پیامی در فراخنای زمان

«فقط چند صد سال قبل، آدمیان چنین می‌اندیشیدند كه زمین تخت است و خورشید به گرد آن می‌چرخد.امروزه بدان عقیده می‌خندیم، اما نمی‌دانیم مردمان چه دورانی بر ما خواهند خندید اگر بدانند كه فكر می‌كردیم در جهان تنها هستیم...!» مردمانی در پانصد قرن دیگر یعنی پنجاه هزار سال بعد، این پیام را خواهند دید و از خواندن آن شاید تبسمی بر لب‌هایشان بنشیند و یا شاید شگفت‌زده شوند. خیال‌انگیز، ناامید‌كننده، جالب، اغراق‌آمیز، بیهوده، شگفت‌آور و یا هر عنوانی كه بر طرح هنرمند و دانشمند فرانسوی یعنی آقای ژان – مارك فیلیپ گذاشته شود، این طرح از سوی یونسكو به عنوان طرح قرن بیست‌ویكم برگزیده شده و تا سال آینده به انجام خواهد رسید.KEO عنوان طرح این هنرمند و دانشمند فرانسوی است كه نام یك ماهواره فضایی بالدار است.
این ماهواره می‌خواهد پیام‌های مردمان سراسر جهان را جمع‌آوری كند، روی DVD ضبط نماید و آن را با خود به فضا ببرد و پنجاه هزار سال بعد به زمین بازگردد تا نوادگان صدها نسل بعدی آن‌ها را بخوانند و نسبت به ما قضاوت كنند. هر كس با هر ملیت و هر زبان و هر فرهنگ و هر مذهبی، می‌تواند پیامش را از یك حرف تا ۶ هزار حرف بنویسد و در دل این ماهواره‌ای جای دهد. اینترنت این امكان را فراهم كرده است كه همه بتوانند به سادگی، ارزانی و اگر بخواهند به طور غیرمشخص، پیام دلخواهشان را با زبان دلخواه‌شان بنویسند و ارسال كنند تا پس از جمع‌آوری، در سال ۲۰۰۴ روی یك DVD ضبط گردد و در سال ۲۰۰۶ راهی فضا گردد. شكل ظاهری ماهواره نیز به صورت پرنده‌ای طراحی شده كه نماد آزادی و رهایی است. اما چرا KEO باید پنجاه هزار سال دیگر به زمین برگردد؟
این عدد، قرینه‌ای است بر مدت زمان رشد و نمو نوع بشر. چیزی حدود پنجاه هزار سال قبل بوده است كه نخستین آثار هنری انسان یافته شده و احتمالاً استفاده از زبان به عنوان یك شیوه ارتباطی نیز به همان دوران برمی‌گردد. ضمن آن‌كه این عدد تنها یك درصد از زمان پیدایش نخستین انسان روی كره زمین بوده است. انسان‌ها در حدود ۵ میلیون سال قبل روی زمین پدیدار شدند. من به دلیل علاقه‌ای كه همواره با مباحثی این چنینی و مشترك با فناوری اطلاعات و ستاره‌شناسی داشته‌ام علاقمند شدم كه این موضوع را پی بگیرم (قبلاً مقاله مشابهی را در شماره ۳۲ ماهنامه شبكه با عنوان «همه با هم در جستجوی E.T.» در مورد یافتن موجودات فرازمینی داشته‌ام). به همین علت با آقای ژان – مارك فیلیپ مكاتبه‌ای را آغاز كردم. ایشان نیز وقتی از چند و چون تهیه مطلب و موقعیت ماهنامه مطلع شدند، دعوت به مصاحبه اختصاصی را با كمال میل‌پذیرا شدند كه حاصل آن را در پی می‌خوانید. اگر چنانچه بیشتر به این موضوع علاقمند شدید به آدرس www.keo.org كه سایت رسمی این پروژه است سری بزنید كه هم حاوی اطلاعات مفصل‌تری است و هم محل دریافت پیام‌ها جهت ضبط در KEO می‌باشد. در ضمن سایت شخصی آقای فیلیپ هم روی نشانی www.jmphilippe.net قرار دارد. نكته آخر هم آن كه متن اصلی مصاحبه مفصل‌تر بود كه با توجه به طیف خوانندگان آن را مقداری كوتاه كرده‌ام.
Jean-Mark Philippe، دانشمند و هنرمند فرانسوی، عضو آكادمی علوم، هنر و فرهنگ اروپا می‌باشد. زمینه تحقیقی وی ژئوفیزیك است و در خلال سال‌های دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی در مركز ژرژ پمپیدو و موزه هنرهای مدرن پاریس آثاری را از خود به نمایش گذاشته است. علاقمندی وی به هنر نقاشی از یك سو و تحقیق در زمینه ژئوفیزیك، وی را به سمت فضا و علوم فضایی سوق داده است. وی تحت برنامه‌ای با عنوان «پیامی از آدمیان به كیهان» اقدام به جمع‌آوری پیام‌های مردم فرانسه نمود و آن‌ها را از طریق یك رادیو تلسكوپ واقع در ناشی، به اعماق فضا مخابره نمود. وی همین طرح را گسترش داد تا KEO از آن زاده شد. KEO پرنده‌ای است كه پیام ما را به آینده خواهد برد. این طرح را وی تلفیقی از هنر و علوم فضا می‌داند. ژان – مارك فیلیپ، آثار متعددی را در نشریات مختلف به طبع رسانده و ضمن تدریس در دانشگاه پاریس، به كار نقاشی نیز می‌پردازد و اختراعات چندی را نیز به ثبت رسانده است. فیلیپ در سال ۱۹۸۷ جایزه ISAT New horizon دانشگاه بركلی را برای ساخت Shap memory alloy كسب كرده است. همچنین در همان سال جایزه Trophy Faust را به لحاظ همین نوآوری به دست آ‌ورده است. وی در سال ۱۹۹۸ برنده جایزه ویژه Click DOR برای طراحی و ارایه KEO و سایت اینترنتی آن شده است و در سال ۱۹۹۹ جایزه PRIX ARSELECTRONICA استرالیا به لحاظ موفقیت چشم‌گیر در تلفیق هنر و اینترنت و در سال ۲۰۰۰ جایزه PRIX AIR ESPACE Megeve فرانسه را كسب نموده است.
• به عنوان اولین سؤال، فكر می‌كنم خوانندگان خیلی علاقمند باشند كه بدانند، چه ایده‌ای در پشت پروژه KEO نهفته است؟
ضمن عرض تشكر از شما و ماهنامه شبكه كه به این موضوع اظهار علاقه كرده‌اید. امیدوارم با درج این مطالب، ضمن آشنایی مردم كشورتان با این پروژه، در راه توسعه آن نیز گامی برداشته شود.
پروژه KEO از سوی یونسكو (سازمان فرهنگی ملل متحد) به عنوان «پروژه قرن بیست‌ویكم» معرفی شده است. ما در پروژه KEO قصد داریم در مقیاس جهانی و با همكاری همه مردم، طرحی را كه متعلق به همه مردم است به پیش ببریم كه ارزشی تاریخی و فرهنگی دارد. قصد داریم از این طریق برای همه این امكان را فراهم بیاوریم كه آزادانه با مردم آینده و با جهان آینده صحبت كنند. حدود سال ۲۰۰۶ یا كمی زودتر، بال‌های KEO باز خواهد شد و سفری طولانی را به گرد سیاره ما آغاز خواهد كرد و سالم و سلامت پس از ۵۰ هزار سال، پیام‌هایی را كه در دل خود ضبط كرده به زمین باز خواهد گرداند. KEO می‌خواهد كه همه، چه فقیر و چه غنی، كوچك و بزرگ، جوان یا پیر و متعلق به هر فرهنگی، نظرات و پیام‌هایشان را بنویسند تا بتوان تصویری از نحوه تفكر و نگرش انسان امروزی را برای آیندگان به یادگار گذاشت. شاید از این طریق بتوان به سؤالاتی از قبیل «من كه هستم، از كجا آمده‌ام و آینده‌ام چگونه خواهد بود» پاسخ دهیم.هر كس روی این سیاره، به نحو متفاوتی می‌اندیشد و فرهنگ خاص خود را دارد. گردآوری این‌ها در كنار هم می‌تواند تصویری از نحوه تفكر و فرهنگ حاضر جهان را بسازد. جمع‌آوری این پیام‌ها، فواید دیگری ار نیز در پی دارد. نخست آن كه شاید فقط بتوان از طریق اینترنت به چنین فراخوانی دست زد و همه را برای ارسال پیام‌هایشان دعوت كرد. ما این كار را در بنیاد KEO از طریق سایت اینترنتی www.keo.org انجام می‌دهیم. KEO پس از قرارگیری در مدار زمین، هدیه‌ای خواهد بود به نسل فردا، كه بداند نگاه ما به امروز چگونه بوده و می‌تواند تاریخ نوع بشر در قرن ۲۱ تلقی گردد. یك هدیه تاریخی.
• KEO به چه معنا است؟
نام KEO كه برای این ماهواره در نظر گرفته شده است. مفهوم خاصی ندارد. فقط طی یك مطالعه و بررسی زبان شناختی و آوانگاری مشخص شده است كه در زبان‌هایی كه امروزه در سطح جهان به آن‌ها تكلم می‌شود. سه آوای K و E و O بیش از بقیه بسامد دارد و تكرار می‌شود. نام KEO از این سه صدا تشكیل شده است و باز تأكید دیگری است بر مشاركت همه ساكنان زمین در انجام طرح.• فكر انجام چنین طرحی، نخستین بار كی به ذهنتان رسید؟
این فكر حدوداً مربوط به ۱۵ سال قبل است. من این موضوع را نخستین‌بار اینگونه تشریح كردم كه ما در زمینی زندگی می‌كنیم كه جزیی از كهكشان بسیار بزرگی است، مردمی روی آن زندگی می‌كنند كه هر یك اعتقاد و فرهنگی ویژه خود دارند. سطح دانش و میزان پیشرفت ما در تكنولوژی و فناوری به حدی رسیده است كه به آسانی به فضا سفر می‌كنیم. ظرفیت و تحمل ما در دوست داشتن و دشمنی ورزیدن، خاص این دوره ماست و مسایلی از این دست كه می‌توان درباره محیط زیست، فرهنگ عامه، فناوری‌های ارتباطی و سایرموضوعات انسانی و مرتبط با انسان گفت. پس چه بهتر كه بتوانیم همین مجموعه را به نوعی ملموس و واقعی برای آیندگان بازگو كنیم. در واقع ایده اولیه من، پیاده‌سازی این موضوع بوده است.
• چه موانعی در راه توسعه این فكر داشتید؟
خوب، من فكر می‌كنم مهم‌ترین مشكل ما، یافتن شركت‌هایی بود كه به این پروژه علاقمند باشند و حاضر به سرمایه‌گذاری در آن باشند، پس ابتدا KEO را برای تعدادی از شركت‌ها از لحاظ فنی تشریح كردیم و بعد از آن دقیقا گفتیم كه به چه چیزی نیاز داریم. بعد از آن كه با تعدادی از شركای طرح در این موضوعات به توافق رسیدیم نوبت یافتن شركتی بود ك عمل انجام پرتاپ ماهواره‌ را انجام دهد كه خوشبختانه آن را نیز پیدا كردیم.
• سوال مهم دیگر آن است كه چگونه مطمئن هستیم كه پیام‌های ما در پانصد قرن دیگر قابل خواندن هستند؟
خوب شاید فناوری لیزر كه امروزه در اختیار ماست و از آن برای نوشتن و خواندن روی رسانه‌هایی همچون DVD استفاده می‌كنیم، در آن زمان به كلی منسوخ شده باشد. اما با توجه به فرمت DVD كه حالتی تكرار شونده از علائم دارد. به نظر می‌رسد كه آیندگان بتوانند آن را به سادگی كشف رمز كنند. همان‌گونه كه باستان شناسان قرن بیستم توانستند نقوش سنگ معروف « روزتا» را بخوانند و به اسرار تمدن‌های گذشته پی ببرند. كشف رمز روزتا نیز از طریق كنار هم قراردادن علائم تكرارشونده و مقداری هوش، حدس و گمان صورت گرفت.
• KDE چه زمانی به زمین باز خواهد گشت؟
حدود ۵۰ هزار سال دیگر، به نظرم خیلی خیال‌انگیز است كه پیام‌هایی امروز ضبط شوند و چندده ‌هزار سال دیگر دوباره خوانده شوند. این مسئله روی هر كدام از ما ممكن است تاثیرات متفاوتی بگذارد اما حداقل فكر می‌كنم در یك نقطه اشتراك داشته باشیم و آن كه این موضوع باعث می‌شود ك لحظه‌ای درنگ نموده و فكر كنیم. فكر در مورد این طرح، این كه چگونه خواهد شد، این كه چه بگوییم كه برای آدمیان در ۵۰هزار سال بعد هم ملموس یا قابل درك باشد و هزاران فكر دیگر كه ممكن است به ذهن هر كس به نوعی خطور كند.انسان‌های نخستین حدود ۵ میلیون سال قبل روی زمین می‌زیسته‌اند، اولین ابزارها را حدود ۵/۲ میلیون سال قبل ساختند، حدود ۵۰۰ هزار سال قبل آتش را كشف كردند و حدود ۵۰ هزار سال قبل نقاشی‌هایی را بر دیواره غارها ترسیم كردند كه نشان می‌داد، آدمیان می‌توانند به طور سمبلیك مفاهیمی را منتقل كنند. زمانی خواهند گفت كه ۵۰ هزار سال قبل ماهواره KEO در مدار زمین قرار گرفت.
• بد نیست مقداری هم درباره شكل ویژه KEO صحبت كنید
ظاهرا KEO تماما نشانه و نماد است. KEO ماهواره‌ای است كه هم محتویات ویژه‌ای دارد و هم شكل مخصوصی. بال‌های KEO ظاهر این ماهواره را شبیه پرنده‌ای كرده است كه به دور زمین گردش می‌كند.بعد از گذشت دو سال، بال‌های KEO از كار می‌افتند و از آن جدا می‌شوند و پس از آن همچون یك گوی به گرد زمین خواهد گردید. این گردش به طور خیلی بطئی و كند در مداری صورت می‌گیرد كه هر روز به میزان بسیار اندكی كوچك می‌شود تا ماهواره را به سطح زمین نزدیك نماید. پس از آن و گذشت ۵۰ هزار سال این مدار آن‌قدر كوچك خواهد شد كه ماهواره را به زمین بازگرداند. یك پوشش سخت تیتانیومی محفظه اصلی را حفاظت می‌كند كه پس از مراجعت ماهواره به زمین، شكافته می‌شود و پیام‌ها از درون آن بیرون می‌آیند.
• آیا فكر می‌كنیدكه KEO به سلامت به زمین باز خواهد گشت؟
البته ما امیدواریم كه همین‌گونه باشد. در سال‌های ۹۷-۱۹۹۶مطالعه‌ای روی این موضوع انجام گرفت و نشان داد كه با یك طراحی ویژه و استفاده از پوسته‌های محافظ متعدد (كه در شكل هم نشان داده شده) از جنس تیتانیوم و تنگستن خطرات احتمالی به حداقل خواهد رسید و KEO به سلامت به زمین باز خواهد گشت. البته اگر شما علاقمند باشید كه از جزئیات طراحی و ساخت این ماهواره مطلع شوید. اطلاعات كامل آن را روی سایت گذاشته‌ام. این جزئیات را در اكتبر ۱۹۹۷ در چهل‌و هشتمین كنگره جهانی فضانوردی ارایه نموده‌ام.
• امكان ارسال پیام به صورت غیر‌نوشتاری نیز وجود دارد؟
پاسخ این سوال منفی است. اگر می‌خواستیم چنین چیزی را مجاز بدانیم آن‌وقت به فضای
‌وقت به فضای بسیار بسیار زیادی نیاز داشتیم. حجم اطلاعات قابل حمل توسط KEO محدود است و نمی‌توانیم آن را به درج عكس، فیلم، صدا یا هر پیام غیر‌نوشتاری دیگری، اشغال كنیم. برای همین فقط امكان نوشتن پیام تا حداكثر ۴ صفحه A۴ كه همان حدود ۶۰۰۰ كراكتر می‌شود. را فراهم كردیم.
• آیا فكر می‌كنید فقط همین نوشته‌ها كافی هستند؟
البته در كنار این نوشته‌ها، دائره‌المعارف كامل علوم و معارف بشری كه به نام « الكساندریا» جمع‌آوری و تدوین شده است، را نیز همراه KEO خواهیم فرستاد تا تصویر روشن‌تری از وضعیت قرن بیست‌ویكم را به آیندگان نشان دهیم.
• برای آن‌هایی كه دسترسی به اینترنت ندارند، چه امكاناتی اندیشیده‌اید؟
به نظر می‌رسد ك ارسال یك پیام كوتاه از طریق اینترنت، برای اغلب مردم امكان‌پذیر باشد. حالا از طریق منزل یا محل كار یا كافه‌های اینترنتی، مدارس، دانشگاه‌ها و غیره. در هر صورت چنان‌چه این امكان برای عده‌ای از افراد وجود نداشت. می‌توانند پیام‌شان را به صورت مكتوب و از طریق پست به نشانی KEO.BP ۱۰۰-۷۵۲۶۲.paris Codex o۶-France ارسال نمایند.
• نحوه تامین انرژی KEO چگونه خواهد بود؟
KEO ماهواره‌ای از نوع غیر‌فعال یا اصطلاحا passive است. در نتیجه به سوخت یا انرژی نیاز ندارد و هنگامی كه در مدار قرار می‌گیرد. به آرامی به دور زمین گردش می‌كند و در تعامل با جاذبه زمین و خورشید و سایر اجرام جانبی آن و در اصطكاك با جو اطراف، اندك اندك مدار گردش آن كوچك‌تر می‌شود. این تغییر مدار طبق محاسبات تا آن‌جایی اتفاق خواهد افتاد كه دوره انتظار یعنی ۵۰ هزار سال به سر برسد و ماهواره در جو زمین داخل شود و روی زمین فرود آید. در ضمن طبیعی است كه هیچ منبع انرژی یا باتری نمی‌تواند برای ۵۰ هزار سال، به طور متوالی عمل كند.
• پس احتمالا امكان برقراری تماس نیز با KEO وجود ندارد.
دقیقا همین‌طور است یعنی پس از پرتاپ KEO،دیگر هیچ‌گونه تماسی با آن نخواهیم داشت. پس از قرار گرفتن در مدار ۱۸۰۰كیلومتری خود، فقط توسط تلسكوپ‌های نوروزی قابل دیدن است.
• نحوه عملكرد بال‌های KEO چگونه است؟
این بال‌ها بر اساس همان نوآوری كه نام آن را shape memory alloy یا آلیاژ حافظه‌دار گذاشته‌ام، عمل می‌كند. این بال‌ها از نوعی آلیاژ ساخته‌ شده‌اند كه می‌توانند نسبت به تغییر دما، تغییر شكل دهند و وقتی به دمای اولیه بازنگشتند، مجددا شكل قبلی را به خاطر بیاورند. در نتیجه هنگامی كه بال‌ها در سایه زمین قرار می‌گیرند، شكل خاصی دارند و هنگامی كه در مدار گردش، در معرض تابش خورشید هستند، به فرم‌ دیگری تبدیل می‌شوند و این روند به طور مداوم طی می‌شود. در نتیجه با استفاده از نیروی این بال‌ها، بخشی از انرژی گردشی در مدار تامین می‌گردد بدون آن كه نیاز به سوخت یا هر منبع انرژی دیگری داشته باشیم.
• صحبت دیگری برای خوانندگان ندارید؟
KEO به نظر من طرح مهم و بزرگی است. نه به لحاظ آن كه خودم آن را طراحی كرده‌ام بلكه به آن جهت می‌گویم كه این طرح ضمن داشتن حمایت سازمان‌های فرهنگی جهانی نظیر یونسكو، باعث می‌شود كه برای اولین بار، همه ابنا بشر در بیش از ۲۰۰ كشور و با ۶۴ زبان مختلف و صد‌ها فرهنگ گوناگون و در كمال آزادی بتوانند گفته و نظرات‌شان را برای آیندگان ارسال كنند.
من باز هم از شما تشكر می‌كنم كه به این پروژه علاقه نشاند دادید و امیدوارم از این طریق شهروندان كشور شما نیز با KEO آشنا شوند و پیام‌های‌شان را متناسب با عقاید و فرهنگ‌شان ارسال نمایند. در ضمن خوشحال خواهم شد شماره‌ای از ماهنامه كه این گفت‌و‌گو در آن چاپ خواهد شد برای من ارسال نمایید.

علیرضا صالحی

منبع : ماهنامه شبکه