فقط چند سانت بلندتر!

این یکی را دیگر کاری نمی‌توان کرد! مشکل یا بهتر بگویم معضل کوتاه‌قدی را ؛ آن هم در زمانی که سن رشد را پشت سر گذاشته باشی.
البته برخی در کمال خونسردی با کوتاه قدی خود کنار می‌آیند و می‌پذیرند که این یک ویژگی ظاهری غیرقابل تغییر در آنهاست که البته این نوع واکنش بسیار هم منطقی است؛ ولی بسیاری از افراد که همچنان در حسرت افزایش حتی چند سانتی‌متری قد خود هستند، پیوسته به دنبال یافتن راه‌ها و شیوه‌های موثر و جدید برای افزایش قدشان می‌گردند؛ بخصوص نگرانی‌های این دسته افراد زمانی افزایش پیدا می‌کند که در خبرها می‌خوانند متوسط قد ایرانیان طی یک دهه اخیر در حال کوتاه شدن است.
گرچه بسیاری از کارشناسان با این نظر موافق نیستند؛ اما این خبر حداقل ما را نیز تهییج کرد تا ببینیم در دنیایی که با سرعتی باورنکردنی در حال پیشرفت‌های علمی و فناوری است، آیا می‌شود با تصویر نه‌چندان خوشایند کوتاه‌قدی برای همیشه خداحافظی کرد؟
اندازه جثه نوزاد وابسته به محیط درون رحم است که خود تحت تاثیر اندازه جثه مادر، تغذیه، سلامت کلی وی و نیز عادت‌های اجتماعی (مانند وضعیت سیگار کشیدن) اوست. وزن متوسط نوزاد ۲۵/۳ کیلوگرم و قد متوسط او ۵۰ سانتی‌متر است. سرعت رشد پس از تولد بیشتر براساس زمینه ژنتیکی شیرخوار تعیین می‌شود.
برخی کودکان در نمودار قد، طی ۱۸ ماه اول زندگی خود حرکت صعودی دارند؛ زیرا والدین بلند قدی دارند، در حالی که برخی به علت والدین کوتاه‌قد خود، در نمودار قد حرکت نزولی پیدا می‌‌کنند. در ۱۸ تا ۲۴ ماهگی، قد بیشتر کودکان براساس معیار‌های تعیین شده ژنتیکی جابه‌جا می‌شود. پس از آن تا زمان شروع دوران بلوغ، افزایش رشد براساس همین معیار ادامه می‌یابد، البته این الگو در کودکانی که دارای کمبود هورمون رشد یا تاخیر رشد هستند و کودکانی که از الگوی تغذیه‌ای مناسب یا نامناسبی بهره می‌برند، تغییر می‌یابد. با این حال شاید برایتان جالب باشد بدانید سرعت رشد طبیعی در مراحل مختلف زندگی براساس الگوی تعریف شده در رحم ۱۰۰ ۶۰ سانتی‌متر، در سال اول ۲۷ ۲۲ سانتی‌متر، سال دوم ۱۴ ۱۰ سانتی‌متر، سال چهارم ۷ ۶ سانتی‌متر، انتهای دوران پیش از بلوغ ۵/۵ ۵ سانتی‌متر و اوج رشد در زمان بلوغ دختران ۱۲ ۸ سانتی‌متر و در پسران ۱۴ ۱۰ سانتی‌متر است.
● اپیدمی سوءتغذیه در ایران
همان طور که گفتیم برخی کارشناسان تغذیه هشدار داده‌اند پایین بودن سرانه مصرف لبنیات، انواع پروتئین‌ها و برخی غلات در ایران باعث شده شاهد تشدید بیماری سوءتغذیه و در پی آن کاهش قد ایرانی‌ها طی دهه اخیر باشیم.
گفته می‌شود سرانه مصرف شیر در ایران ۹۱ کیلوگرم در سال است، در حالی که در اروپا این سرانه ۳۰۰ کیلوگرم برآورد می‌‌شود. از سوی دیگر، طبق آخرین آمار در مورد سبد غذایی مصرفی ایرانیان، مصرف لبنیات به ازای هر نفر روزانه ۱۳۹ گرم است که فقط ۳۸ گرم از این میزان را شیر تشکیل می‌‌دهد. در شرایطی که مصرف مطلوب لبنیات هر فرد باید روزانه ۲۲۴ تا ۲۴۰ گرم باشد. همچنین براساس گزارش وضعیت عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، تنها حدود ۶۵ درصد از افراد جامعه روزانه یک بار یا بیشتر لبنیات مصرف می‌کنند؛ در حالی که ۲ درصد ایرانی‌ها در طول هفته هیچ‌گونه لبنیاتی مصرف نمی‌کنند. ۴/۳ درصد ایرانیان یک بار و ۶/۸ درصد ۲ بار در هفته از لبنیات استفاده می‌کنند و ۸/۶ درصد مردم ۴ بار، ۴/۱ درصد ۵ بار و ۳/۷ درصد ۶ بار در هفته از لبنیات تغذیه می‌‌کنند. پوکی استخوان، یکی از انواع بیماری‌هایی است که بر اثر کم مصرف کردن شیر و لبنیات بروز می‌کند. از سوی دیگر، میزان کم مصرف لبنیات به دندان‌ها آسیب شدید وارد می‌‌کند و تبعات و هزینه‌‌های ناشی از خدمات درمان سرپایی و بستری موارد آسیب‌دیده بسیار بیشتر از یارانه قابل تخصیص به شیر است. در حال حاضر ۴۳ درصد از بیماری‌ها را در کشور، بیماری‌های قلب و عروق،‌ دیابت، فشار خون، سرطان و پوکی استخوان تشکیل می‌دهند که تغذیه در بروز این بیماری‌ها نقش اساسی دارد و تاثیر آن حتی از بی‌تحرکی و مصرف دخانیات نیز بیشتر است. جالب آن که براساس آمارهای مستند، طی دهه گذشته ۸۰۰ هزار کودک زیر ۵ سال در کشورمان دچار کوتاه‌قدی ناشی از کمبود مواد مغذی بوده‌اند. بعلاوه کاهش سن ابتلا به پوکی استخوان در بین زنان ایرانی به زیر ۳۵ سال نیز خود هشداری جدی تلقی می‌شود.
به نظر می‌رسد بحث کوتاه‌قد شدن ایرانیان در واقع بهتر است تحت قالب هشداری برای بهبود تغذیه افراد و بخصوص کودکان و جوانان مطرح شود؛ زیرا پایین بودن متوسط رشد قدی کودکان در ایران تنها به نداشتن الگوی تغذیه‌ای مناسب بازمی‌گردد.
● چرا قدکوتاه هستم؟
کوتاه‌قدی در افراد تا حدی به عوامل ژنتیکی و صفات وراثتی بستگی دارد؛ اما عوامل دیگری نیز در بروز آن دخالت دارند که شامل ابتلا به بیماری عدم تحرک یکنواخت و متناسب اندام حرکتی، سوءتغذیه و نداشتن رژیم غذایی مناسب، وارد آمدن فشار بر عصب نخاع و دفرمه شدن دیسک‌ها، ایجاد شکاف و فاصله میان دیسک‌ها، به کارگیری حرکات ورزشی و کششی نامناسب برای افزایش قد، کاهش میزان ترشح هورمون رشد انسان و وضعیت نامناسب بدن در حالت نشسته و ایستاده می‌شوند.
● کوتاه‌قدی ناشی از کمبود هورمون رشد
هورمون رشد روی صفحات استخوانی اثر می‌گذارد و موجب رشد آنها می‌شود و در واقع باعث می‌شود کودک قد بکشد؛ البته این هورمون، علاوه بر اثر مستقیم به صورت غیرمستقیم هم سبب رشد اندام‌های بدن می‌شود که با تاثیر روی کبد، دستور ترشح هورمونی را به او می‌دهد که آن هورمون، وظیفه رشد اعضای بدن را به ‌عهده دارد؛ به گونه‌ای که کمبود هورمون رشد، حفظ پروتئین‌سازی در بدن را مختل می‌کند.
بحث کوتاه‌قد شدن ایرانیان بهتر است تحت قالب هشداری برای بهبود تغذیه افراد و بخصوص کودکان و جوانان مطرح شوداین هورمون در همه مقاطع زندگی ما ترشح می‌شود، حتی در دوران جنینی سبب رشد جنین می‌شود؛ ولی مساله مهم، میزان ترشح هورمون رشد در دوران بلوغ است. اگر این ترشح مختل شود، عوارضی مثل کوتاهی قد یا کوتولگی و مشکلات دیگر پیش می‌آید. با این حال اثبات کمبود ترشح این هورمون با انجام آزمایش‌های تخصصی از سوی پزشک باید صورت بگیرد و سپس برای جبران آن اقدام شود.
● الگوی تغذیه‌ای درست
رژیم غذایی حاوی املاح و پروتئین، مهم‌ترین توصیه برای بلند قد شدن است. این املاح عبارتند از کلسیم که در شیر، ماست، سبزی‌ها و میوه‌های تازه به وفور یافت می‌شود. منیزیم که جوانه گندم و ماهی از منابع غنی آن هستند و فسفر که در گوشت و حبوبات موجود است. بعلاوه تازه‌ترین تحقیقات نشان می‌دهد مصرف روی به مقدار کافی موجب رشد قدی مناسب خواهد شد. بر این اساس، توصیه متخصصان تغذیه برای نوجوانان، مصرف روزانه ۱۵۰ گرم گوشت، نصف تا یک لیوان حبوبات پخته، ۲ تا ۳ لیوان شیر و لبنیات دیگر به همراه سبزی‌های فراوان است.
● منکر تاثیرات ورزش نشوید
نقش انجام فعالیت‌های ورزشی را در افزایش قد بخصوص در سنین رشد هرگز نادیده نگیرید. هرچه تحرک بیشتر باشد، گردش املاح استخوانی بیشتر خواهد بود و این مساله قطعا به رشد قدی کمک خواهد کرد. ورزش‌هایی مثل بسکتبال، والیبال، شنا، بدمینتون و تنیس برای کمک به افزایش قد بسیار مفیدند.
● تبلیغات فریبنده بی‌اثر
متاسفانه علی‌رغم آنچه بارها متخصصان از بی‌اثر بودن شیوه‌های تبلیغاتی رفع کوتاهی قد گفته و می‌گویند، همچنان در برخی رسانه‌ها شاهد تبلیغات رفع کوتاهی قد به شیوه‌های درمانی و دارویی هستیم.
متخصصان بارها گفته‌اند افزایش یا کاهش قد، ژنتیکی و در واقع وراثتی است و با هیچ دارو و آمپولی برطرف نمی‌شود. حتی افرادی که مشکلات هورمونی دارند، حداکثر قدشان در صورت رفع مشکل، در زنان به ۱۵۰ و مردان به ۱۶۰ سانتی‌متر خواهد رسید، البته ناگفته نماند که عامل ژنتیک، تنها عامل اصلی رشد قد نیست؛ چراکه کشورهای پیشرفته توانسته‌اند به واسطه اصلاح رژیم تغذیه‌ای خود به درصد بالاتری از رشد قد نسبت به دیگر کشورها دست یابند.
● جراحی برای افزایش قد؟!
در دهه اخیر نیز با انجام عملی روی افراد کوتاه‌قد، به طور مصنوعی طول استخوان‌هایشان را افزایش می‌دهند. بدین ترتیب که یک برش ظریف روی استخوان ساق می‌دهند و دستگاهی از بیرون و روی استخوان ساق وصل می‌کنند، سپس به صورت منظم دستگاه را پیچانده و روزی یک میلی‌متر به قد اضافه می‌کنند. این عمل چند سالی است که در ایران نیز انجام می‌شود. مساله اینجاست که این نوع جراحی که به شیوه لیزاروف معروف است، یک شیوه درمانی برای رفع ضایعات استخوانی است، نه یک عمل زیبایی برای افراد سالم و به‌کارگیری آن به عنوان شیوه‌ای برای افزایش قد به قیمت پذیرش عوارض ناشی از آن، آگاهانه یا ناآگاهانه، یک خطای محض محسوب می‌شود.
● ژاپنی‌ها قد کشیدند
تحقیقات نشان می‌دهد تغذیه در رشد قد موثرتر از وراثت است، همان گونه که مردمان کشور هلند با مصرف سرانه ۴۸۰ لیتر شیر، بلندترین مردم دنیا شناخته شده‌اند و ژاپنی‌ها نیز با تغییر الگوی غذایی، قد خود را افزایش داده‌اند.
فراموش نکنید که در گذشته ژاپنی‌ها و کره‌ای‌ها به عنوان مردم کوتاه‌قد شناخته می‌شدند؛ اما با مهاجرت به آمریکا پس از گذشت ۳ نسل و تغییر کامل الگوی غذایی، ۲ تغییر عمده در این مردم ایجاد شد؛ به گونه‌ای که در نسل سوم آنها افزایش قد مشاهده شد و دلیلش تغییر کامل الگوی غذایی این افراد بود که ثابت کرد تغذیه در رشد قد، تاثیر بیشتری از وراثت دارد. جالب است بدانید مردم آلمان با مصرف سرانه ۴۰۰ لیتر شیر و فرانسه با ۳۸۰ لیتر پس از هلند، بلندترین مردم دنیا هستند.
● معجزه پیوند سلول‌های بنیادی
امروزه با پیشرفت‌های سریع بشر در حوزه شناخت و بهره‌گیری از پیوند سلول‌های بنیادی در بازسازی بافت‌ها و اعضای آسیب‌دیده بدن، شاهد تاثیرات جالب در حوزه اثرگذاری این سلول‌ها در تسریع استخوان‌سازی بوده‌ایم که البته آزمایش‌های مربوط به آن باید همچنان تا رسیدن به نتایج قطعی ادامه پیدا کند.
نتایج حاصل از مطالعه‌ یک محقق ایرانی نیز نشان می‌دهد تزریق سلول‌های بنیادی باعث افزایش میزان استخوان‌سازی و تسریع آن و همچنین کاهش دوران نقاهت بیماران درمان شده به این روش می‌شود.
● اصلاح خصوصیات فیزیکی با ژن‌درمانی
همان گونه که می‌دانید ژن‌درمانی و اصلاحات ژنتیکی بزرگ‌ترین دستاورد بشر در عرصه پزشکی در قرن حاضر به شمار می‌روند که همچنان مراحل رشد و پیشرفت خود را برای ایجاد تحولاتی شگرف در زندگی انسان‌ها طی می‌کنند. به گونه‌ای که امروزه با دستاوردهای حوزه ژنتیک، امکان توزیع کنترل شده برخی خصوصیات فردی مانند قد افزایش می‌یابد.
به نظر می‌رسد در آینده‌ای نه‌چندان دور، والدین قادر باشند این‌گونه خصوصیات را در کودکان خود تعیین کنند که البته چنین مواردی درباره استعداد، ابتلاء به انواع بیماری‌ها، آمادگی جسمانی و توانمندی‌های هنری و فکری نیز صدق خواهد کرد که امیدواریم تا آن زمان امکان برخورداری عادلانه همه افراد برای بهره‌مندی از چنین امکاناتی فراهم شده باشد.

پونه شیرازی

منبع : روزنامه جام‌جم