وسط غذا خوردن آب نخورید

احساس سوزش در قسمت تحتانی قفسه سینه همراه با ترش کردن و احساس یک طعم تلخ در دهان و گلو را سوزش سردل می‌گویند. به این وضعیت، بازگشت اسید معده به مری یا ریفلاکس معده نیز گفته می‌شود. سوزش سردل گاهی پس از خوردن غذای سنگین یا در هنگام خواب برای چند دقیقه یا چند ساعت ایجاد می‌شود. برای آشنایی بیشتر با این مشکل گفتگو کرده‌ایم با دکتر سیدمحمود اسحاق‌حسینی، فوق‌تخصص بیماری‌های دستگاه گوارش و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران...
▪ آقای دکتر، چرا دچار ریفلاکس می‌شویم؟
ـ ریفلاکس یکی از شایع‌ترین بیماری‌های دستگاه گوارش است. از نظر آماری ۹۰ درصد افراد جامعه حداقل یک بار ترش کردن و سوزش سردل را در طول عمر خود تجربه می‌کنند و تقریبا ۷ درصد به‌طور روزانه و ۱۴ درصد هفتگی این احساس را خواهند داشت. مری لوله‌ای به اندازه ۲۵ سانتی‌متر است که در ابتدا و انتهای آن، دریچه‌ یا اسفنگتر داریم. اسفنگترها به خصوص اسفنگتر تحتانی مری، عضله‌ای است که باید به موقع باز و بسته شود و وقتی بسته است حرکات دودی مری انجام می‌شود تا غذا به انتهای مری برسد و سپس دریچه باز شده و غذا وارد معده می‌شود و پس از ورود غذا به مری، مجددا دریچه بسته می‌شود. در حالت عادی و طبیعی همه افراد مکانیزم آنتی‌ریفلاکس دارند. وجود اسفنگتر تحتانی، ستون‌هایی که بین قفسه‌ سینه و شکم وجود دارد یا ستون‌های دیافراگمی به منزله آنتی‌ریفلاکس هستند و کمک می‌کنند که فرد سالم دچار ریفلاکس نشود. اما هرگاه به هر دلیلی عضلات دیافراگمی یا اسفنگتر تحتانی دچار عدم کفایت شود یا محتویات داخل معده خیلی زیاد باشد و یا تغییراتی در انتهای مری ایجاد شود همه و همه دست به دست هم داده و فرد را مبتلا به ریفلاکس می‌کنند. به هر حال این بیماری بسیار شایع است و در دو دهه اخیر بسیار بیشتر شده است.
▪ علت این افزایش چیست؟
ـ آنچه برای ما مسلم شده است تغییر سبک زندگی است و تغذیه‌ای که در جوامع امروزی حاکم شده است. ورزش نکردن هم یکی دیگر از عوامل افزایش این بیماری است. به هر حال عضلات دستگاه گوارش باید نقش‌شان را به خوبی انجام بدهند و ورزش کردن به عملکرد این عضلات بسیار کمک می‌کند.
▪ عوامل موثر در ایجاد این مشکل چیست؟
ـ اول چاقی است. توصیه ما به افراد چاق این است که خود را با ورزش لاغر کنند زیرا ورزش منظم در رفع این مشکل بسیار موثر است. ضمن اینکه افراد چاق چون خیلی می‌خورند، همیشه معده انباشته‌ای دارند و هر چه مواد غذایی بیشتر در داخل معده باقی بماند یا دیرتر تخلیه شود، ریفلاکس را تشدید می‌کند. عامل دیگر نوع غذا است. باید بدانید که PH معده حدودا ۳ یا اسیدی است و این PH هیچ تاثیر سویی روی دیواره معده ندارد چون سلول‌های پوشاننده دیواره معده به قدری محکم هستند که اسید رویشان تاثیری ندارد اما همین اسید اگر به مری نفوذ کند و از دریچه انتهایی مری که دچار عدم کفایت شده بالاتر برود یا از دریچه انتهایی معده خارج شده و وارد دوازدهه شود، مخاط آن ناحیه را که در برابر اسید مقاومتی ندارند، دچار مشکل می‌کند. البته همیشه این مواد اسیدی نیست و گاهی ممکن است حالت قلیایی پیدا کند مانند صفرا. جالب است بدانید که مواد آلکاننی و قلیایی هم می‌توانند اثرات سویی را روی جدار مری بگذارند و اکثرا محتویاتی که به داخل مری برمی‌گردند، مواد مخلوط هستند. کاری که باید بیمار انجام دهد این است که این اسید را کمتر کند. به عنوان مثال باید مصرف غذاهایی که خاصیت اسیدی دارند مانند ترشی، ادویه و نیز مصرف بیش از حد مواد پروتئینی و کلسیمی و نوشابه‌های گازدار حذف شود.
عامل دیگر اینکه همه افراد به خصوص بیماران مبتلا به ریفلاکس بلافاصله بعد از غذا خوردن دراز نکشند و حدود یک تا یک‌ونیم ساعت بین غذا خوردن و خوابشان زمان بگذارند اما اگر خواب بر آنها مستولی شد و خواستند بلافاصله بعد از غذا خوردن بخوابند، بهتر است زاویه تنه‌شان با افق چیزی حدود ۳۰ درجه باشد یعنی تنه‌شان و نه فقط زیر سرشان، ۱۰ تا ۱۲ سانتی‌متر بالاتر باشد.
▪ علاوه بر این حرف‌ها، به ریفلاکسی‌ها چه توصیه‌هایی دارید؟
ـ مصرف چربی را تا حد امکان کاهش بدهند زیرا چربی‌ها بیشترین میزان توقف را در معده دارند.
همراه با غذا آب نخورند به دلیل اینکه آب توقفی در معده ندارد و سبب می‌شود مواد غذایی هضم نشده را هم از معده تخلیه کند و در نتیجه جذبی هم صورت نمی‌گیرد. بهتر است آب را یا قبل از غذا و یا مدتی بعد از غذا بنوشند.
مصرف نکردن سیگار، الکل، فست‌فودها، انواع سس‌ها و ادویه از عوامل مهم پیشگیری از ریفلاکس است.
▪ ریفلاکس به جز سوزش سردل و ترش‌کردن چه علایم دیگری دارد؟
ـ بیماری ریفلاکس معده فقط منحصر به دستگاه گوارش نیست بنابراین می‌تواند به صورت درد قفسه سینه یا درد در دیگر قسمت‌هایی که مجاور مری هستند ظاهر شود. بیمار می‌تواند علایمی چون طپش قلب، تنگی نفس شبانه‌، سرفه‌های خشک و علایمی شبیه آسم داشته باشد. این مشکل می‌تواند عوارض زیادی داشته باشد مثلا می‌تواند خود را به صورت سینوزیت، سردرد، گوش‌درد و عوارض خارج از دستگاه گوارش نشان دهد.
▪ درمان ریفلاکس معمولا به چه صورت انجام می‌شود؟
ـ قسمت اعظم درمان ریفلاکس تغییر در روش زندگی و نوع تغذیه است. در صورتی که تغییر سبک زندگی و نوع تغذیه جواب نداد به سراغ درمان‌های دارویی می‌رویم. یکی از درمان‌ها، استفاده از داروهایی است که پمپ ترشح اسیدی را مهار می‌کنند مانند امپرازول، پنتوپرازول و...
که امروزه ثابت شده است استفاده طولانی مدت این داروها خطری ندارد ولی بهتر است که بیمار تحت نظر پزشک باشد تا در صورتی که دارو جواب نداد، دارو عوض شده و یا علل ثانویه مشکل بررسی شود.
▪ آقای دکتر، گاهی به بیماران لیست بلند بالایی از انواع مواد غذایی داده می‌شود تا از خوردن آنها پرهیز کنند نظر شما در این باره چیست؟
ـ امروزه ثابت شده است که رژیم غذایی به خصوص در زخم‌های معده و اثنی‌عشر جایگاهی ندارد. البته موادی که سبب تشدید اسیدیته معده می‌شود مانند مواد ترش، آبلیموی خالی، ترشی، سرکه و... بالطبع نباید مصرف شود. در مورد میوه‌ها خیلی سوال می‌شود. باید بدانید که مصرف میوه‌ خام حتی در زخم‌ حاد دستگاه گوارش هیچ مشکلی ندارد اما توصیه ما این است از میوه‌های خیلی ترش یا خیلی شیرین کمتر استفاده شود. چون حتی شیرینی زیاد هم ریفلاکس را بدتر می‌کند مانند انواع شیرینی‌های تر و خامه‌ای که ضمن داشتن شیرینی، چربی هم دارند. ضمن اینکه خود بیماران به این امر پی می‌برند که چه میوه یا ماده غذایی آنها را اذیت می‌کند و نباید از آن استفاده کنند.
▪ در مورد چای چه طور؟
ـ چای نقش بسیار موثری در تشدید ریفلاکس دارد. توصیه ما این است که چای پررنگ ننوشند ضمن اینکه چای را بلافاصله بعد از غذا نخورند تا هضم و جذب غذا را دچار مشکل نکند.
▪ آقای دکتر، آیا این باور درست است که شام نخوردن، مشکل ریفلاکس را بدتر می‌کند؟
ـ ببینید، دستگاه گوارش، شبانه‌روز در حال فعالیت است. حتی زمانی که انسان خواب است دستگاه گوارش ترشحات و هضم و جذب غذایی را خواهد داشت. مسلما افرادی که شب‌ها چیزی نمی‌خورند و می‌خوابند به دلیل اسیدی که در معده وجود دارد و خنثی نشده نیمه شب از خواب بیدار می‌شوند که حتی ممکن است همراه با درد معده باشد. آنچه که ما توصیه می‌کنیم این است که چون این افراد معمولا کسانی هستند که رژیم لاغری می‌گیرند حتما این رژیم تحت‌نظر متخصص تغذیه باشد و خودسرانه رژیم نگیرند. توصیه ما این است که حتما تغذیه داشته باشند اما این میزان کم‌ و با کالری پایین باشد.
▪ اگر ریفلاکس درمان نشود مشکل خاصی پیش می‌آید؟
ـ بله، اگر ریفلاکس درمان نشود و این مشکل ادامه پیدا کند، چون مواد غذایی وارد مری می‌شود، به مرور زمان بافت معده نیز وارد مری می‌شود و هر کجا بافت نابه‌جا دیده شود می‌تواند در آینده مشکل‌ساز شده و در نهایت به سرطان مری منجر شود.
● ۱۲ توصیه دکتر حسینی به ریفلاکسی‌ها
۱) پس از غذا خوردن دراز نکشید.
۲) بعد از غذا خوردن در وضعیت زانو در بغل ننشینید..
۳) حداقل۳ ساعت قبل از خواب چیزی نخورید.
۴) سعی کنید همراه وعده‌های غذایی آب ننوشید.
۵) اگر اضافه وزن دارید، وزن‌تان را کاهش دهید.
۶) در طی روز، زیاد خم و راست نشوید.
۷) موقع خوابیدن به پهلوی راست و کمی خمیده بخوابید.
۸) از خوردن نعنا، قهوه، شکلات حتی‌الامکان پرهیز کنید.
۹) مصرف میوه‌های ترش و اسیدی مانند انواع آلو، گوجه، غذاهای تند و ادویه‌دار و نوشابه‌های گازدار را کاهش دهید.
۱۰) تعداد وعده‌های غذایی را زیاد و حجم آن را کم کنید تا معده شما زیاد پر نشود.
۱۱) موقع خوابیدن نیم تنه خود را ۱۰ تا ۱۲ سانتی‌متر بالاتر از بقیه بدن قرار دهید.
۱۲) لباس‌های تنگ نپوشید و کمربندتان را محکم نبندید.

مریم منصوری

منبع : روزنامه سلامت