ایران، پیشنهاد روسیه و سناریوی اوکراین

چندی پیش شاهد بحران گاز بین روسیه و اوکراین بودیم و با تشدید بحران و عدم توافق بر سر قیمت، روسیه صادرات گاز خود به اوکراین را قطع کرد. روسیه با این اقدام خود علاوه بر اوکراین، دیگر کشورهای اروپایی را نیز با بحران روبه رو کرد و برخی از این کشورها شاهد افت فشار گاز بودند.
این اقدام روسیه موجب نگرانی شدید کشورهای اروپایی شد و اتحادیه اروپایی در همین زمینه نشستی اضطراری برگزار کرد. اروپا یک چهارم از گاز طبیعی مورد نیاز خود را از روسیه وارد می کند و ۹۰ درصد این مقدار از طریق خط لوله های عبوری از اوکراین در اختیار کشورهای اروپایی قرار می گیرد.
کارشناسان معتقدند این اقدام روسیه در آستانه ریاست بر گروه G۸ بیشتر یک اقدام سیاسی در جهت باز تعریف نقش خود در صحنه بین الملل و مطرح کردن خود به عنوان یکی از قدرت های جهان چند قطبی می باشد و سعی دارد با استفاده از اهرم انرژی و وابستگی شدید اروپا به گاز روسیه، حضور پررنگ تری در معادلات منطقه ای و جهانی داشته باشد.
استفاده روسیه از گاز به عنوان اهرم سیاسی، مسوولان کشورهای اروپایی را بر آن داشته تا درباره وابستگی اروپا به انرژی وارداتی از روسیه پرسش هایی را مطرح سازند و در حقیقت اعتماد مشتریان اروپایی به این کشور از بین رفته است.
الکسی مالاچنکو از پژوهشگران مرکز مطالعاتی کارنگی نیز در همین زمینه اعلام کرد بهتر است اروپا در جهت کاهش میزان وابستگی به روسیه، منابع تامین گاز خود را متنوع کند و اروپا طی ۱۵ تا ۲۰ سال آینده برای تامین نیازهای خود به دیگر منابع همچون ایران روی خواهد آورد.
اقدامات اخیر روسیه علاوه بر اروپا، برای ایران نیز پیام های مهمی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. اخیرا روسیه در مورد پرونده هسته ای ایران، پیشنهادی را مطرح کرده است که غنی سازی اورانیوم در خاک روسیه انجام گیرد.
این مساله واکنش های مختلفی را در سطح کشور و جهان داشته است. اکثر کارشناسان داخلی با این طرح مخالفت کرده و حتی اعلام کردند از سوی روسیه طرح مدونی دریافت نشده و این موضوع فقط در حد یک پیشنهاد یک صفحه ای است که نمی تواند قابل قبول باشد.
در مقابل برخی از کارشناسان خارجی و برخی افراد در داخل کشور معتقدند پذیرش پیشنهاد روسیه از سوی ایران، نشانه شفافیت فعالیت های هسته ای ایران می باشد و صلح آمیز بودن آن ها را تایید می کند و این که این امر برای برون رفت از بن بست در پرونده هسته ای ضروری می باشد.
پیشنهاد (طرح) روسیه از چند جهت قابل بررسی است:
۱- این پیشنهاد علاوه بر این که منافع سرشاری را از نظر اقتصادی نصیب روس ها می کند، به نوعی امنیت ایران را نیز با چالش روبه رو می کند و عملا برای کاری که در داخل کشور امکان پذیر است، به روس ها وابسته می شویم و تضمینی هم نیست که مساله ای که در مورد گاز اوکراین افتاد برای ایران نیز نیفتد.
۲- بررسی عملکرد روس ها در پرونده هسته ای ایران نشان می دهد که روس ها همواره در جهت منافع خود تلاش کرده اند از هر دو طرف ایرانی و غربی امتیاز بگیرند و به همین دلیل هم به تعهدات خود هیچگاه به طور کامل عمل نکرده و با به تاخیر انداختن تعهدات خود امتیازات بیشتری را از طرفین مطالبه کرده اند.
۳- حتی در صورت توافق با تولید مشترک در خاک روسیه با همکاری دانشمندان ایرانی، روس ها به عنوان فقیرترین کشور گروه G۸ تکنولوژی روز را برای این کار در اختیار ندارند و معمولا تکنولوژی های روسی قدیمی، گران، غیر استاندارد و از نظر امنیتی قابل قیاس با نمونه های غربی آن نمی باشد.
۴- در حقیقت طرح روسیه در جهت تامین خواسته های کشورهای اروپایی و امریکایی تنظیم شده و با پیشنهاد انتقال غنی سازی به روسیه، در جهت محروم کردن ایران از انجام غنی سازی در داخل خاک خود می باشد و عملا به خواسته ایرانی ها بی توجهی شده است و دقیقا به همین دلیل است که با استقبال امریکا و اروپا روبه رو شده است.
۵- عملکرد روسیه در مورد نیروگاه بوشهر نشان می دهد که روس ها یا توانایی لازم را ندارند و یا اراده ای قوی تر از اراده روسیه در این امر مانع می شود که کار به موقع انجام شود و در حقیقت پیشنهاد اخیر روسیه هم برابر همان معاملاتی است که روسیه می خواهد با ایران و غرب داشته باشد. روس ها از یک طرف می خواهند بازار ایران را از دست ندهند و از سوی دیگر می خواهند به شکلی در غرب محبوبیت لازم را کسب کنند و خود را در این قضایا منجی نشان دهند.
در مقابل مطالب بالا برخی از کارشناسان داخلی اعتقاد دارند با توجه به این که بازی هسته ای ایران و اروپا در حالت پات قرار گرفته، پیشنهاد روسیه می تواند به خروج از وضعیت کنونی کمک کند. با این حال با توجه به ورود هیات روسی به ایران و شروع مذاکرات، چند نکته باید مورد توجه قرار گیرد.
پیشنهاد روسیه در رابطه با غنی سازی اورانیوم در داخل خاک کشور و تولید سوخت هسته ای نمی تواند راهکار مناسبی برای ایران باشد زیرا عملکرد روسیه در قبال تعهداتش مثبت نبوده است.
در واقع این پیشنهاد در جهت به انحراف کشاندن تصمیم ایران در دستیابی به تکنولوژی صلح آمیز هسته ای و در حقیقت همه تعهدات ایران است و آنچه که ما در مذاکرات باید دنبال کنیم، ایجاد و راه اندازی چرخه تولید سوخت در داخل است و باید همه تلاش خود را بکنیم که خودمان این کار را انجام دهیم و می توانیم در کنار آن با کشورهای دیگر مشارکت داشته باشیم.
پیش بینی می شود ماهیت مذاکرات فنی در خصوص طرح پیشنهادی روسیه به ایران و حواشی آن، مذاکراتی طولانی مدت و زمان بر را برای دو طرف رقم بزند و در نتیجه هم به روسیه و هم ایران اجازه انجام مذاکراتی طولانی مدت را خواهد داد.
طولانی شدن چنین مذاکراتی نیز با خواست تمام طرف های مذاکره تطابق دارد و هم به نفع ایران و هم به نفع روسیه خواهد بود، به دلیل این که نه ایران و نه روس ها خواهان راندن یکدیگر نیستند و با توجه به منافع متقابل، هر دو در پی تعاملی سازنده برای هر دو طرف می باشند.
البته این احتمال نیز وجود دارد که همکاری ایران و روسیه مقطعی و تاکتیکی باشد و چون نوع تصمیم گیری ما در این مورد بر مذاکرات ما با اروپا نیز بسیار موثر خواهد بود، تیم مذاکره کننده ایرانی باید این مسایل را به دقت بررسی کند.


نویسنده: سید عبدالمجید زواری دانشجوی روابط بین الملل - کارشناسی ارشد
منبع: روزنامه جوان - ۲۵/۱۰/۱۳۸۴

منبع : باشگاه اندیشه