پوشش در تاجیکستان: ملی، مذهبی یا مدرن؟

امروز چنین به نظر می‌رسد که پوشش برای کشورهای فارسی زبان ایران، افغانستان و حتی تاجیکستان از مسائل داغ روز است. دولتهای ایران و افغانستان با بدحجابی مبارزه می‌کنند و کوشش می‌کنند از گسترش بیشتر پوشاک اروپایی جلوگیری کنند. اما در تاجیکستان ترجیج می‌دهند که جوان‌ها، بویژه دانشجویان لباس خاص دانشگاه و دبیرستان‌ها را رعایت و بیشتر لباس ملی یا سنتی بر تن کنند، یعنی نه حجاب و نه اروپایی.
برای بررسی اینکه مقامات آموزشی و پرورشی چه لباسی را برای دانشجویان و دانش آموزان ترجیح می‌دهند و از سوی دیگر، خود جوانان بیشتر چه لباسی می‌خواهند بر تن کنند، در دو دانشگاه پایتخت تاجیکستان صحبتهای زیادی با دانشجویان و حتی استادان داشته ام.
میسره حکمت، دختری مذهبی است که هم به شیوه غیرحضوری در دانشگاه تحصیل می‌کند و هم در یکی از شرکتها کار می‌کند.
وی می‌گوید که در خانواده‌ای سنتی ولی نه مذهبی در منطقه رشت، در شرق تاجیکستان به دنیا آمده و از سن سیزده سالگی رعایت فرائض مذهبی، از جمله پوشش اسلامی را شروع کرده و در چهارده سالگی ازدواج ناموفقی داشته است، زیرا همسرش با پوشش اسلامی وی کاملاً ضد بوده و این اختلاف نظر منجر به طلاق شده است.
وی می‌گوید هرچند فرزندان خردسال داشته، اما توانسته برای تحصیل به ایران برود و بعد از مدتی دوباره به وطنش بازگشته و به تحصیل پرداخته است. میسره می‌گوید که هم در دانشگاه و هم در جای کار به دلیل اینکه روسری بزرگی بر سر می‌کند، بارها با استادان و مدیرانش مشکل داشته است. برایش بارها گفته‌اند که وی به مذهب تشیع گرویده و پیروی از پوشش زنان ایرانی می‌کند.
اما وی می‌گوید که هیچ کاری با ایرانی و عرب و افغان ندارد و به خداوند و رسولش ایمان آورده است و ستر اسلامی فرض شده برای زنان را انجام می‌دهد و هیچگاه عضو هیچ حزب سیاسی نبوده است. در همین حال، میسره می‌گوید که در بسیاری موارد با وی به عنوان زنی مؤمن برخورد می‌کنند و در شرکتی که کار می‌کند، مشتریان در مقایسه با سایر همکارانش ترجیح می‌دهند که به وی مراجعه کنند.
دانشگاه آموزگاری دوشنبه از قدیمی‌ترین دانشگاه‌ها در تاجیکستان است و ریاست این نهاد آموزشی و پرورشی شدیداً دنبال نظم و مقررات است. زبیدالله که بر گردن کراوات دارد می‌گوید که کراوات را اصلاً دوست ندارد اما به دلیل اینکه ریاست دانشگاه نمی‌گذارد بدون کراوات وارد دانشگاه بشود مجبور است ناراحتی ناشی از کراوات بر گردن کردن را در این فصل گرما تحمل کند.
وی می‌گوید که در دانشگاه آموزگاری نه پوشیدن حجاب مجاز است و نه دامن یا شلوار کوتاه و تنگ و ریاست دانشگاه کوشش می‌کند تا دختران دانشجو فقط لباس ملی، یا سنتی تاجیکی بدون روسری یا لباس اروپایی محافظه کارانه بپوشند.
به گفته وی در دانشگاه پوشیدن روسری کوچک تاجیکی که هیچ ربطی به پوشش اسلامی ندارد ممنوع نیست اما از آن استقبال هم نمی‌شود.
زبیدالله می‌گوید که مقررات دانشگاه را در مورد اینکه به دختران شیک پوش اجازه نمی‌دهد با دامن کوتاه مینی ژوپ یا تی شرت و بلوز و شلوار تنگ نیمه برهنه یا به صورت کلی، شلوار جین در درس حاضر شوند، می‌پذیرد، زیرا به گفته وی، چنین لباسهایی شهوت انگیزند و استادان و جوانان را از روند دانش آموزی منحرف می‌کنند.
با دختری صحبت می‌کنم که بر تن لباس سنتی تاجیکی از پارچه اطلس دارد و خود را شبنم معرفی می‌کند و در بخش زبان فرانسوی درس می‌خواند. شبنم می‌گوید که لباس سنتی نمونه‌ای از ویژگیهای ملی هر قوم است و دوست دارد تا فرانسه هم با همین لباس ملی تاجیکی برود. وی می‌گوید در لباس ملی راحت است و به علاوه، در خانواده و دانشگاه هیچ مشکلی با والدین و استادان ندارد.
چند تن دیگر از دانشجویان دانشگاه آموزگاری دوشنبه که نخواستند نامشان فاش شود می‌گویند که هرچند مقررات دانشگاه را در مورد لباس رعایت می‌کنند، اما هیچ عقیده‌ای به درستی این مقررات ندارند. آن‌ها بر این باورند که اصلاً سر و لباس، یعنی ظاهر دانشجو برای استادان نباید مهم باشد. مهم این است که دانشجو از سواد خوب و سطح بالای اطلاع و فرهنگ روشنفکری برخوردار باشد و در آینده متخصصی ورزیده بشود.
بخشی از دانشکده‌های دانشگاه ملی تاجیکستان در کنار رود دوشنبه بنیاد شده است و دانشجویان آن جا را جزیره می‌نامند. هنگامه، دانشجوی دانشکده ژورنالیسم و ترجمانی که بر تن پیراهن و شلوار سنتی از پارچه ادرس تاجیکی دارد، می‌گوید به خاطر تحصیل از یک ناحیه دوردست و کوهستانی بدخشان به دوشنبه شهر آمده است و نخستین شرط پدرومادرش این بوده است که در پایتخت لباس ملی تاجیکی را با لباس اروپایی عوض نکند و در دانشگاه هم فقط با لباس ملی حاضر شود.
وی که بر سر روسری کوچک تاجیکی ندارد می‌گوید که روسری امروز جزء لباس ملی دختران شهری تاجیک محسوب نمی‌شود و والدین و استادان پوشیدن روسری کوچک را مهم نمی‌دانند و کسی هم برای نپوشیدن روسری ایراد نمی‌گیرد. روسری کوچک تاجیکی از پشت کاکل دختران بسته می‌شود و قسمت‌های بناگوش، زلف و جبین کاملاً پیدا باقی می‌ماند.
به گفته هنگامه، وزارت آموزش و پرورش تاجیکستان علیه پوشش اسلامی در دانشگاه‌ها شدیداً مبارزه می‌کند و این نقض حقوق بشر است. او می‌گوید که چندی پیش وزیر آموزش و پرورش به دانشگاه ملی آمد و در حضور آن‌ها دختری را که مانتو و ستر اسلامی بر تن داشت تهدید به اخراج از دانشگاه کرد و گفت که به چه دلیل از پوشش ایرانی‌ها پیروی می‌کند و اگر می‌خواهد لباس اسلامی بر تن کند، چرا برای تحصیل به نهادهای آموزش و پرورشی اسلامی نمی‌رود. اما دختر گفت که مسلمان است و لباس اسلامی وی هیچ مغایرتی با قانون اساسی تاجیکستان ندارد و در صورت اخراج از دانشگاه هم ستر اسلامی را رعایت می‌کند.
با دانشجوی دختر شیک پوشی صحبت می‌کنم که در محوطه دانشگاه روی میسه‌های بهار دراز کشیده است. وی به سؤال من بسیار فشرده پاسخ می‌دهد که با این لباس‌های شیکش بسیار راحت است و انتخاب لباس کار خصوصی هر فرد است و هیچ گزارشی هم در این مورد به کسی نخواهد داد.
اما منظومه فیروز، دانشجوی دیگر دانشگاه ملی که بلوز آستین دراز سرخ و شلوار سیاه بر تن کرده، می‌گوید درست است که انتخاب لباس کار خصوصی فرد است، اما جامعه تاجیکستان سنتی است و جوانان باید آن را احترام کنند و اگر لباس اروپایی هم می‌پوشند، باید بسیار برهنه و کوتاه و تنگ نباشد.
هنگامه دانشجوی بخش خبرنگاری دانشگاه ملی تاجیکستان در لباس تاجیکی از پارچه ادرس
ستاره و فرزانه، دو تن از دختران دانشجوی حجاب پوش می‌گویند که برای رعایت ستر اسلامی و ادامه درس در دانشگاه شدیداً مبارزه می‌کنند و هرگز از هیچکدام آن‌ها دست بر نمی‌دارند. بعد از بازدید وزیر آموزش و پرورش تاجیکستان از دانشگاه، ریاست دانشگاه ملی تاجیکستان ملاقاتی با دختران محجبه برگزار کرد تا آن‌ها را از پوشیدن ستر ممنوع کند.
اما دختران دانشجوی محجبه به محی الدین کبیری، عضو پارلمان تاجیکستان که رئیس حزب نهضت اسلامی این کشور است مراجعه کردند و وی برای دفاع از حقوق دختران مذهبی در ملاقات حضور داشت و ثابت کرد که این تقاضای وزارت آموزش و پرورش مغایر با قانون اساسی تاجیکستان است.
از آن زمان تاکنون، به گفته دانشجویان، هرچند ریاست دانشگاه کوشش می‌کند تا حجاب دختران را نادیده بگیرد، اما به قول بیشتر دانشجویان، این سکوت، موقتی است.
سراج الدین امام قول، معاون رئیس دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه ملی تاجیکستان از دانشجویان شکایت می‌کند و می‌گوید که دانشجویان امروز افتخار ملی ندارند، زیرا همه شان از شیوه لباس پوشی کشورهای همسایه پیروی می‌کنند و نمی‌خواهند لباس ملی بر تن کنند.
این در حالی است که در راهروها و صحن دانشگاه، صدها دانشجو را می‌دیدم که بیشتر آن‌ها بر تن لباس مطابق با مقررات دانشگاه داشتند که نه اروپایی بود و نه مذهبی.
چنین به نظر می‌رسد که مقررات دانشگاه‌های تاجیکستان در مورد پوشش دانشجویان از استاندارد یگانه‌ای برخوردار نیست. از سویی جوانان دانشجو مجبورند با کراوات بر گردن و پیراهن روشن و شلوار مشکی یا تیره در درس حاضر شوند و در دست کیف کتاب و دفتر داشته باشند و اصلاً با خود تلفن همراه نداشته باشند.
از سوی دیگر از دختران دانشجو تقاضا می‌شود که حجاب بر سر نکنند و همزمان، دامن و شلوار تنگ و کوتاه نپوشند و فقط پیراهن دراز و گشاد سنتی از پارچه‌های تاجیکی بر تن کنند.
پرزیدنت امام علی رحمان، سال گذشته در سخنرانی اش در دانشگاه کشاورزی تاجیکستان گفته بود که بلوز و دامن و شلوار تنگ و کوتاه دختران دانشجو به روند تدریس مزاحمت می‌کند.
بر اساس اطلاع منبعی در دولت تاجیکستان، در حال حاضر مقامات ذیربط سرگرم بررسی تعیین پوششی رسمی برای دانشجویان و دانش آموزان‌اند.

روشنا سورج، تاجیکستان

منبع : رادیو زمانه