبان‏های اوکراینی، فارسی و انگلیسی و ترجمة آن
▪ پیدایش و پیشرفت ژانر داستان در ادبیات معاصر فارسی
همچنان‌که ملاحظه می‏شود، اکثر موضوعات، حول محور دستور زبان فارسی و واژه‏شناسی است و تنها دو موضوع به ادبیات، آن هم ادب معاصر بازمی‏گردد.
● در سال ۲۰۰۴م.، ۱۰ نفر از دانشجویان اوکراینی با دفاع از موضوعات زیر فارغ‏التحصیل شده‏اند:
۱) اصطلاحات فنی – اقتصادی فارسی و ویژ‏گی‏های ترجمة آنها
۲) مقایسه سمبل‏های صوفیانه در اشعار حافظ و مولوی
۳) ویژگی‏های سبک فردی اخوان ثالث، شاعر نو
۴) سبک رسمی – اداری در زبان فارسی
۵) شعار فروغ فرخزاد و سیمین بهبهانی در جریان ادبی نیمه دوم قرن ۲۰ م.
۶) نمایشنامه‏نویسی در ایران و کارهای بهرام بیضایی
۷) اشعار فیلسوفانه و جهان‏بینی صوفیانة سهراب سپهری
۸) واژه سازی افعال مرکب در زبان فارسی
۹) مقایسه کاربرد زمان‏های فعل در زبان فارسی و انگلیسی
۱۰) استعاره در اشعار وحید امیری
در این پایان‏نامه‏ها آنچه نسبت به گذشته چشمگیر است، گرایش دانشجویان به ادبیات، خصوصاً ادبیات و شعر معاصر فارسی است و در این میان، چهار موضوع هم در حوزه زبان و لغت است.

دکتر محمود مدبری
برگرفته از: سخن عشق ش ۵

منبع : شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی