فارسی در دانشگاههای امریکا

در دهه سوم قرن بیستم بود كه طرح توسعه تحقیق و تدریس در رشته علوم انسانی در ایالات متحده امریكا ریخته شد و تا پایان جنگ دوم, امریكا در این زمینه پیشرفتهای زیادی كرد.
به طور مشخصتر و در زمینه ایران شناسی و مطالعات مربوط به ایران باید گفت كه این برنامه‌ها در ایالات متحده امریكا قبل از جنگ دوم جهانی منحصر به چند دانشگاه بود و به طور كلی به مطالعات مذهبی بستگی داشت. بعد از جنگ علاقه بیشتری به این برنامه‌ها خصوصاً به زبان فارسی و تمدن ایران نشان داده شد.
لایحه كنگره در سال ۱۹۸۵ مربوط به تعلیم و تربیت عمومی, با در اختیار گذاردن اعتبارات مالی در وزارت آموزش و پرورش مشوق توسعه ایران شناسی و دیگر مطالعات مربوط به كشورهای خاورمیانه و نزدیك شد و در نتیجه, این برنامه‌ها به سرعت در سراسر امریكا گسترش یافت. چندی بعد بنیاد فورد با پرداخت كمكهای بلاعوض به استادان و دانشجویان علاقه‌‌مند به این مطالعات, از این برنامه پشتیبانی كرد. از سال ۱۹۸۵ تا كنون كمكهای مالی وزارت آموزش و پرورش امریكا برای نگهداری و ادراه مراكز تدریس و تحقیق در زمینه این مطالعات, پرداخت حقوق كادر آموزشی این برنامه‌ها, هزینه‌های تحصیلی دانشجویان, تشكیل كلاسهای تابستانی, مسافرتها و خرید لوازم آموزشی مربوط به مصرف رسیده است.
در سال ۱۹۶۷ پیشرفت زیاد دیگری در اجرای این برنامه‌ها مشاهده شد. بدین طریق كه از یك طرف كادر متخصص جدید در این برنامه‌‌ها كه با كمك مالی وزارت آموزش و پرورش امریكا تربیت شده بود به گروه استادان موجود در این برنامه‌ها پیوست و از طرف دیگر تعداد دانشجویان در برنامه‌های لیسانس و فوق لیسانس كه به طور مستقیم و غیر مستقیم به مطالعه در زمینه ایران شناسی اشتغال داشتند به سرعت رو به افزایش گذاشت و تا پایان سال ۱۹۷۰ به حد اعلای خود رسید.
به دنبال مهاجرت گروه كثیری از پژوهشگران و اساتید خارجی به امریكا, عده‌‌ای از متخصصین در رشته شرق شناسی نیز از ممالك مختلف به این سرزمین روی آوردند و به جمع مهاجرین قبلی پیوستند.
برای نمونه می توان از :
M.Drrresden Richard, Ettinghausen, Hamilton Gibb, O.Grabar, G.E.
Von Grunebaum, Hoening, G.Lenczowski, J.Schacht
و در این اواخر از Bernard Lewis نام برد. نمایندگان ایران را در این مجمع افرادی مانند امین بنایی, حافظ فرمانفرمایان, علی جزایری, خسرو مستوفی, روح‌الله رمضانی و احسان یار شاطر تشكیل می دهند.
وجود پژوهشگران ایرانی در ایالات متحده امریكا و شركت آنها در برنامه‌‌های تحقیقی و آموزشی شرق شناسی نه تنها سبب توسعه و پیشرفت مطالعات مربوط به ایران شده بلكه روش تحقیق و تدریس قدیمی اروپائیان را در مطالعات مذكور تغییر داده است. این تغییرات در رشته‌‌های مردم شناسی, زبان شناسی, موسیقی محلی, ادبیات تطبیقی و علوم سیاسی بسیار آشكار است.
رشد سریع مطالعات مربوط به خاورمیانه مخصوصاً در ایالات متحده امریكا, نسل جدید و تربیت شده‌‌ای از محققین رشته‌های شرق شناسی را جانشین ایرانشناسان قدیمی كرده و با پیشرفتهای كنونی در این زمینه‌ها صرفاً نتیجه كاوشهای مداوم علمی است امریكا به مركز مهم مطالعات مربوط به ایران تبدیل شده است.
البته در ۱۵ سال گذشته این مطالعات و تحقیقات در امریكا سیر نزولی داشته است به خصوص به دلیل روابط خاص سیاسی میان دو كشور ایران و امریكا و نیز این نكته كه امریكاییها معمولاً می خواهند به آنچه یاد می گیرند عمل كنند. به علاوه در این زمینه مشكلاتی وجود داشته است. مثلاً اینكه اتباع امریكا به سادگی نمی توانند به ایران سفر كنند و در آنجا كار یا تحقیق كنند. سال ۱۹۷۶ در سفری كه به ایران داشتم در خیابانی در تهران, یكی از دانشجویانم را دیدم و ایشان مرا به شام دعوت كردند. وقتی وارد خانه‌‌شان شدم چهار دانشجوی دیگرم را هم در خانه دیدم.این مثال را زدم كه نشان دهم در صورت وجود شرایط مناسب, بسیاری با علاقه از فرصت سفر به ایران استفاده خواهند كرد.
در سالهای اخیر به دلیل مشكلات سیاسی و اقتصادی و تأثیرات آن روی آموزش و پرورش, پیشرفت زیاد مطالعات و آینده آن به خطر افتاده است. وزارت آموزش و پرورش امریكا در این سالها به تدریج در حال كاهش دادن پشتیبانی مالی خود از این برنامه‌ها بوده است و متأسفانه چنین وضعی مصادف با بالا رفتن سریع مخارج تحصیل در دانشگاههای امریكا و به طور كلی بالا رفتن سطح زندگی در كشور در این اواخر است. در حال حاضر شهریه یك سال تحصیلی در دانشگاههای امریكا به طور متوسط ۲۵۰۰۰دلار است و جای تأسف است كه كمكهای مالی زیادی به دانشجویان نمی شود تا باری از روی دوش آنها برداشته شود. تعداد دانشجویان در برنامه‌‌های مربوط به مطالعات ایران رو به كاهش گذاشته است و در این اواخر عده كثیری از استادان متخصص و علاقه‌مند به این رشته‌‌ها برای حفظ سمت استادی خود, خود را برای تدریس در رشته‌‌هایی كه ربطی به مطالعات در زمینه ایران ندارد آماده می كنند.
قبل از پرداختن به پیشنهادها و راه‌هایی كه شاید بتواند بعضی از این مسائل را حل كند باید توضیح مختصری درباره ساختمان و تشكیلات مربوط به ایران شناسی در ایالات متحده امریكا بدهم.
در اینجا تفكیك بین دو عبارت یعنی ایران شناسی و مطالعات مربوط به ایران از هم, لازم و مهم است. هسته مركزی ایران شناسی در امریكا عبارت است از:
۱) زبان فارسی
۲) ادبیات فارسی
۳) تمدن و فرهنگ ایرانی و....
۴) مطالعات اسلامی
این برنامه‌ها در تعدادی از دانشگاههای ایالات متحده امریكا تدریس می شود و مراكزی كه آنها را به دانشجویان ارائه می دهد معمولاً به نامهای زیر خوانده میشود:
دپارتمان زبانها و ادبیات خاور نزدیك,
دپارتمان زبانها و ادبیات خاورمیانه,
دپارتمان زبانها, ادبیات و تمدنهای خاور میانه و نزدیك.
در این مراكز علاوه بر زبان فارسی, زبان‌‌های عربی, تركی و عبری نیز تدریس می شود. در دانشگاههایی كه دپارتمان یا مركز مطالعات خاورمیانه وجود نداشته باشد زبان فارسی به ندرت تدریس می شود.
مطالعات مربوط به ایران شامل رشته‌های زیر است:
جغرافی و زمین شناسی
علوم كتابداری
باستان شناسی
هنر و معماری
جامعه شناسی
علوم سیاسی
مردم شناسی
زبان شناسی
اقتصاد
تاریخ
حقوق
فلسفه
و مذهباین رشته‌ها را استادان متخصص در دپارتمانهای مربوطه دانشگاهها تدریس می كنند و هماهنگ كردن دروسی كه مربوط به خاورمیانه و نزدیك است زیر نظر مراكز شرق شناسی دانشگاههاست. به این ترتیب هم دانشجویانی كه در ایران مشغول مطالعه هستند می توانند از رشته مطالعات مربوط به ایران استفاده كنند و هم دانشجویان علاقه‌مند به مطالعات مربوط به ایران فرصت خواهند داشت كه در برنامه‌های ایران شناسی شركت كنند. علاوه بر رشته‌های مذكور, دانشجویان و استادان رشته‌‌های حقوق, اقتصاد, كشاورزی, شهرسازی, تعلیم و تربیت, روزنامه نگاری و بهداشت عمومی كه علاقه حرفه‌ای آنها را متوجه ایران و دیگر كشورهای خاورمیانه و نزدیك كرده است,‌در فعالیتهای این مراكز شركت می كنند.
مراكز مطالعات خاورمیانه و نزدیك این مراكز اداری و آموزشی هستند. مسئولیت آنها در توسعه دادن و هماهنگ كردن امور تحقیقاتی, برنامه‌های آموزشی و معرفی و ارائه آنها به دانشجویان و محققین در داخل و در خارج از محیط دانشگاههاست.
مراكز مطالعات خاورمیانه در ایالات متحده امریكا به دو كنسرسیوم شرقی و غربی تقسیم شده, بدین وسیله با هم ارتباط دارند. یكی از این كنسرسیومها دانشگاههای شرق و دیگری دانشگاههای غرب را زیر پوشش دارد این كنسرسیومها عبارت است از:
كنسرسیوم شرقی
دانشگاه هاروارد
دانشگاه نیویورك
دانشگاه پرینستون
دانشگاه ایالت میشیگان
دانشگاه ایالت پنسیلوانیا
دانشگاه جورج تاون
دانشگاه بوستون
كنسرسیوم غربی
دانشگاه پورتلند در ایالت اورگان
دانشگاه كالیفرنیا در بركلی
دانشگاه كالیفرنیا در لس آنجلس
دانشگاه ایالت شیكاگو
دانشگاه ایالت تگزاس در شهر آستین
دانشگاه ایالت یوتا در شهر سالت لیك سیتی
دانشگاه ایالت واشنگتن در شهر سیاتل
دانشگاه ایالت آریزونافعالیت دانشگاههای عضو این كنسرسیوم تا كنون در تشكیل كلاسهای تابستانی بوده است. این كلاسها در طی سالهای گذشته با حفظ نوبت هر سال در محلی تشكیل شده و مسئولیت تدریس جامع و فشرده زبانهای خاورمیانه و نزدیك را به عهده داشته است. نتیجه این كلاسها تشریك مساعی بیشتر استادان, استفاده دانشجویان از منابع آموزشی و ازدیاد روزافزون دانشجویان بوده است. اما به طور كلی و همان طور كه گفتیم وضع تحقیقات و مطالعات مربوط به ایران و زبان فارسی در ۱۵ سال گذشته سیر نزولی داشته است. راههایی كه می تواند جلوی این سیر نزولی را بگیرد و تضمین كننده پیشرفت و توسعه ایران شناسی در ایالات متحده امریكا باشد عبارت است از:
۱) اهدای كرسیهای استادی به تعدادی از دانشگاههای منتخب كشور:
این كرسیها در دانشگاهها نه تنها كیفیت, توسعه و ادامه ایران شناسی را تضمین می كند بلكه می تواند:
الف) به كلیه دروس و برنامه‌های مطالعات مربوط به ایران قدیم و معاصر مركزیت دهد و حجم و كیفیت آنهارا بالا ببرد؛
ب) مقام و ارزش ایران شناسی را هم در دانشگاهها و هم بین مردم امریكا زیادتر كند و
ج) به دانشگاهها در نقشی كه برای به وجود آوردن محیط تفاهم بین ایالات متحده امریكا و كشور ایران به عهده دارند, با افزایش روابط بین این دو كشور از طریق همایش و انتشار مطالب تحقیقی و غیره كمك كند. از آنجا كه دانشگاههای ملی بیش از دانشگاههای دولتی آزادی عمل دارند, بهتر است كه این كرسیها به دانشگاههای گروه اول اهدا شود.
۲) دادن بورسهایی به محققان و دانشجویان: لازم است به این نكته اشاره كنم كه تقریباً تمام كسانی كه عربی, تركی و عبری می خوانند و این زبانها را تدریس میكنند از امكانات بورسی فراوانی بر خوردارهستند كه با استفاده از آنها می‌‌توانند به كشورهای مربوط سفر كنند و به تحقیق و تحصیل بپردازند.
۳) بالا بردن سطح معلومات امریكاییها درباره ایران با پشتیبانی از اجرای
برنامه های رادیویی, تلویزیونی, سخنرانی و تشكیل نمایشگاه
۴) تشكیل كلاسهای تابستانی در ایران برای دانشجویان امریكا: این كلاسها ضمن كمك به دانشجویان امریكایی در فرا گرفتن زبان فارسی, آنها را با رسوم و عقاید ایرانیها آشنا می كند.
۵) اجرای برنامه‌های دید و بازدید محققین و دانشجویان: تشكیل و اجرای این برنامه‌‌ها اجازه می دهد كه استادان ایرانی در ادبیات, زبان, تاریخ, فلسفه و غیره, چند ماهی را در دانشگاههای ایالات متحده امریكا گذرانده, فرصتی برای تدریس و تحقیق و تبادل نظر با همكاران امریكایی خود به دست آورند. در نتیجه این دیدارها, برنامه دیدار متقابل بوجود آمده و فرصتی به محققین امریكایی متخصص در مطالعات مربوط به ایران خواهد داد كه برای مدتی در داشگاههای ایران به تدریس بپردازندو به تحقیقات علمی خود ادامه دهند.
۶) اصلاح و توسعه وسایل كمك آموزشی: برنامه رد و بدل كردن مطالب درسی مانند نوارهای زبان, اسلاید, فیلم و مهمتر از همه نرم افزارهای رایانه‌ای و دیگر وسایل سمعی و بصری بین دو كشور ایالات متحده امریكا و ایران می تواند كمك بزرگی به بهبود وضع تدریس استادان دو كشور بكند. برای این كار می توان وجوه معینی برای خرید و ایجاد وسایل فنی و جدید آموزشی در نظر گرفت.
پیتر چلكوفسكی
برگرفته از: آموزش زبان فارسی, مشكلات و راهكارها/شورای گسترش زبان فارسی در امریكای شمالی

منبع : شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی