جامعه اطلاعات ملی یا جهانی؟

یکی از بزرگترین مسایلی که همیشه در مبحث جامعه اطلاعات ذهن کارشناسان را به خود مشغول می‌کند فاصله عجیب و تفاوت ساختاری جامعه اطلاعات تصویر شده در کشور با استانداردهای بین‌المللی است. همیشه احساس می‌کنم مهندسی اجتماعی اطلاعات در مرزهای ایران، خواسته و ناخواسته با رویکرد درونگرایی پیش می‌رود؛ همچون سیستم بسته‌ای که تراوایی لازم را برای ورود و خروج اطلاعات ندارد.
این معضل به جز موارد استثنایی و مقطعی در تمامی بخش‌های علمی و آموزشی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی کشور وجود دارد؛ سیستمی که مخاطبانش را با اطلاعات محدود و در بسیاری مواقع کهنه مواجه می‌سازد.
از این رو، با تمامی تلاش‌های موجود و به دلیل کمبود یا کندی ارتباطات بخش‌های مختلف کشور با جامعه جهانی، جامعه اطلاعات ما فقط در لایه‌هایی خاص از مردم و آن هم در ابعاد ملی شکل می‌گیرد، در حالی که شفافیت اطلاعات و اطلاع رسانی گسترده و بهره گیری عمومی از فناوری اطلاعات می‌تواند باعث رفع بسیاری از معضلات کشور باشد.
عقب ماندگی کشور در تولید علم و فناوری از یک سو و خروج سریع نخبگان کشور از سوی دیگر باعث تخلیه کشور از منابع سازنده یا توسعه دهنده فناوری و علم شده است و به همین خاطر مدام درجا می‌زنیم.
ما به دلیل فاصله نامناسبی که از جامعه اطلاعات جهانی داریم هیچ گاه به درک درستی از فناوری و علم نمی‌رسیم. به همین خاطر است که علم و فناوری برای ما جنبه ابزاری و مصرفی پیدا می‌کند و از دانشگاه فقط مدرک گرفتنش را می‌دانیم، از اینترنت فقط گپ زدن را و از تلفن همراه، ارسال پیام کوتاه را.
جامعه اطلاعات محدود ملی به ما اجازه نمی‌دهد که پیش از پذیرش فناوری، فرهنگ آن را بیاموزیم و از این طریق بتوانیم علم و فناوری را به ابزار تولید تبدیل کنیم. ابزاری که ورود و استفاده آن در کشور همراه با ارزش افزوده باشد و نه ضرر و زیان.
در حالی که زبان علم در دنیا، انگلیسی است درصد بسیاری از مردم کشور فاقد توانایی لازم در برقراری ساده‌ترین ارتباطات با این زبان هستند. مدارس و دانشگاه‌های ما در اکثر رشته‌ها فقط بر اصول تئوریک علم تاکید دارند، آن هم نه علم روز. ادارات و سازمان‌های دولتی و گاهی خصوصی بدترین شیوه‌های اطلاع رسانی و در نتیجه خدمات رسانی را ارایه می‌کنند زیرا تا زمانی که مردم از حق خود اطلاع نیابند نمی‌توانند در مورد کیفیت خدمات مورد انتظار خود ادعایی کنند.
قرار گرفتن در چنین جامعه‌ای، مانع از تولید و تولد و حرکت در چرخه اطلاعات می‌شود و به دلیل فاصله گرفتن از استانداردهای بین‌المللی و جامعه اطلاعات جهانی، به مرور از طرف سیستم جهانی تولید اطلاعات پس زده می‌شود و کشور را به وارد کننده صرف اطلاعات تبدیل می‌کند.
برای رسیدن به چارچوب‌ها و استانداردهای بین المللی باید از روش‌ها و سیستم‌های کهنه چشم پوشید و افکار نو را جایگزین آن کرد؛ باید در توسعه علم و فناوری آینده نگرانه اقدام کرد و الگوهای موفق جهانی را شناخت.
جامعه اطلاعات جهانی شعار به اشتراک گذاری علم و دانش را برای خلق موقعیت‌های ارتباطی و اقتصادی سر داده است، به گونه‌ای که هر کس در هر گوشه دهکده جهانی بتواند با دیگران ارتباط برقرار کند و مثلا تاجر، بازار خود را به وسعت جهان ببیند و بتواند علاوه بر برقراری ارتباط تجاری با مردم کشور‌های مختلف و به اشتراک گذاشتن منابع علمی و اقتصادی خود از مواهب مادی و معنوی چنین ارتباطی بهره‌مند شود.
بهترین راه برای شکستن مرز‌های محدود جامعه اطلاعات ملی که فاقد استانداردهای لازم است تکیه و تاکید بر توسعه ارتباطات بین المللی به منظور یافتن و تجربه کردن راه‌های گفتمان با جامعه جهانی، در تمامی ابعاد و لایه‌های جامعه و شناخت استانداردهای این جامعه برای تعمیر و اصلاح ساختار اطلاعاتی جامعه ایران است.
جامعه اطلاعات ایران به مدیران آینده نگر و آگاهی نیاز دارد تا بینش اطلاعات محوری را در جامعه تزریق کنند و از این طریق مردم را به واقعیت‌های جهانی آشنا سازند و کشور را از قرار گرفتن در بن‌بست ارتباطی با دنیای بیرون خارج سازند؛ مساله‌ای که در چند سال گذشته با ورود ماهواره و اینترنت سرعت بیشتری گرفته است اما هنوز از توسعه مطلوب فاصله زیادی دارد.
در این جا دو مساله و چالش قابل توجه در حوزه ضعف تخصصی و شناختی ابزار توسعه جامعه اطلاعات ایران به چشم می‌خورد. اولی از بعد مدیریتی است که در اختیار دولت‌ها بوده است و ویژگی آن مقابله با ورود فناوری و علم، به خصوص در حوزه ارتباطات است که نمونه آن در مواردی همچون ویدیو، ماهواره و اینترنت دیده شده است و دومی از بعد اجتماعی است که به علت عدم توسعه مناسب فرهنگی، هر گونه فناوری در بدو ورودش به کشور به صورت صحیح یا کامل مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. مثلا در آمار‌ها می‌آید که پنج میلیون ایرانی کاربر اینترنت هستند اما هیچ‌گاه اعلام نمی‌شود که چه خروجی مثبتی از این اتصال و ارتباط حاصل شده است.
بزرگ‌ترین مشکل در عدم توسعه مناسب جامعه اطلاعات در ایران، معضل مدیریتی است. بهترین راه‌کار برای رفع چنین معضلی در درجه اول، ایجاد بینش و دیدگاه مناسب در ساختار مدیریتی کشور به تغییر در نگاه به فناوری است. متاسفانه مدیریت کشور پیش از بررسی دقیق هر فناوری یا علمی در ابتدا با آن برخورد حذفی می‌کند و پس از مدتی خود به یکی از بزرگ‌ترین کاربران آن مبدل می‌شود.
به نظر می‌رسد رفع این عیب در ساختار مدیریتی کشور و توسعه مناسب فرهنگی و علمی می‌تواند تاثیر بسیار مناسبی بر مردم بگذارد و آنها را به سمت استفاده مناسب از علم و فناوری هدایت کند.
در عصر حاضر تنها نسخه‌ای که می‌توان برای توسعه جامعه اطلاعاتی پیچید، بهره‌گیری از استانداردهای جامعه اطلاعات جهانی است. ما ناچاریم سریع‌تر قواعد بازی در این جامعه با چنین وسعتی را فرا بگیریم و حق و سهم و نقش خود را در جامعه اطلاعات جهانی حفظ کنیم.

نویسنده : فرنود حسنی

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات