ابوریحان بیرونی، دانشمند ایرانی

ابوریحان محمد بن احمد بیرونی, عالم و دانشمند نام آور ایران زمین، شخصیتی است كه برای خاص و عام آشناست و موجب فخر و مباهات هر ایرانی است. او را می توان جامع علوم و دانشهای گوناگون دانست. برای آشنایی با این چهره ی علمی و تاریخ ساز كشورمان به بیان گوشه هایی از زندگی او می پردازیم.
وی در قرن ۴ و ۵ هجری در حدود سال ۳۶۲ در خوارزم دیده به جهان گشود. از همان اوان كودكی، كنجكاوی فراوانی داشت و نسبت به تحصیل وكسب علوم مختلف شوق وعلاقه ی فراوانی نشان می داد.
ابوریحان در علوم بسیاری تبحر یافت كه آن را مدیون اساتید بزرگ خود بود. از استادان به نام و تاثیرگذار وی می توان از ابونصر منصور بن علی نام برد كه او را با ریاضیات آشنا كرد.
سپس حكمت وعلوم معقول را نزد استاد خود عبدالصمد حكیم فرا گرفت و توانست با پشت كار خود و در سن ۲۷ سالگی كتاب آثار الباقیه را به رشته ی تحریر در آورد.
هشت سال پس از شروع سده ی چهارم هجری حمله ی فاجعه آمیز محمود غزنوی روی داد كه به سوزاندن كتابخانه ی عظیم و ارزشمند خوارزم پرداخت و تقریباً تمام كتابها و گنجینه های علمی آن روز را به آتش كشید. طی این حمله سلطان محمود، ابوریحان را به اسارت گرفت و او را تحت سخت ترین شرایط قرار داد تا حدی كه نوشته اند حكم اعدام برای او قطعی شد كه با وساطت خواجه ی میمندی از مرگ حتمی گریخت.
ابوریحان در سال ۴۱۸ به اختراع و ساخت زمان سنج ویژه ای مبادرت ورزید كه بر پایه ی نظام خورشید طراحی شده بود و در مسجد جامع غزنین قرار گرفت.
وی به علت سفرهای فراوانی كه به همراه سلطان محمود به اطراف و اكناف هند داشت, به علم و تجربه ی سرشاری دست یافت و توانست به زبان سانسكریت تسلط پیدا كند. او توانست كتاب تحفه الهند كه در نوع خود شاهكاری تمام عیار بود را در سال ۴۲۴ تالیف نماید.
ابوریحان با علماء و دانشمندان فراوانی به بحث و گفتگو پرداخت كه می توان مهمترین آنها را مناظره و بحث با شیخ الرئیس ابوعلی سینا دانست. او نسبت به برخی از مبانی فلسفی بوعلی منتقد و بلكه معترض بود.
وی پس از ۱۳ سال و آن هم در دوره ی حاكمیت سلطان مسعود به وطن بازگشت. از دیگر آثار ابوریحان كتاب قانون مسعودی است كه آن را در سال ۴۲۳ هـ ق تالیف كرد و به سلطان مسعود اهداء نمود.ارزش این كتاب تا حدی بود كه او را پس از نگارش آن كتاب با بطلمیوس مقایسه كردند. این كتاب دایرهٔ المعارفی در نجوم بود.
ابوریحان عدد « پی» را محاسبه كرد،‏ محیط زمین را اندازه گیری نمود و كره ی جغرافیائی ساخت. او علاوه ی بر آثار فوق به تالیف كتاب” التفهیم لاوائل الصناعهٔ التنجیم“ كه حاوی مباحثی پیرامون هندسه‏، شرح احوال آسمان و زمین و نجوم بود پرداخت. در این كتاب از حركت زمین، قطر آن، سیارات و فواصل آنها،‏ خسوف و كسوف صحبت كرد.
كتاب الجماهر فی معرفهٔ الجواهر را در زمینه گوهر شناسی و كانی شناسی نگاشت.
این حكیم فرزانه به مرتبه ای از دانش دست یافت كه در وصفش اینچنین گفته اند:
دانشی نبوده كه بیرونی در روزگار خود در آن كارورزی نكرده باشد و یا به نگاه كارشناسانه به آن ننگریسته باشد.
وی پس از عمری تلاش علمی در سن ۷۸ سالگی به دیار باقی شتافت و چشم از جهان فرو بست. روحش شاد.

منبع : تبیان